- •Душанбе – 2009.
- •§1. Предмети њуќуќи мењнатї
- •§2. Услуби њуќуќи мењнатї
- •§3. Системаи њуќуќи мењнатї њамчун
- •§4. Таносуби њуќуќи мењнатї бо дигар соњањои муљовири њуќуќ
- •§5. Предмет, услуб ва системаи илми њуќуќи мењнатї
- •Саволу супоришњо барои худсанљї
- •Боби II. Манбаъњои њуќуќи мењнатї
- •§1. Мафњум ва хусусиятњои хоси манбаъњои
- •§2. Таснифи манбаъњои њуќуќї мењнатї
- •§3. Ќонунгузории умумї ва махсус оид ба мењнат. Ягонагї ва тафриќа дар танзими муносибатњои мењнатї
- •§4. Амали ќонунњо ва дигар санадњои меъёрии њуќуќї оид ба мењнат дар замон, макон
- •§5. Наќши фаъолияти њуќуќэзоњдињии маќомоти судї дар танзими муносибатњои мењнатї
- •Боби III. Принсипњои њуќуќи мењнатї
- •§1. Мафњум, ањамият ва таснифи принсипњои њуќуќї
- •§2. Принсипњои байнисоњавии танзими
- •§3. Таркиб ва мазмуни принсипњои асосии
- •1) Принсипи озод будани мењнат, аз љумла њуќуќ ба мењнат;
- •2) Принсипи манъи њамагуна мањдудият дар бахши мењнат;
- •3) Принсипи манъи мењнати иљборї;
- •4) Принсипи њимоя аз бекорї ва мусоидат ба шуѓлмандї;
- •6) Принсипи баробарии њуќуќу имкониятњои кормандон;
- •7) Принсипи таъмини њуќуќи кормандон ба пардохти айниваќтї ва одилонаи музди мењнат;
- •9) Принсипи таъмини њуќуќи кормандон ва корфармоён ба муттањидшавї бањри њифзи њуќуќ ва манфиатњои хеш;
- •10) Принсипи таъмини њуќуќи кормандон љињати иштирок дар идоракунии ташкилот;
- •11) Принсипи мувофиќати танзими давлатї ва шартномавии муносибатњои мењнатї ва дигар муносибатњои бо онњо алоќаманди љамъиятї;
- •12) Принсипи шарикии (њамкории) иљтимої;
- •13) Принсипи талофии зиёни ба корманд дар иртибот ба иљрои вазифањои мењнатї расонидашуда;
- •14) Принсипи муќаррар намудани кафолатњои давлатии таъмини њуќуќњои кормандон ва корфармоён ва ба амал баровардани назорату тафтиши риояи онњо;
- •15) Принсипи таъмини њуќуќи њар як шахс ба њимояи давлатии њуќуќу озодињо;
- •16) Принсипи таъмини њуќуќ ба баррасии бањсњои инфиродї ва коллективии мењнатї, инчунин ба корпартої;
- •18) Принсипи таъмини њуќуќи иттифоќњои касаба љињати ба амал баровардани назорату тафтиши риояи ќонунгузории мењнатї ва дигар санадњои меъёрии њуќуќии таљассумкунандаи меъёрњои њуќуќи мењнатї;
- •19) Принсипи таъмини њуќуќи корманд љињати дар љараёни фаъолияти мењнатї њифз намудани шарафи худ;
- •20) Принсипи таъмини њуќуќи корманд ба суѓуртаи иљтимої.
- •Боби IV. Субъектњои њуќуќи мењнатї
- •§1. Мафњуми субъектњои њуќуќї мењнатї
- •§2. Шахси воќеї њамчун субъекти њуќуќи мењнатї
- •§3. Корфармо њамчун субъекти њуќуќи мењнатї
- •§4. Коллективи мењнатї њамчун субъекти
- •§5. Маќомоти намояндагии кормандони ташкилот ва маќомоти намояндагии корфармоён њамчун субъекти њуќуќи мењнатї
- •Боби V. Муносибатњои њуќуќї дар бахши њуќуќи мењнатї
- •§ 1. Мафњум ва тавсифи умумии низоми муносибатњои њуќуќї дар соњаи њуќуќи
- •§2. Муносибати њуќуќии мењнатї ва хусусиятњои он
- •§3. Субъектњои муносибати њуќуќии мењнатї
- •§4. Мазмуни муносибати њуќуќии мењнатї
- •§5. Асосњои ба вуљуд омадан, таѓйир ёфтан ва ќатъ гаштани муносибати њуќуќии мењнатї
- •§6. Муносибатњои њуќуќии алоќаманд ба
- •2) Муносибатњои њуќуќии иљтимої-шарикї1.
