212

Гісторыя Беларусі

1. Гісторыя Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII ст.: этапы вывучэння.

Період РП. Польск. гісторікі: Лялевель, Барташевіч, Корзан. Русскія- Татішчаў, Устралаў – Беларусь-русскія землі. Салаўёў “ Іторія паденія Польшы”, Ключэўскі, Кастамараў” Последніе годы РП.”-Войны РП і Расіі. Турчыновіч-1857-“Агляд гісторыі Б. са старажытнейшых часоў”. Каяловіч- “чтеніе по історіі зап. Края”.

Баброўскі, Даніловіч, Нарбут, Ярошевіч. Чачот, Даленга-Хадакоўскі, Кіркор, Доўнар-Запольскі “Очерк истории кривичской и дреговичской земель” “Гисторыя Беларуси”, Ластоўскі “Кароткая гісторыя Б.”, Ігнатоўскі “ кароткі нарыс гістрыі Б.” абагульняючыя нарысы ГБ.- “Історія Бел. ССр.” 1954, 1972, 75, 94гг.

Палітычная гісторыя- Абецэдарскі” Б.і Р. очеркі русско-бел.связей вт.16-17вв”, Ігнаценка “ Борьба бел. Народа за воссоедененіе с Россіей”, Сагановіч- “Невядомая вайна 1654-1667гг.” Ткачоў, Пашкевіч, Анішчанка і Емельянчык– падзелы РП., Юхо- “кароткі нарыс гісторыі дзяржавы і права Б.”

Сац.-эк. Развіццё. Бохан “Аб месцы мястэчка ў структуры горад. Пасяленняў”. Лойка “ Прыватна-уласніцкія сяляне Б.”

К-ра: Горбацкі”Стараабрадніцва на Б.”, Ткачоў” Абарончыя збудаванні зах. Зямель”. Нарысы истории Беларуси. Многотомная История Белорускаго мастацтва.

2. Гісторыя Беларусі ад старажытнасці да канца XVIII ст.: крыніцы даследавання і іх асноўныя публікацыі.

Археалагічныя крыніцы асноўны тып для даследчыкаў да з’яўлення крыніц пісьмовых. Аднак і з існаваннем пісьмовых крыніц археалагічныя не страчваюць сваей вагі ў вывучэнні гістарычных падзей да XV-XVII ст. Да археалагічных крыніц адносяць: рэшткі старажытных паселішчаў, стаянак, гарадзішчаў, гарадоў; выкапневыя прылады працы, прадметы побыту, хатняе начыненне, адзенне; горныя выпрацоўкі, гідратэхнічныя збудаванні, палі старажытнага земляробства, дарогі; зброю, абарончыя збудаванні; магільнікі і інш.

Тапанімічныя крыніцы. Тапонімы – гэта назвы геаграфічных аб’ектаў. Яны былі дадзены яшчэ ў самыя старажытныя часы, захоўваючы звесткі пра этнічны склад старажытнага насельніцтва тэрыторыі, найбольш распаўсюджаныя яго заняткі.

Помнікі пісьменнасці. Пісьменнасць ва ўсходніх славян звязана з увядзеннем братамі Кірылам і Мяфодзіем у 863 г. кірылічнай азбукі.

Раннія пісьмовыя крыніцы – гэта «Аповесць мінулых гадоў», Лаўрэнцьеўскі, Іпацьеўскі, Радзівілаўскі летапісы, «Руская праўда», «Слова аб палку Ігаравым» і інш. дакументы. У іх мы знаходзім самыя раннія звесткі пра гарады Полацк, Тураў, Брэст, Мінск, Друцк, аб рассяленні ўсходніх славян на тэрыторыі Беларусі, іх гаспадарчай дзейнасці, грамадскім ладзе.

Беларускія летапісы складаліся ў межах Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага ў XIII-XVI стст. Ранні этап беларускага летапісу прадстаўлены кароткімі летапіснымі рэдакцыямі. Гэта Супрасльскі, Увараўскі, Познанскі, Нікіфараўскі, Слуцкі, Акадэмічны летапісы. Да падрабязных летапісаў адносяцца «Хроніка Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага», а таксама спісы Красінскага, «Летапіс Быхаўца». Яны адлюстроўваюць заканчэнне працэсу этнічнай, палітычнай і эканамічнай кансалідацыі беларускіх земляў, што адбылася да XVI ст. Летапісы канца XVI-пачатку XVII ст. (Баркулабаўскі летапіс, Віцебскі летапіс) аб беларускіх землях гавораць як аб адзіным палітычным і эканамічным рэгіёне.

Гаспадарчыя дакументы XV – першай паловы XIX ст. Яны прадстаўлены інвентарамі маёнткаў, гарадоў, рэвізіямі дзяржаўных і магнацкіх маёнткаў і г.д. Тут маюцца звесткі аб памерах зямельных угоддзяў, колькасці двароў, занятках насельніцтва, стане рамяства і гандлю і іншых баках дзейнасці насельніцтва.

Мемуарная літаратура і дзённікі ўтрымліваюць вельмі каштоўныя звесткі аб настроях, якія панавалі ў грамадстве ў тыя часы, аб спосабах вядзення гаспадаркі ў кожным канкрэтным маёнтку, якім валодаў аўтар.

Статыстычныя даведнікі выдаваліся ў межах Расійскай імперыі з пачатку XIX ст. Адзін з першых даведнікаў: «Статистическое изображение городов и посадов Российской империи по 1825 год» (1829 г.) утрымліваў дакладныя звесткі аб эканамічным стане беларускіх гарадоў. «Статистика землевладений в 1905 г.» (1906-1907 гг.), а таксама матэрыялы ўсеагульнага перапісу насельніцтва Расійскай імперыі 1897 г.

