27.Салық есебiнiң экономикалық мән және қажеттiлiгi

Салык есебінің экономикалык мәні: Салыктар ШЖС-р мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастарының бір бөлігін көрсетеді.

Салық салу белгілі бір қағидалар негізінде ұйымдастырылады:

• Классикалык теория негізінде – қарапайымдылык, қайтарымдылық;

• А.Смит бойынша – қарапайымдылық, әділдік, салыстырмалылық, үнемділік;

• ҚР-ң салық салу кағидалары негізінде – әділдік, міндеттілік, біртұтастылык, айқындылық, жариялылық.

Салык салу кағидалары оның мәнін сипттайтын салық функцияларында көрініс табады:

Фискалдық - мемлекетті қаржымен қамтамасыз етуі арқылы сипатталады.

Қайта бөлу - ұлттық табысты қайта бөлу барысында көрініс табады.

Бақылау - салық төлеуші заңды және жеке тұлғалардың қаржылық қызметін жанама түрде бақылау.

Реттеушілік - салыктың толық және уақытылы мемлекет казынасына түсуін камтамасыз ету барысында қолданатын кұралдар аркылы сипатталады.

Фискалдық н\е бюджеттік қызмет - бұл қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып салықтардың қоғамдык міндеті артады. Себебі салыктар мемлекеттік бюджеттің кірісін топтастырып, әлеуметтік, әскери корғаныс т.б.-да шаралардың іске асуын қамтамасыз етеді.

Реттеушілік қызметі - салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі негізгі тетіктер салық ставкалары мен салық жеңілдіктері. Салыктық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің дамуын регтеп қана қоймай, сонымен қатар ақша және баға саясаты шетелдік инвестицияны ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлік дамыту жұмыстарын жүзеге асыруы қажет.

Бақылаушылык қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің тиімділігі бағаланады, қаржы ресурсының қимылына бақылау ісі жүргізіледі. Салык жүйесі мен бюджет саясатын жетілдіру жолдары қарастырылады. Салыктық бақылауды тиімді жүргізу арқылы салықтық тәртіпті қатан сақтау, салық төлеушілердің заңға сәйкес төлейтін салықтары мен салымдарын толық және уақтылы бюджетке төлеп отыруы қамтамасыз етіледі.

30.Салық қатынасы жүйесінде салық тәуекелдерiн басқару

Салықтық тәуекелді кәсіпкерлік және мемлекетік 2 ұстанымда қарастыруға болады: Кәсіпкердің салықтық тәуекелі салықтық саясаттың өзгеруі ықтималдылығымен байланысты (жаңа салықтардың пайда болуы, тарату немесе салықтық жеңілдіктің қысқаруы), сонымен қатар салықтың жалақы мөлшерінің өзгеруі кәсіпкерлік тәуекел деңгейі салықтың өтемді емес, ереже бойынша жоғарлату жағынан салықтың өзгеруі мүмкін ықтималдылығы бар салықтың тұрақсыз заңдылығын ұлғайтады. Үнемі енгізілетін түзетулер мен толықтырулар тәуекел қайнары болып табылады, кәсіпкерлердің өз әрекетіндегі беріктіктің сенімділігінен айырады.  Мемлекеттің салықтың тәуекелі саясаттың немесе салықтың өтем шамасының өзгеру ықтималдылығының нәтижесінде бюджетке түсімнің қысқару мүмкіндігінен құралады. Тәжірибеде көрсеткендей мемлекет бірінші жақтан кәсіпкерлердің дамытуға кедергі болмайтын, екінші жақта бюджетке қаржының түсу максималдығын қамтамасыз ететін салық салу осындай өтемін құруда қызығушылық танытады. Шындығында салық салу тәжірибесінің іске асуында және мемлекеттік органдардың оңтайлы салық өтемінің өнімін салықтың өтемін жасау кезінде ескертілетін түрлі жиі және қарапайым емес жағдайларда соқтығысуына тура келеді.

Қаржы тәуекел деігейін төмендеті үшін түрлі әдістер қолданылады: -диверсификациялау; -таңдау және нәтижелер туралы қосымша ақпараттар алу; -шектеу; -сақтандыру; -жабу; -хеджирлеу және т.б. Диверсификациялау өздерінің арасында тығыз байланысты түрлі салым объектілері арасында инвестицияланатын қаражаттарды орналастыру процесін білдіреді. Диверсификациялау принципінде клиенттерге өз акцияларын сататын, ал алған қаражаттарды нарықтан сатып алынатын және тұрақты орташа табыс әкелетін түрлі бағалы қағаздарға салатын инвестициялық қорлардың қызметіне негізделеді. Диверсификациялау түрлі қызметтер арасында капиталды орналастыру кезінде тәуекелдің бөлімінен қашуға мүмкіндік береді. Сонымен, инвестор бір акционерлік қоғам орнына бірнеше түрлі акционерлік қоғам N акцияларын сатып алу табыс ықтималдылығын N есеге көбейтеді және сәйкесінше тәуекел деігейін N есе төмендетеді. Кейде инвестор нәтижелер анықталмаған және шектелген ақпараттар жағдайында шешім қабылдайды. Әрине, егер инвесторда толық ақпарат болса, ол сапалы болжам жасап, тәуекел діңгейін төмендете алатын еді. Бұл жағдай ақпаратты тауар ретінде көрсетеді. Ақпарат бағалы тауар болып табылады, ол үшін инвестор үлкен ақша төлеуге дайын, олай болса, ақпаратқа капитал салымы кәсіпкерліктің бір сферасы болып табылады. Толық ақпарат құны толық ақпарат бар кездегі бір нәрсенің күтілетін сатып алу құны мен ақпарат толық емес жағдайдағы күтілетін құн арасындағы қатынасы ретінде есептеледі. Егер болжам нақты болып шықпаса да, қаражаттарды перспективаға өткізудің сапалы болжамын қамтамасыз ететін сұраныс пен өткізу нарығын зеттеуге салған тиімді. Шектеу – шығыстар, сатулар, несиелер және тағы басқалардың шекті сомасын бекіту. Шектеу тәуекел деңгейін төмендетудің маңызды құралы болып табылады және шектеуді банктер қарыз беруде, овердрафт келісімшартына отырғанда; шаруашылық жүргізуші субъектілер тауарларды несиеге(несие карточкасы бойынша), жол чектері және еврочектер бойынша сату, инвесторлар капитал салымы сомасын анықтау кезінде қолданады

ХХХХХ