- •7) Муносибатњои њуќуќї оид ба баррасии бањсњои мењнатї.
- •Боби VI. Шарикии иљтимої дар бахши мењнат
- •§1. Мафњум ва низоми шарикии иљтимої дар бахши муносибатњои мењнатї ва дигар муносибатњои љамъиятии ба онњо алоќаманд
- •§2. Намояндагии манфиатњои кормандон ва корфармоён дар бахши шарикии иљтимої
- •§3. Маќомоти шарикии иљтимої
- •§4. Шартномањои коллективї ва созишномањо
- •§5. Назорати иљрои шартномаю созишномањои
- •Накардани онњо
- •Ќисми махсус Боби VII Бозори мењнат ва танзими њуќуќии мусоидат ба шуѓлмандї ва бокортаъминкунї
- •Боби VIII Шартномаи мењнатї
- •Мафњум ва ањамияти шартномаи мењнатї.
- •Љонибњо ва тартиби умумии бастани шартномаи мењнатї.
- •Мазмуни шартномаи мењнатї.
- •Намудњои алоњидаи шартномаи мењнатї.
- •Таѓйир ёфтани шартномаи мењнатї.
- •6.Ќатъшавии шартномаи мењнатї. Муќаррароти умумї оид ба ќатъшавии шартномаи мењнатї.
- •Бекор намудани шартномаи мењнатї бо ташаббуси корманд.
- •8. Бекор намудани шартномаи мењнатї бо ташаббуси корфармо.
- •Ќатъшавии шартномаи мењнатї бинобар њолатњои ба иродаи љонибњои он вобаста набуда.
- •Ба расмият даровардани ќатъшавии шартномаи мењнатї.
- •Дафтарчаи мењнатї.
- •Боби IX
- •Мафњум ва танзими њуќуќии ваќти корї.
- •Намудњои ваќти корї. Ваќти кори мўътадил. Ваќти кори кўтоњшуда. Ваќти нопурраи кор.
- •Изофакорї.
- •Реља ва бањисобгирии ваќти корї. Мафњуми рељаи ваќти корї. Рўзи кори ба меъёр гирифтанашуда.
- •Рељаи чандирии ваќти корї. Кори бастї.
- •Таќсимоти рўзи корї ба ќисматњо. Бањисобгирии ваќти корї.
- •Боби X Ваќти дамгирї
- •Рухсатињои боподоши њарсола. Мафњум ва намудњои рухсатии боподоши њарсола. Тартиби пешкаш намудани рухсатињои боподоши њарсола.
- •Рухсатињои эъљодї ва иљтимої.
- •Рухсатињои бе подоши музди мењнат.
- •Боби XI Танзими њуќуќии музди мењнат
- •Мафњум ва усулњои танзими њуќуќии музди мењнат.
- •Низоми тарифии музди мењнат ва унсурњои он.
- •Шаклњо ва низоми музди мењнат.
- •Музди мењнат њангоми дуршавї аз шароитњои мўътадили мењнат.
- •Бамеъёргирии мењнат.
- •Боби XII Кафолатњо ва љубронпулињо
- •1. Мафњуми кафолатњо ва љубронпулињо.
- •2. Кафолатњо ва љубронпулињо њангоми фиристонидани кормандон ба сафари хизматї ва кўчидан љињати иљрои кор ба дигар мањал.
- •3. Кафолатњо ва љубронпулињо барои кормандон бинобар иљро намудани ўњдадорињои давлатї ё љамъиятї.
- •4. Кафолат ва љубронпулињо барои кормандон њангоми таъвизї тањсил ва кор.
- •5. Дигар намудњои кафолатњо ва љубронпулињо.
- •Боби XV Њифзи мењнат
- •Боби XVI Њифзи њуќуќњои мењнатии кормандон
- •Боби XVII
- •Боби XVIII Танзими байналмилалї-њуќуќии мењнат
Рухсатињои эъљодї ва иљтимої.
