Мавзўи 9. Андозбандии шахсони њуќуќї

Хусусиятњои фарќкунандаи андозбандии шахсони њуќуќї. Андоз аз арзиши иловашуда. Аксиз. Андоз аз фоидаи ташкилотхои тиљоратї. Андоз аз амволи шахси њуќуќї. Дигар андозњои аз љониби шахсони њуќуќї пардохтшаванда.

1. Андозбандии шахсони њуќуќї

Гурўњи асосии андозсупорандагонро дар љумњурї шахсони њуќуќї ташкил менамоянд. Воќеан ќонунгузори имрўза дар љараёни танзимнамоии њуќуќї аз истилоњи «шахсон» васеъ истифода менамояд ва њолати њуќуќии онњоро њамзамон ба пуррагї тавъам намедонад. Ин гуна субъектони њуќуќї тибќи муќарароти боби 4 ќ. 1 Кодекси граждании ЉТ ва Ќонуни Љумњурии Тољикистон «Дар бораи баќайдгириии шахсони њуќуќї» аз 22.04.2003 с. дар шаклњои муайяни ташкилї-њуќуќї таъсис дода мешаванд, ки муродифашон истилоњоти «муассиса» ва «ташкилот» мебошад. Корхонањо бошанд дар сурати ташкил ёфтанашон дар ин ё он шакли ташкилї-њуќуќии бо Кодекси гражданї муќарраршуда ба чунин сифат эътироф мегарданд. Агар якчанд сол пештар андозбандии шахсони њуќуќї ба сармояи давлат алоќамандии зич дошта бошад пас баъди соњибистиќлол гаштани љумњурї баръакс њиссаи давлат дар чунин як воситаи амалисозии сиёсати фискалии хољагидорї кам гардида, дар баъзе соњањо батамом аз байн рафт. Аз ин љост, ки пешбурди фаъолияти хољагидорї на танњо дар шакли ширкат ва љамиятњои хољагї балки кооперативњои истењсолї ва корхонањои воњиди давлатї роиљ гардид. Ба ибораи дигар мавќеъи шахсони њуќуќи чї дар сектори давлатї ва чї дар сектори хусусї вобаста ба фаъолияти соњибкорї муайян карда шуд.

Дар баробари ин ќонунгузории граждании Тољикистон шахсони њуќуќиро ба ду гурўњи мустаќил яъне тиљоратї ва ѓайритиљоратї људонамуд, ки бо маќсади андозбандї њар ду њам истисно нестанд.

Ба гурўњи аввал ширкат ва љамъиятњои хољагидорие дохил карда шудаанд, ки маќсади асосии онњо ба даст даровардани фоида мебошад.

Ба гурўњи дигар бошад ассотсиатсия ва иттифоќњоро мансуб медонанд, ки онњо низ тибќи муќарароти ќонунгузории андози Љумњурии Тољикистон њамчун субъекти андозбандї эътироф карда мешаванд.

Дар навбати худ андозсупорандагон-шахсони њуќуќиро вобаста ба як ќатор омилњо, аз љумла њаљми маблаѓњои муомилотї ва миќдори кормандони кирояаашон тибќи ќонунгузории Љумњурии Тољикистон шартан ба гурўњњои муайян људокардан мумкин аст:

1. андозсупорандагони калон

2. андозсупорандагони миёна

3. андозсупорандагони хурд.

Ба гурўњи аввал дар баробари шахсони њуќуќї соњибкорони инфиродие дохил карда мешаванд, ки дар сармояи оинномавии онњо њиссаи давлат аз 25% зиёд набуда, андозаи даромади онњо дар аввали соли андоз бе назардошти андоз аз арзиши иловашуда ва андоз аз фурўши чакана аз њадди секаратаи муќараррарнамудаи м. 202 КАЉТ зиёд набуда, шумораи кормандон дар давраи соли таќвимї на зиёда аз 30 нафар, барои истењсолкунандагони мањсулоти кишоварзї бошад на зиёда аз 50 нафар мебошад. Њадди муайянгардида, алъон бо таносуб 600 њаз. сомониро ташкил медињад.¹¹

Ба гурўњи дувум бошад шахсони њуќуќї ва соњибкорони инфиродие мудохиланд, ки андозаи даромади онњо дар аввали соли андоз бе назардошти андоз аз арзиши иловашуда ва андоз аз фурўши чакана аз њадди секаратаи муќараррарнамудаи м. 202 КА ЉТ то 15 миллион сомониро ташкил дода, шумораи кормандон дар давраи соли таќвимї аз 30 то 100 нафар, барои истењсолкунандагони мањсулоти кишоварзї аз 50 то 200 нафарро дар бар мегирад.¹²

Боќимонда субъектоне хољагидоре, ки аз њадди нињоии муќаррарнамудаи ќонугузорї ба талаботи бештар љавобгў мебошанд ба соњибкорони калон дохил карда мешаванд. Тибќи фармони собиќ Вазорати даромадњо ва пардохтњои давлатии Љумњурии Тољикистон тањти №344 аз 13.12.2004 с. Мањакњои иќтисодии ин гуна корхонањо аз рўи 6 бал кор карда баромада шудааст, ки дар маљмўъ имконияти ба корхона медињад, ки ба гурўњи андозсупорандагони калон ворид гарданд. Ин мањакњо инњоянд:

1.њаљми умумии солонаи фурўши молу мањсулот (кор ва хизматрасонї);

2.арзиши миёнаи амволи корхона дар соли гузашта;

3.маблаѓи умумии солонаи њисобкардашудаи андоз (аз љумла, андоз ба фонди њифзи иљтимоии ањолї, пардохтњои гумрукї ва андоз аз фурўши нахи пахта ва алюминий);

4.маблаѓи солонаи пардохтњои андозї (аз љумла, андоз ба фонди њифзи иљтимоии ањолї, пардохтњои гумрукї ва андоз аз фурўши нахи пахта ва алюминий).

Тибќи ин мањакњо, масалан, њаљми зерини фурўши молу мањсулот (кор ва хизматрасонї) нисбати ин гуна корхонањои бали муайян мегиранд:

а) то 1 млн. сомонї – 0 бал;

б) аз 1 млн. сомонї то 3 млн. сомонї – 1 бал;

в) аз 3 млн. сомонї то 10 млн. сомонї – 2 бал;

г) аз 10 млн. сомонї зиёдтар – 3 бал¹³.

Чунин таќсимот дар сурате имконпазир гардид, ки тибќи ќонунгузорї њадди нињоии маблаѓњои дар муомилот буда бо маќсади андозбандї ба назар гирифта шудаанд.