6.3.5. Ауылшаруашылығы алқаптары топырағының тұздық режимінің мониторингі

Табиғи жағдайларда топырақтың құнарлығына әсер ететін факторлардың бірі-топырақтың тұздануы болып табылады.Ол Қазақстан территориясының шөлді аймақтарында кеңінен таралған. Ауыл шаруашылық өсімдіктері үшін зиянды құрамында көп мөлшерде тез еритін тұздары бар топырақтар- тұзданған топырақтарға жатады.Тез еритін тұздардың ішінде өте зияндылары-олар сульфаттар, натрий хлориді, магний хлориді.

Топырақтың құрамындағы тез еритін тұздардың мөлшеріне және тұздану типіне байланысты топырақтар

-Әлсіз тұзданғандар (0-30см);

-Орташа тұзданғандар (30-150см);

-Қатты тұзданғандар (150-200см);

-Өте қатты тұзданғандар (200см жоғары) болып бөлінеді.

Тұзданған топырақтарды сандық және сапалық есепке алу топырақ мониторингінің ең негізгі құрамдас бөлігі болып саналады.Тұзданған топырақтарды есепке алуда алғашқы мәліметтеріне ірі масштабта топырақ зерттеулер және көптеген талдаулар нәтижесіне сүйенген топырақтық-тұздық түсірістер жатады.Суарылмайтын аумақтардың мониторингі үшін картографиялық материал ретінде топырақ картасы негізінде құрастырылған тұздану картограммасын қарастырады.Суарылатын егіншілік жүргізетін аудандарда жер асты суның тереңдігі 6метрден жоғары болса, топырақтың тұздануы динамикалық көрсеткіш болып табылады.Сондықтан тұзданған топырақтарды бақылау 5 жылда 1 рет жүргізілуі тиіс.Суарылмайтын егіншілік жүргізетін аудандарда жер асты суының тереңдігі 6метрден төмен болса, топырақтың тұздануы бір қалыпты көрсеткіш болып табылады.Сондықтан тұзданған топырақтарды бақылау 10 жыл сайын жүргізілуі тиіс.

Бақылау сұрақтар:

1. Ауыл шаруашылығы алқаптарының топырақ мониторингінің мақсаты

2.Ауыл шаруашылығы алқаптарының топырақ мониторингінің негізгі бағыттары

3.Стационарлық экологиялық алаңдардағы жүргізілетін бақылаулар қандай?

4. Ауыл шаруашылығы алқаптарының топырақ мониторингін жүргізу және ұйымдастыру кезеңдері

5. Стационарлық экологиялық алаңдарда нелер анықталады?

Студенттің білімін өзін-өзі бақылауға арналған тестер:

1. Ауыл шаруашылығы алқаптарының топырақ мониторингінде бақылау, бағалау және болжам жасау топырақтың қандай параметрлеріне жүргізіледі?

А) су және жел эрозиясы

В) су және тұздық режиміне

С) ауыр металдармен ластану

D) барлығы дұрыс

Е) өсімдіктердің қоректендіру элементтері

2. Стационарлық экологиялық алаңдардағы бақылаулар қандай уақыт аралығында жүргізіледі?

А) бір рет, ай сайын, декада сайын, ауыл шаруашылық өсімдіктердің даму фазасы бойынша

В) декада сайын, ай сайын, 1 жылда бір рет

С) 5 жыл сайын

D) 10 жыл сайын

Е) 3 жыл сайын

3. Стационарлық экологиялық алаңдарда бақылау жүргізу кезеңдері нешеге бөлінеді?

А) 3

В) 4

С) 5

D) 2

Е) 6

4. Топырақ қабатының бұзылуы неше деңгейден тұрады?

А) 5

В) 4

С) 3

D) 2

Е) 6

5. Ауыл шаруашылығы алқаптарының топырақ мониторингінің негізгі бағыттары қандай?

А) ғылыми-әдістемелік

В) қолданбалы

С) ақпаратты-техникалық

D) әдістемелік

Е) барлығы дұрыс

Лабораториялық сабақтарға тапсырма:

1. Берілген аймақ бойынша оның табиғи-климаттық жағдайымен танысу.

2. Аймақта кездесетін топырақ типтерін анықтау.

3. Топырақ типі бойынша топырақ паспортын құрастыру.

4. Топырақтың ластану көздерін тауып, оларға сипаттама беру.