Моддаи 981. Рухсатии эљодї. Рухсатии эљодї бо нигоњдории музди мењнат ба кормандон барои иљрои корњои рисолавї, навиштани китобњои дарсї ва дар дигар њолатњое, ки ќонунгузорї муайян намудааст, дода мешавад. Тартиб ва шартњои пешнињод кардан ва давомнокии рухсатии эљодиро конун муќаррар мекунад.
Мутобиќи талаботи моддаи мазкур рухсатии эљодии пардохтшаванда буда, тартиб ва шартњои пешнињод кардани давомнокии онро ќонун муќаррар мекунад. Барои анљоми рисолаи илмии дараљаи илмии номзади илм ё доктори илм ба кормандони ташкилотњо аз љои корашон ба мўњлати баробар ба се ва шаш моњ бо нигоњ доштани музди кор рухсатии эљодї дода мешавад2.
Моддаи 98. Рухсатии иљтимої. Рухсатии иљтимої ба кормандон барои фаъолияти эљодї (моддаи 981 њамин Кодекс), давраи њомиладорї ва таваллуд (моддаи 164 њамин Кодекс), нигоњубини кўдак (моддањои 165,166 њамин Кодекс) ва тањсил бе људошавї аз истењсолот (моддањои 186,187,188 њамин Кодекс) дода мешавад.
Њуќуќи кормандон ба рухсатии иљтимої аз давомнокї, љой ва намуди кор, номгўї ва шакли ташкилию њуќуќии ташкилот вобаста нест. Дар давраи дар рухсатии иљтимої будани корманд љойи кори пештара ва дар њолатњои дар њамин Кодекс ё шартномаи коллективї (созишнома) пешбинишуда, музди мењнати корманд нигоњ дошта мешавад. Рухсатии иљтимої илова ба рухсатии мењнатї дода мешавад.
Рухсатии иљтимої барои њамон соли таќвимие дода мешавад, ки корманд ба он њуќуќ дорад.
Дар њолати истифода набурдани рухсатии иљтимої дар соли љории таќвимї он ба соли дигари корї гузаронида намешавад ва бо маблаѓи пулї љуброн карда намешавад, аз љумла, дар сурати аз кор озод шудан.
Кормандоне, ки дар баробари кор дар муассисањои таълимї мехонанд, наќшањои таълимиро иљро менамоянд, ба рухсатии иловагии пулакї аз љои кор бо тартиб ва шартњои муќарраркардаи ќонунњо ва дигар санади меъёрї њаќ доранд. Талабатони мактабњои маълумоти умумї, ки дар баробари хондан кор мекунанд, ба рухсатии пулакии иловагї аз љои кори асосї барои супоридани имтињонњо ба мўњлати на камтар аз давомнокии муќарраркардаи ќонунњо ва дигар санади меъёрии њуќуќии Љумњурии Тољикистон њаќ доранд. Ба кормандоне, ки дар баробари кор дар омўзишгоњњои касбию техникї ё њамин хел омўзишгоњњои дигар мехонанд, барои омодагї ва супоридани имтињонњо ва ба талабагоне, ки дар баробари кор дар мактабњои миёнаи махсус ва олї мехонанд, барои иљрои корњои лабораторї, супоридани санљишњо ва имтињонњо, омодагї ба дифои лоињаи (корњои) дипломї аз љои кор ба муддатї на камтар аз давомнокии муќарраркардаи ќонунњо ва дигар санади меъёрии Љумњурии Тољикистон рухсатии иловагї ва музди миёнаи мењнат дода мешавад. Масалан, мувофиќи банди 5 ќисми 1 моддаи 25 Ќонуни Љумњурии Тољикистон аз 13 ноябри соли 1998 «Дар бораи хизмати давлатї»1, давлат ба хизматчии давлатї такмили дониш ва баланд бардоштани дараљаи тахассусро бо њифзи музди миёнаи мењнат аз рўи вазифаи ишѓолкардааш дар тамоми давраи таълим кафолат медињад.
Рухсатињои бе подоши музди мењнат.
