45.Мінездің ұлттық ерекшеліктері. Мінез және адамның жас сатылары

Мінездің ұлттық ерекшеліктері. Ұлттық мінез адамдардың тарихи қалыптасқан бірлестігі мен ірі топтары болып саналатын этностың, ұлттың, халықтың өмір тіршілігі мен әлеуметтік жағдайының тұтастығы арқылы танылады. Әрбір ұлт пен ұлысқа, этнос пен тайпаға тән қасиеттердің жай-жапсарт –әлеуметтік психология саласы – этникалық психологияның эерттейін пәні.

Мінез және адамның жас сатылары

Негізінен объекттермен қатынасқа түсе отырып, бала болмыс мәнін түсінуге ұмтылады. Соған байланысты өз қылық-әрекеттерінің орынды не орынсыз екенін айыра бастайды. Баланың сезімталдығы жас ұлғайған сайын кеми бастайды. Солай да болса, балалық шақта игерілген тәжірибе мен білім бозбалалық кезеңнің тұрақты мінез бітістеріне арқау береді.

Бозбалалық шақтың өмірге қойған талаптары өте жоғары да бірбеткей келеді, қажеттіктер ауқымы кеңейеді. Қоршаған дүниемен белсенді араласу, тікелей қатынас жасау сырттай бақылаудан гөрі анағұрлым қиын. Көрер көзге әдемі іс, оқиға нақты орындауға келгенде сүйкімсіз де ауыр болуы мүмкін. Бозбалалық шақтың дағдарысынан балалық шақтағы жасанды бағыт моделі құрдымға кетіп, «бақыт» мән-мағынасы өзгеріске келеді. Бақытқа деген ұмтылыс енді бақытсыздықтың қорқынышына ауысады. Бірақ бұл жаста қуат мол, сондықтан қиыншылықтардың бәрі де өтпелі. Болашаққа деген сенім шексіз.

Адамның ендігі өмір желісі көп шарпусыз, байсалды да аңдап басу кейпіне келе бастайды. Өмірдің тек бақыттан тұрмайтынын түсініп, адам қанағат, шүкіршілікке бой бағындыру қажеттігін аңдай түседі. Тұлғаның әлеуметтік кемелденуі байқалады. Бірақ әлі де жас адам басқаларды бағалауда өз сезім өлшеміне көбірек сенеді, махаббат, достық, әлеуметтік қатынастардың басқа да формаларында өзінің тұлғалық бейнесін нығайта түседі.

36-40 жастан бастап өмір қуаты кеми бастайды. Бірақ бұл үрдіс алғашында рухани құндылықтар молдылығынан онша байқала бермейді.

Ал адам егде тартқан сайын оның көптеген рухани құндылықтары қайта қарастырылып, көбі жойылып, өткен өмір жеке оқиғалар жиынтығы ретінде еске алынады. Тек өмірдің алғашқы ширегі ғана ең ұзақ, қымбат әрі бақытты көрініп, қайталана жадқа келе береді. Қалған шақтардың бәрі қысқа көрінеді. Көп жәйт естен шығады.

Кәрі адамның ең күшті психикалық қасиеттері – өткен өмірдегі өз мәнділігін сезінуі, жетілген адамдық дәрежесі және жемісті іс-әрекеттерінен қанағат рахатын тауып, мәңгілік өмір дариясының бір тамшысы болғанынан қуанышқа бөленуі. Оның өмірі адамзаттың мәңгілік ағымын жалғастыруға себін тигізді, мұны түсіну – кәрілік даналығы.

46.Клиент психологиясын тану әдістері

Клиенттің психологиясын тану дегеніміз – оның психологиялық ерекшеліктері жөніндегі ақпаратты білу, оның и түрткілерін, қажеттіліктерін, көңіл-күйін анықтап, қылық-әрекеттерін болжау.

Адамның психологиялық қырларын зерттеуде мынадай әдістер қолданылады.

1. Ұйымдастырушы әдістер.

Салыстырма әдісі: зерттелген адамдарды топтарға бөлу (жас мөлшері, жынысы, дін ұстамы, статусы, білімі, іс-әрекет түрі, түрткілері т.б бойынша). Осындай әдіс, мысалы үшін, туристердің, қонақ үйлер мен мейманхана клиенттерінің, туристік фирма менеджерлерінің, экскурсия жүргізушілерінің классификацияларын жасағанда қолданылады.

Лонгитюд әдісі – бір адамды не адамдар тобын ұзақ уақыт аралығында қайталап зерттеу.

Комплекстік әдіс –зерттеуге әртүрлі ғылымдар өкілдері қатысып, бір объектіні жан-жақты; әртүрлі құралдармен зерттеу.

2. Эмпирикалық әдістер: бақылау мен өзіндік бақылау, эксперименталды (лабораториялық, табиғи, қалыптастырушы) әдістер; психологиялық болжау (психодиагностика); тест, анкета, сауалнама, социометрия, интервью, әңгімелесу әдістері; шығармашылық, іс-әрекет өнімдерін талдау әдістері; өмірбаянымен танысу әдістері.

3. Деректерді өңдеу әдістері: сандық (статистикалық) және сапалық (алынған материалды топқа жіктеу, талдау) әдістері.

4. Интерпретациялық әдістер (түсіндірме).

Генетикалық әдіс бөлек кезеңдерді, күйзеліс жағдайларды анықтап, психологиялық үрдістер мен құбылыстарды талдау.

Құрылымдық әдіс (структурный) зерттелетін адамның барлық тұлғалық қасиеттері арасындағы құрылымдық байланыстарын анықтауға бағытталған.