Перыядычныя выданні – гэта агульная перыёдыка, прадстаўленая грамадска-палітычнымі, культурнымі часопісамі і газетамі «Русский архив» (1863-1917), «Русская старина» (1870-1918 гг.), «Губернскія ведамасці», “Мінскі лісток”, гарадскія газеты-капейкі, першымі беларускімі газетамі “Наша доля” і “Наша ніва”.

Публікацыя дакументаў. Першай такой публікацыяй з’явілася выданне «Белорусского архива древних грамот. 1507-1768 гг.», (Грыгаровічам у 1824 г). Віленская археаграфічная камісія выдала на працягу 1865-1904 гг. 39 тамоў «Актов, издаваемых Виленской Археографической комиссией» і 14 тамоў «Археографического сборника документов, относящихся к истории Северно-Западной Руси». Археаграфічная камісія, што працавала ў Віцебску, у 1871-1906 гг. выдавала «Историко-юридические материалы», усяго 32 выпускі.

У савецкі перыяд ў 20-я гг. выдадзен зборнік «1905 год у Беларусі”, «Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі, 1772-1903 гг.» Архіўныя матэрыялы- каштоўныя крыніцы па гісторыі Беларусі.

3. Першабытнае грамадства на тэрыторыі Беларусі: асноўныя этапы сацыяльнай, гаспадарчай і этнічнай эвалюцыі.

первобытнообщинному строю. выделяются три периода: 1) становление древнего человеческого общества (перво¬бытное человеческое стадо); 2) родовая община (матриар¬хат); 3) разложение первобытнообщинного строя и пере¬ход к социальному неравенству (патриархат, соседская община). На территории Беларуси люди появились в среднем палеолите (примерно 100—35 тыс. лет тому назад). Территория Беларуси входила в зону эволюционно-исторического формирования человека. Присвоение готовых продуктов природы:собирательство, рыболовство, охота. обитатели были знакомы с огнем и умели его добывать. Социальной ячейкой эпохи верхнего палеолита была уже парная семья. Несколько парных в общину или род. Основой общины была группа родственников по матери. Все имущество, принадлежали роду. Несколько общин, образовывали племя. 12—10-го тысячелетий до н.э. ледник отступает. 8 – 5 тыс. до н.э. – мезалит. – полное засел-е территории Беларуси человеком. Родовые общины объединялись в племена. Родовая организация. Распространение шлифования и сверления ка¬менных орудий. В неолите (4-3 тыс. лет до н.э.)климат стал еще теплее. Посуду лепили вручную. Занятия: охота, рыболовство и собирательство при¬митивное земледелие и скотоводство. Три большие группы племен: культура гребенчато-накольчатой кера¬микки(Полесье, Украина(м-у днепром и доном ), в связи с чем и культура была названа днепро-донецкой. Представители днепро-донецких племен были европеоидами — поздними кроманьонцами. Вторая группа племен - верховья Днепра и Сожа. Верхнеднепровская культура Третья группа неолитических племен расселялась в верховьях Припяти и в бассейне Немана. Неманская культура. Примерно в III тыс. до н.э. в Подвинии и Поднепровье появилось финоугорское население, а на юго-западе Припяти – небольшие группы индоевропейского населния. Начался постепенный переход к производящему хозяйству – земледелию и скотоводству – неолитическая революция.

Около 2000 г. до н.э. - бронзовый век. Прародиной проиндоевропейцев являются Балканы. Использование металла способствовало глубокому пе¬ревороту в развитии производительных сил, вызвало боль¬шие изменения в общественных отношениях. Продолжалось формиро¬вание крупных этнических и культурных общностей. Наблюдается демографический взрыв и миграция проиндоевроп-в на прасторах Азии и Евпропы. Индоевропейцы открыли колесо. Стали хоронить в курганах. Приходит патриархат. В 3 – 2 тыс. до н.э. – местное население+индоевр.= балты. Индоевроп-цы поклонялись огню и солнцу. Основным типом поселения балтов считаются укрепленные городища (ок. 1 тыс.). Орудия труда:топор,мотыга, лук и стрела, челн и сеть. Важнейшими занятиями этого периода становятся мотыжное земледелие и ското-водство. Начался переход к производственному хозяйству. Племена вели оседлый образ жизни.

В VII—VI вв. до н.э. - нау¬чились добывать железо и изготавливать иэ него орудия труда, оружие, украшения. Изделия из железа дали возможность человеку заниматься земледелием на больших площадях. Железо добывалось из болотной железной руды. Применение железного топора дало возможность вырубать леса под посевы на значительной территории. Земледелие - подсечное. Охота, рыболовство и собирательство стали подсобным занятием. Признаки разложения перво-бытнообщинных отношений. Возможность накапливать внутри рода больше материальных ценностей. Поселения - укрепленные городища. Возникло патриархаль¬ное рабство, имущественное неравен¬ство. Племенные группы. В раннем железном веке территории Го¬мельской, юг Могилевской и Минской, юго-восток Брес¬тской областей, а также значительную часть Северной Украины занимали племена милоградской культуры Они занимались земледелием, скотовод¬ством, охотой, ремеслами, добычей и обработкой железа. По мнению архео¬логов милоградская культура – славяне или балты. В конце 1-го тысячелетия до н.э. в Верхнем и Сред¬нем Поднепровье, где раньше жили племена милоград¬ской культуры, сложилась зарубинецкая культура Представители зарубинецкой культуры поддерживали связи с кельтами, сарматами, скифами. В VII в. до н.э. бассейны Немана, Западной Двины и Верхнее Поднепровье заселяла группа индоевропейских племен культуры штрихованной керамики, считающихся балтскими. В экономи¬ческой жизни северные племена отставали от своих южных соседей. Железный век здесь начался на несколько веков позже