Моддаи 99. Рухсатии бемузди мењнат. Ба корманд, бинобар вазъи оилавї ва дигар сабабњои узрнок, мутобиќи аризааш рухсатии бе музди мењнат дода мешавад, ки давомнокии онро мувофиќаи баїни корманд ва корфармо муайян мекунад. Рухсатии бе музди мењнат мувофиќи аризаи корманд ба таври њатмї ба инњо дода мешавад:
1) ба иштирокчиёни Љанги Бузурги Ватанї, шахсони ба онњо баробаркардашуда, инчунин ба нафаќахўрони коркунанда - њар сол то 14 рўзи таќвимї;
2) ба падару модарон ва њамсарони хизматчиёни њарбие, ки дар натиљаи захм, контузия ё осебе, ки њангоми њимояи кишвар ба онњо расидааст, ё дар натиљаи бемории вобаста бо иштирокашон дар фронт фавтидаанд - њар сол то 14 рўзи таќвимї;
3) ба маъюбоне, ки кор мекунанд - то 2 моњ дар як сол;
4) ба кормандон дар мавриди таваллуд шудани кўдак, маросими бастани аќди никоњ, вафоти хешовандон - то 7 рўзи таќвимї;
5) ба кормандоне, ки шахси бемори аъзои оиларо нигоњубин мекунанд (бе додани вараќаи корношонмии мењнатї ё њуљљати ивазкунандаи он) - то 14 рўзи таќвимї;
6) ба кормандоне, ки мувофиќи хулосаи тиббї барои табобат роњхати санаторию истироњатї доранд, ки мўњлати он аз давомнокии рухсатии мењнатї зиёд аст - ба мўњлати ваќти нарасида (бо иловаи ваќти рафту омад), агар њамаи мўњлати рухсатии мењнатї истифода шуда бошад, ба мўњлати пурраи роњхат (бо иловаи ваќти рафту омад);
7) ба кормандоне, ки барои супоридани имтињоноти дохилшавї ба муассисањои олї, миёнаи махсуси таълимї иљозат дода шудаанд - мутобиќан 15 ва 10 рўзи таќвимї, ѓайр аз ваќти рафту омад ба мањалли љойгиршавии муассисаи таълимї;
8) ба шахсони ба аспирантура дохилшаванда ва дар он бе људошавї аз истењсолот тањсилкунанда барои ваќти рафту омад ба мањалли љойгиршавии муассисаи мазкур дар давраи супоридани имтињони дохилшавї, номзадї ва кори рисолавї;
9) дар дигар њолатњое, ки ќонунгузории Љумњурии Тољикистон ва шартномањои коллективї пешбинї намудаанд.
Рухсатињои дар бандњои 1-3-юми ќисми дуюми њамин модда пешбинишуда дар даврае дода мешаванд, ки корманд бо корфармо мувофиќа кардааст. Узрнок будани сабабњои дода шудани рухсатии мењнатии иљтимоиро корфармо бањо медињад, агар дар шартномаи (созишномаи) коллективї тартиби дигар муќаррар нашуда бошад.
Моддаи мазкур рухсатињои бемаошро ба 2 намуд таќсим мекунад. Якум он рухсатињое, ки бо салоњдиди корфармо пешнињод мешаванд ва дуюм, рухсатињое, ки пешнињодашон вазифаи корфармо мебошад. Лекин дар њарду маврид асоси пешкаш намудани чунин рухсатињо аризаи корманд мегардад. Имконияти додани рухсатии бемаоши дар ќ. 1 моддаи тафсиршаванда зикршуда, ба корманд аз узрнок будани сабабњои дар аризаи корманд нишон додашуда вобаста аст. КМ ЉТ давомнокии рухсатињои бемаоши мутобиќи ќисми 1 моддаи 99 пешбинишударо, мушаххасан муайян накардааст. Давомнокии чунин рухсатињои бемаош ва миќдори онњо бо мувофиќаи байни корманд ва корфармо муайян карда мешавад (агар давомнокии онњо бо шартномаи коллективї муайян нашуда бошад). Ќайд кардан зарур аст, ки ваќти рухсатињои бемаоши давомнокиашон аз 15 рўзи таќвимї зиёда ба собиќаи корие, ки барои гирифтани рухсатии асосии пардохташавандаи њарсола њуќуќ медињанд, дохил карда намешаванд (ниг., ба ќисми 2 моддаи 91 КМ ЉТ ва тафсири он). Бояд дар назар дошт, ки њатмї будани пешкаши рухсатињои бемузд дар баробари њолатњои дар бандњои 1-8 муќаррар шуда, инчунин дар дигар мавридњо, низ љой дошта метавонад. Масалан барои: занњо њангоми доштани ду ва зиёда фарзанди то 14 сола (ё фарзанди маъюби то шонздањсола) бо хоњиши онњо, њар сол ба муддати на камтар аз 14 рўз (ниг., ба моддаи 171 КМ ЉТ ва тафсири он) ва барои нигоњубини тифл то ба синни сесола расиданаш (аз он то 1,5 сола шудани тафл бо пардохти кўмакпулї ба маблаѓи як њадди аќали маоши дар Љумњурии Тољикистон муќарраршуда аз рўи суѓуртаи давлатии иљтимої)1. Агар зан то 1.5 сола шудани кўдак ба кор шурўъ кунад, он гоњ пардохти кумакпулї ќатъ карда мешавад.
