5 СОЖ

Аллогенез және оның формалары

Аллогенез және оның формалары. Алломорфоздар (идиоадаптациялар. Аллогенез – бір масштабты бейімделу ерекшелігі бойынша бір бейімді зона ішінде топтың дамуы нәтижесінде ұқсас формалардың көп мөлшерде пайда болуы. Аллогенез эволюцияның негізгі бағыттарының бірі. Аллогенез грекше allos - әр түрлі деген мағынаны білдіреді. Арогенез – басқа принципті бейімделу нәтижесінде пайда болған топтардың әсерінен басқа бейімді зонаға өтетін топтардың дамуы. Аллогенездің формалары (телогенез, гипергенез, гипогенез, катогенез). Телогенез (грекше телос — соңы, аяғы және генезис — шығу тегі, пайда болу) —эволюция бағытының қысқа мамандалған бағытқа бағытталуы. Теломорфоз (грекше морфе - түр, форма). Барлық кішкене мамандырылған аллогенездерді телогенез деп атайды. Мысалы, қандай да бір үңгірлі қоңыз, тіпті үңгір сыртында өмір сүруге қалыптаспаған. Гипергенез (грекше гипер — жоғары, тыс) —эволюциялық процесте дененің жеке мүшелерінің немесе түгел өзгеріп дамуы. Гиперморфты дене дамуы пілдерде және динозаврларда болған. Гиперморфты дамуда алып бұғылардың мүйіздерінің дамуы, жолбарыстарда (саблезубого тигра) иттістерінің дамуы. Гиперморфоз - дене көлемінің алыптыққа дейін өзгеруі. Гиперморфозда кеңінен мысал бола алатын гигантты динозаврлар. Гигантизм қорекке де байланысты. Алып шөпқоректі кесірткелер тіршілігін тек қана дымқыл жылы климатта сүре алады. Гипогенез (греч. гипо — түбі, төменгі) —организмнің жалпы бірдей дамымауы. Гипогенез тіршілік дамуы басқа ортада жүретін организмдерде болады. Дегенерация немесе катагенез (грекше "kata" — қарапайымдану, кері кету,) эволюциялық дамуында қарапайымдала түсу деген ұғымды білдіреді. Оны дегенерация немесе морфофизиологиялық регресс деп те атайды. Идиоадаптация(грекше ”idios” - ерекшелігі, латынша "adaptatio“ - бейімделушілік). Идиоадаптация (алломорфоз) — биологиялық құрылым деңгейін күрделендірмей өзгертпей тіршілік үшін күресте организмдердің өзіне пайдалы белгілі бір орта жағдайына бейімделушілігі. Мыс: скат, камбала.

Эволюцияның бағытталуы және шектелуі. Биологиялық эволюцияның бағытталуы. Академики А. Н. Северцов и академиктері биологиялық эволюцияны үш бағытқа бөліп қарастырды. 1.  Ароморфоз (арогенез). 2.  Идиоадаптация (аллогенез). 3.  Дегенерация (катагенез). Биологиялық прогресс—түрдің немесе басқа да жүйелік топтардың тіршілік үшін күресте жеңіп шығуы. Биологиялық прогрестің негізгі белгілеріне — жүйелік (систематикалық) топтағы даралар санының артуы, таралу аймақтарының (ареалдарының) кеңеюі, жеке жүйелік топтарға ажырауы және популяция мен түрдің жаңа тіршілік ортасына бейімделуі жатады. Биологиялық регресс-Популяцияда дарақтар санының азаяды; Ареалдардың тарылуы; Әр түрлі түрлердің азаюы, жоғалуы; Организмдердің қоршаған ортаға бейімделгіштігі төмендейді; Ароморфоз (греч. air о— «көтеру", morpha — "форма”, түр), морфологиялық физиологиялық үдеріс. Бұл орасан зор бейімделгіштіктің пайда болуы, ол тіршілікке бейімділікті едәуір көтеріп, жаңа тіршілік ортасына көшуге жәрдемдеседі. Ароморфоздың көбейіп, пайда болуының арқасында кластар, бөлімдер, типтер тәрізді ірі таксондар пайда болады. А. Н. Северцов ароморфозды эволюциядағы негізгі бағыттардың бірі деп есептеді. Эволюцияның шектелуі дамымай тоқтап қалу. Тұйықталған формалары гаттерия, латимерия. Олар дамымайды, себебі ортасы өзгермеген. Тағы мысалы денелері мен түстері энтомофильді өсімдіктер. Этномофилді өсімдіктерді зерттегенде көрсетілген өсімдіктердің осы денесі мен түрлері бір қалыпты. Өзінің стандартына сәйкес гүлдер миллион жыдар бойы өсіп-өніп тұра береді. Тұрақтанушы табиғи сұрыптаудың 100 млн. жылдар бойы өздерінің түрлерін сақтап қалады. Ауа-райына да бұзылмайды. Бір қалыпты түрінде қалады.