9 Трассологиялық, баллистикалық сараптама жасаудың аспектілері

9.1 Сот трассологиялық сараптама

9.2 Сот баллистикалық сараптама

9.1 Сот трасологиялық сараптама

Сот – сарапшылық трасологиялық зерттеу қылмыстық істердің әр қилы санаттары бойынша, сонымен бірге жеке адамға қарсы, меншікке қарсы, қооғамдық қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке қарсы, халықтың денсаулығына және адамгершілікке қарсы қылмыстар жөніндегі қылмыстық істер бойынша жүргізіледі.

Сот трасологиялық сараптаманың тақырыбы: із – кескіндері бойынша әр түрлі оьбъектілерді жекелей тендестіруді; заттар бөліктерінің бір бүтінге қатыстылығын; із – кескіндердің пайда болу шарттарын анықтаумен байланысты іс жағдаяттарын арнайы ғылыми білім негізінде анықтау болып табылады.

Сараптаманың объектілері іздер мен олардың модельдері, заттай дәлелдемелер, оқиға орнының заттық ахуалы, салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер және сараптама тақырыбына жататын өзге де іс материалдары болып табылады.

Трасологиялық сараптаманың объектілері ретіндегі іздер дегеніміз: қылмыс оқиғасымен байланысты әрекеттер мен түйісу нәтижесінде болған, сыртқы құрылым белгілерінің және өзге де тұрақты кеңістік шекаралары бар объектілерді қасиеттерінің материалдық көріністері. Іздерге:

а) зерттеу аясына кіретін объектілердің өзара әрекет ету фактісі;

б) өзара әрекет ету нысаны ( механикалық, химиялық, биологиялық);

в) әсер ету бағыты мен күші, із түйісуінің механизмі мен шарты;

г) із қалдыруда көрінетін оъектілердің қасиеттері белгіленеді, мұнда объектілердің сыртқы құрылымын анықтайтын қасиеттердің аса маңызы бар.

Трасологиялық сараптамада әр түрлі негіздер бойынша іздерді жіктеу пайдаланылады, сараптаманы жүргізуге материалдарды дайындау үшін іздердің шығу тегі бойынша:

• бүтіндей адам денесі мен оның жеке бөліктері қасиеттерінің белгілерін көрсететін гомеоскопиялық іздерді;

• саймандар мен механизмдер қасиетін көрсететін механоскопиялық іздерді;

• жануарлар іздерін дифференциялау тиімді.

Гомеоскопиялық іздер – адам қолдары іздеріне (дактилоскопиялық), адам аяқтары іздеріне, адам басының терілері іздеріне, адам тістері іздеріне сараптама жүргізу кезінде, механогомикалық іздер – киімнің механикалық зақымдануына, бөліктер бойынша бүтінді анықтауға сараптама жүргізу кезінде, механоскопиялық іздер – бұзу аспаптары іздері мен құрал – саймандар, құлыптар, пломбылар, суық қаруға; жаппай өндірілетін бұйымдарға сараптама жүргізу кезінде зерттеледі.

Сот трасологиялық сараптаманың түрлеріне суық қаруды сот – срапшылық зерттеу жатады.Затты суық қаруға жатқызу туралы сұрақты шешу үшін сарапшы оның белгілі бір суық қару түріне жатқызуға болатын белгілер жиынтығының бар/жоқ екендігін анықтайды. Сот трасологиялық сараптама әдістемесіне криминалистік, физикалық, химиялық, математикалық, техникалық және өзге де әдістер кіреді.

Дактилоскопиялық сараптама тағайындау кезіеде салыстырмалы үлгілер ретінде тиісті нормативтік талаптарға сәйкес алынған дактилоскопиялық карталар ұсынылады. Сезіктілердің қол із – таңбаларымен бірге, күнделікті өмірдегі іс - әрекет барысында заттарға қолы тиюі мүмкін адамдардың да қол із – таңбалары ұсынылады.

Аяқ іздерін салыстырмалы зерттеуге арналған үлгілер ретінде сезіктінің (айыпталушының) жалаңаяқ із – таңбалары, осы адамдардың жалаңаяқтарының 2 – 3 көшірме бедері, аяқкиім, шұлықтар (нәскейлер), 2 -3 экспериментті түрде алынған із жолдары, олрды алу үшін тексеретін адам баспа бояуының жұқа қабаты жағылған қағаз лентаның үстімен жүргізеді.

Тіс бедерлерінің эқспериментті салыстырмалы үлгілеріне тістердің, жақтардың модель – көшірмелері немесе маманның көмегімен алынған олардың бедерлері жатады.

Пломбаларға сараптама жүргізуге арналған материалдарды дайындау жағдайында сараптама сол адамның бекіткен 3-5 ұқсас экспериментті пломбалары жіберіледі.