Аз чунин рухсатї метавонанд падари тифл, бибї, бобо ё дигар хешу табори тифл ё васие, ки тифлро воќеан нигоњубин мекунанд, пурра ё ќисман истифода баранд (нигар, ба ќисми 3 моддаи 165 КМ ЉТ ва тафсири он). Рухсатии бемаош инчунин мувофиќи хињиш ба шахсоне, ки кўдакони навзодро фарзандхонд кардаанд ё васии онњо мебошанд (нигар ба моддаи 166 КМ ЉТ ва тафсири он), шахсоне, ки кўдакро бе модар тарбия мекунанд (нигар, ба моддаи 173 КМ ЉТ ва тафсири он), ва ба хизматчиёни давлати ба муддати на бештар аз 60 рузи таќвимї дода мешаванд (моддаи 30 Ќонуни Љумњурии Тољикистон «Дар бораи хизмати давлатї», аз 13 ноябри соли 1998, бо таѓйироту иловањо аз 3 майи соли 20022. Ба корманд додани рухсатии бемаош мувофиќи ќисми дуюми моддаи 99 КМ ЉТ ўро аз њуќуќи гирифтани рухсатии бемаош тибќи ќисми якуми њамин Кодекс мањрум намесозад. Масалан корманди маъюби гурўњї 1, 2, 3 мувофиќи банди 3 ќисми дуюми моддаи 99 КМ ЉТ дар як сол то 2 моњ њуќуќи гирифтани рухсатии бемаош дорад. Ў инчунин метавонанд, бо дигар сабабњои узрнок ва ё вазъи оилавї мувофиќи ќисми якуми моддаи 99 њамин Кодекс дар асоси ариза ба рухсатии бемаош барояд. Рухсатии бемаош дар асоси аризаи хаттии корманд ва фармони (амри) корфармо бо нишон додани сабаби ба рухсатї рафтан, давомнокии он, рўзи ба рухсатї рафтани корманд ва рўзи ба охир расидани ин гуна рухсатї, дода мешавад. Корманд метавонад дар њама лањза ба кор баромада, мўњлати дар ариза нишондодашударо риоя накунад.
Моддаи 991. Рухсатии муваќќатии бемузд ё ќисман музднок. Бо сар задани зарурати муваќќатан боздоштани кор ё њангоми кам шудани њаљми кор ба муддати на зиёда аз як моњ корфармо, бо маќсади пешгирї намудани озодкунии кормандон аз рўи ихтисори шумора ё штат, њуќуќ дорад бо ризоияти корманд (кормандон) ба ў (онњо) рухсатии бе нигоњдорї ё ќисман бо нигоњдории музди мењнат дињад, агар дар шартномаи (созишномаи) коллективї тартиби дигар пешбинї нашуда бошад. Андозаи музди мењнати пардохтшаванда дар ин сурат бо мувофиќаи байни корфармо ва корманд муайян карда шуда, он аз андозаи маоши корманд кам буда наметавонад.
Бинобар душворињои дорои хусусиятњои истењсолї, иќтисодї, технологї ё ташкилии ташкилот, бо ташаббуси корфармо ба рухсатии маљбурии бемаош ё ќисман бо нигоњдории музди мењнат фиристодани кормандон ба мўњлати на зиёда аз як моњ љой доштанаш мумкин аст. Аммо дар ин маврид ризоияти корманд њатмї мебошад. Чунин рухсатї бо маќсади пешгирї намудани озодкунии омавии кормандон бинобар ихтисори шумора ё штат љой дошта метавонад. Дар сурати ба корманд додани чунин рухсатї, андозаи музди мењнати ў дар мувофиќа бо корфармо муайян шуда, он аз андозаи маоши корманд камтар буда наметавонад.