65.Өндіріс пен басқаруды ұйымдастыру бойынша шығындар

Егін шаруашылығы дақылдарының көпшілігінен екі немесе одан да көп негізгі өнімдер (қосарланған өнімдер) алынады. Сонымен қатар барлық дақылдардан жанама өнімдер алынады. Сондықтан өзіндік құн көрсеткіштерінің нақтылығы шығындарды өнімдердің түрле -ріне дұрыс үлестіруге тікелей байланысты. Есеп тәжірибесінде а/ш өнімдерінен алынатын өнімдердің технологиялық сипаттарына қарай шығындарды өнімдердің түрлеріне таратудың бірнеше әдістері бар:

1. Жалпы шығындардың сомасынан жанама өнімдердің тұрақты бағасымен бағаланған құндарын шығарып, қалғанын негізгі өнімдердің өзіндік құнына апару.

2. Шығындарды өнімдердің аударма коэффициенттерін қолдану арқылы бір негізге келті -рілген көрсеткіштерінің үлес салмағына қарай тарату.Алынған өнімді шартты өнімге айналдыру. Бұндай жағдайда негізгі өнімдердің біреуішартты өнім бірліктеріне аударылып, олардың жалпы жиынтығы шығарылады. Сонанс оң шартты өнім бірліктерінің жалпы (шығындары) жиынтықтағы өнімдердің әр түрінің үлес салмағын анықтап, шығындарды сол үлес салмақтарға сәйкес үлестіреді немесе бір шартты бірліктің өзіндік құнын анықтап, оны өнімдердің әр түрінің шартты өнім бірлігіне көбейтіп, шығындарды өнімдердің түрлеріне қарай таратуға болады.

Жалпы шығын / шартты өнім = шартты бірліктің өзіндік құны.

3. Шығындардың жалпы сомасын өнімдердің сатылу бағасымен бағаланған құндарына сәйкес тарату, бұндай жағдайда өнімдерді сатылу бағасымен бағалап, жалпы құнынтабады да, шығындардың жалпы сомасын сату құнына бөліп, шығындардың үлесін анықтайды. Оны өнімдердің әр түрінің сату құнына көбейтіп, шығындарды өнімдерді әр түріне үлестіреді.

4. Шығындарды өнімдердің түрлеріне, олардың құрамындағы маңызды белгініңсанына сәйкес тарату.

5. Өнімдердің белгілі түрлеріне шығындарды тікелей апарып жалпы шығындарды ғана белгілі бір ортақ көрсеткіштеріне сәйкес өнімдердің түрлеріне тарату.

6. Шығындардың өнімдердің жеке түрлеріне тиесілі үлесін сараптау жолымен анықтап,шығындарды сол салыстырмалы көрсеткіштер арқылы тарату.

А/ш-да есеп объектісі - дақылдар мен дақылдар топтары,калькуляциялау объектісі - алынған өнімдер.

Дәнді дақылдардың (жүгеріден басқа ) өзіндік құнын анықтау

Дәнді дақылдардың өнімдерінің өзіндік құндарын анықтау обьектілері болып негізгі өнім – дән және жанама өнім болып – сабан табылады. Егер дәнді дақылдар азық-түлік мақсатында егілген болса, онда өнімдердің өзіндік құндарын анықтау мынандай тәртіп бойынша жүзеге асырылады:

1. Өндірістік есептердегі көрсеткіші бойынша таратылатын шығындарды жазғаннан кейін әрбір дәндік дақылдардың барлық шығындары мен өнімдердің барлық көрсеткіштерін белгілейді.

2. Шығындардың жалпы сомасының шаруашылықта сабанның үлесіне алдын-ала белгіленген шығындардың нормативіне сәйкес сабанға тиесілі соманы шығарады.

3. Зертхананың көрсеткіштерінің негізінде астық қалдықтарындағы дән құрамының пайыздық көрсеткіштері бойынша астық қалдықтарын шартты толық бағалы дәндердің болмыстық көрсеткішіне қосып, шартты толық бағалы дәннің жалпы толық көлемін анықтайды.

4. Толық бағалы дәндерге тиесілі өндіріс шығындарын шартты бағалы дәннің жалпы болмыстық көрсеткішінің жалпы санына бөліп, толық бағалы дәннің бір өлшем бірілгінің өзіндік құнын анықтайды.

5. Анықталған толық бағалы дәннің өлшем бірлігінің өзіндік құнын толық дәнге аударылған баламасына көбейтіп, жалпы шығынды таратады.

6. Таратқан сомаларды өнімдердің әр түрінің болмыстық салмақ бірліктеріне бөліп, өнімдердің өзіндік құнын анықтайды.

Шаруашылық операцияларының мазмұны	Дт	Кт	Тип
Еншілес кәсіпорыннан сатып алынған төл беретін ересек мал кіріске алынды	2521	3320	ІІІ
Сатылған жас малдың өзіндік құны есептен шығарылады:	7010	2523	ІІІ
Бағып күтіп өсіру үшін жас мал сатып алынды:	2523	3310	ІІІ
Жабдықтаушылардан жем – шөп келіп түсті:	1310	3310	ІІІ
Есепті кезең ірі қара малдың сауын табынан сүт кіріске алынды	1320	8110	І
Негізгі цех ғимаратына тозу есептелінді	8415	2421	І
Өндірісте қолданылған негізгі құралдарға тозуы есептелінеді	7210	2420	ІV
Негізгі цех станогына тозу есептелінді :	8415	2422	І
Өндіріс машинасының тозу сомасы есептелінді:	8415	2420	І
Есепті кезең ірі қара малдың сауын табынан сүт кіріске алынды	1320	8110	І