15. Қазіргі замандағы болмыс философиясындағы философиялық классиканың дәстүрлері.

1. Жаңа томистік философия

2. Жаңа кантшылдық философиясы

3. Жаңа гегельшілдік философиясы

Жаңа томистік философия Франция және Бельгияда дамыған. Оның атақты өкілі – Жак Маритен. Одан басқа Жильсон мен Сертилаижды қосуға болады.

Жаңа томистер негізінен метафизикамен айналысады; әлсіз потенция әрекетінің нағыз шектеулігін көрсетеді, шынайы болмыс белгілі болмыстың әрекеті, қалыптасу, пайда болу дегеніміз потенциядан әрекетке өту: натурфилософия мәселелерінен материя мен форманың, тіршілік пен болмыстың өзара қатынастарын қарастырады. Сонымен қатар, рухтың мәнін, функцияларын анықтау да олардың назарында.

Таным теориясында сезімдік және рационалдық танымның ерекшеліктерін негіздейді. Құдай туралы ілімде барлық заттар мен құбылыстардың болмысы құдайдың – еркін ырқына тәуелді, шекті болмыс Құдайдың жетілген болмысының бейнесіне сай жасаған деген пайымдаулар бар.

Этика мәселелерінде адам үшін рахат сезімі оның ақыр аяғында таза, жетілген болмысқа жетуімен туындайды.

Жаңа томистер өзінің бастапқы мақсаты католиктік діни сенімнің ақиқаттығын дәлелдеу деп есептейді. Сондықтан ғылыми білімдерді діни қағидалармен, шынайы мағынаны дін аят догмаларымен біріктіруге тырысады.

Жаңа томистер католиктік шіркеудің қазіргі қоғамдық құрылымдардағы жүйелерге кірігуінің методологиясын анықтауға көп күш жұмсайды, әрине, бұл жұмыс табыссыз да емес, өйткені католик шіркеуі – қазіргі әлемдік өркениетте көп қоғамдық, саяси, рухани күштер санасатын маңызды фактордың бірі.

Діни философияға Э.Мунье жасаған персоналистік бағытты жатқызуға болады. Олардың пікірінше, жоғары рухани күш – тұлға, әлемді жаратушы – Құдай. Адамға жаратушының абсолютті тұлғасының ықпалы әсер етеді. Осы арада дүниенің ортасына адамды қоятын үрдіспен дүниенің ортасына құдайды қоятын үрдіс өзара ұшырасып, бірігеді.

Діни модернизмнің философиялық жүйелерінде француз философы және антропологы Тейяр де Шарденнің идеялары кеңінен тарады.

Тейяр адамның пайда болуына алып келген әлемнің эволюциясын діни тәжірибе мен ғылымның қол жеткізген жаңалықтарын біріктіре отырып, анықтауға тырысты. Ғалымның пікірінше, құдай – эволюцияның қозғаушы және бағыттаушы күші. Әлемдік эволюция бірін – бірі ауыстырған үш сатыдан өтеді; мораль (метасфера), «өмір» (биосфера) «ой» немесе шалғай өмір (ноосфера). Аталған эволюциялық сатылардың «ой» деңгейінде дүниеде адам баласы пайда болған. Ол өз бойына психикалық энергияны жинақтап, «ноосфераны» туындатады.

2. Жаңа кантшылдық Кант есімімен немесе жалпы сыни көз қараспен байланысқан әртүрлі көптеген ағымдардың ортақ атауы. Олар XIX ғасырда Германияда қанат жайған.

Германияда жаңа кантшылдық 1860 жылдан кейін неміс идеализмнің спекулиативті метафизикасына риза болмаушылық пен жеке ғылымдардың бастауларын жеткілікті дәлелдеудің жоқтығының нәтижесінде пайда болды.

Жаңа кантшылдықтың рационалдық түрі – метафизика ретінде (Гартман, Вундт), құндылықтар философиясы (Риккерт, Виндельбанд), логикалық бағыт (Коген, Наторп, Кассирер, Либерт) формасында дамыған. Ал эмпирикалық бағыттар позитивизм (Дильтей), сенсуализм (Гельмгольц, Мах, Миль) түрінде өрбіген.

Жаңа кантшылдар «өзіндік заттың объективті табиғатын жоққа шығарды, сөйтіп Кант философиясының мықты, рационалды элементінен бас тартты. Сөйтіп, ойлаудың белсенділігі арқасында жаратылыстану табиғатты, мәдениеттану мәдениетті жасайды» деген қорытындыға келді.

Бұл бағыттың өкілдері философияны субъективті қатынастардан тыс, дербес өмір сүретін құндылықтар туралы ілім деп анықтады.

Заңдылықтарды танымның маңызды принципі етіп анықтаудан бас тартқан олар оны құндылықтармен ауыстырған. Әлеуметтік құндылықтарды этикалық құндылықтарға теліген. Ал этикалық құндылықтардан жоғары эстетикалық құндылықтар қойылған.

3.Жаңа гегельшілдер – XX ғасырдың 20 жылдарында Германияда, Францияда, Англияда, Голландияда, Италияда, Россияда, АҚШ-та кеңінен тараған философиялық бағыт.

Олар Гегельге сүйене отырып, диалектика әдісін, метафизиканы дамытқан. Тарих пен мәдениетті матефизика тұрғысынан түсіндіре отырып, күшті мемлекет идеясын қорғаған. Алдыңғы қатарға рух туралы ғылымдарды қойып, оны негіздеуге тырысқан. Оның көрнекті өкілдері – Г.Глокнер, Г.Л.Гернит, Б.Бозанкет, Ф.Бредли, Б.Кроче.