6. Психиканың қызметтері

Барша материя бейнелеу қасиетіне ие. Психика – бейнелеудің ерекше формасы. Бейнелеу қасиеті негізінде организмнің қоршаған ортамен кең салалы және сан алуан байланыстары түзіледі. Психика –өзінен тыс және тәуелсіз жасайтын танымды болмыстың бейнесі.

Сонымен, психиканың қызметі, біріншіден қоршаған дүние заттары мен құбылыстарының қасиеттерін, байланыстарын бейнелеу, екіншіден осының негізінде адам қылығы мен қызмет әрекетін реттестіру

Ғылыми жантану психологиялық құбылысты тек суреттеп баяндаумен шектеле алмайды, оның міндеті түсіндіру. Ғылым мақсаты – процестер мен құбылыстар бағынатын объективті заңдарды белгілеу. Психология зерттеулерінің объектісі психологиялық деректермен қатар психологиялық заңдар мен заңдылықтар.

Психологияның тағы бір міндеті – психологиялық іс-әрекетті қозғаушы механизмдерді анықтап білу.

Қорытынды: психология – психика деректерін, заңдылықтарын және қозғаушы механизмдерін зерттейтін білімдер саласы.

7. Психологияның ғылымдар жүйесіндегі орны

Қазіргі күнде Б.М.Кедров ұсынған сарап әдісі қабылданған. Схемасы мынадай: шыңдарында жаратылыстану, әлеуметтік және философиялық ғылымдар қонақтаған үшбұрыш формасында. Зерттеу барысында қойылған міндеттерге орай психология өз бағытын бұрыш шыңдарының біріне бұрып отырады.

Психологияның негізгі міндеті психикалық іс-әрекет заңдарын даму барысында зерттеп, тану. Осы заңдар арқылы объективті дүниенің адам миында қалай бейнеленетіні, осыған орай оның әрекеттері қалай реттелетіні, психикалық қызметтің дамуы мен жеке адамның психикалық қасиеттері қалай қалыптасқаны айқындалады.

Психикалық құбылыстардың адам өмірі мен әрекетінің объективті жағдайларына тәуелді заңдылықтарын аша отырып, психология осы әсерлердің мидағы бейнелену механизмдерін де анықтайды. Осыған орай, психология физиологиямен, дәлірек айтсақ, жоғары жүйке қызметі физиологиясымен өте жақын байланыста болуы сөзсіз.

ХІХ ғ. психология жаратылыстану ғылымдарымен бірлікте зерттелген. Осы байланыстың нәтижесінде психологияға эксперименталдық әдіс енді (Г.Фехнер), рефлекторлық теория ашылды (И.М.Сеченов, И.П.Павлов), Ч.Дарвиннің эволюциялық теориясы да үлкен үлес қосты.

Психолог өсімдіктер мен жануарлар тіршілігіндегі ерекшеліктерді де білу қажет.

Психология қоғамдық ғылымдармен: тарих, экономика, этнография, әлеуметтану, өнертану, заң және т.б. тығыз байланыста.

8. Психологияның салалары

Еңбек психологиясы адамның қоғамдық өнімге бағытталған әрекетінің психологиялық ерекшеліктерін, еңбекті ұйымдастырудың психологиялық тараптарын зерттеумен бірге психология ғылымының дербес салаларына айналған білімдерге жіктеледі. Олардың ішінде инженерлік психология, авиация психологиясы, ғарыштық психология, т.б. бар.

Педагогикалық психология адамды оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық заңдылықтарын зерттейді. Оның бөлімдері: оқу психологиясы, тәрбие психологиясы, сондай-ақ мұғалім психологиясы, дамуы жетімсіз балаларды оқыту-тәрбиелеу психологиясы.

Медициналық психология дәрігер қызметі мен сырқат адам мінез-құлығының психологиялық мәнін зерттейді. Ол психикалық құбылыстардың мидың физиологиялық құрылымдарымен байланыстарын айқындаушы нейропсихология; дәрілердің адамның психикалық жағдайына ықпалын белгілеуші фармакопсихология; науқасты емдеуде қолданылатын психикалық әсерлерді зерттейтін психотерапия; психикалық алдын алу (профилактика) және психогигиена тарауларына бөлінеді.

Заң психологиясы құқық жүйесін іске асыруға байланысты психикалық мәселелерді қарастырады. Салалары: қылмыскер психологиясы, үкім шығарушы мен орындаушы психологиясы және т.б.

Әскери психология адамның соғыс жағдайындағы қылық-әрекетін; қолбасшы мен сарбаз арасындағы қатынастарды; үгіт-насихат психологиясының әдістерін және т.б. зерттейді.

Аталған топ қатарына спорт, сауда, туризм, ғылым және өнер шығармашылық психологиясы да кіреді.

Психология тармақтарын топтастыру негізіне дамудың психологиялық қырлары да алынуы мүмкін. Бұл жағдайда психологияның даму принципі іске асады. Осыған байланысты психология келесі салаларға бөлінеді.

Жас сатыларының психологиясы келесі салаларды қамтиды: балалар психологиясы, жасөспірімдер психологиясы, ересек адамдар психологиясы мен кәрілік психологиясы (геронтология).

Дамуы қалыптан шыққандар психологиясы немесе арнайы психология: олигофренопсихология (ақыл-ойы кемдер), сурдопсихология (кереңдер), тифлопсихология (зағиптер).

Салыстырмалы психология психикалық өмірдің филогенетикалық (біртұтас даму) формаларын зерттейді.

Әлеуметтік психология адамдардың ресми немесе ұйымдаспаған, бейресми топтарда көрініс беретін психикалық болмысын зерттейді.

Жалпы психологияның негізгі міндеті психологияның әдіснамалық проблемалары мен тарихын, психикалық құбылыстарының пайда болуының, дамуының және болмысының заңдылықтарын ғылыми нақтылау. Сонымен бірге жалпы психология танымдық және практикалық іс-әрекетті де зерттейді.