39 Тақырып. Дайын өнімді шығарудың және оның қоймадағы есебі.

Дайын өнім өндіруді ұйым бухгалтериясы тұрақты түрде бақылап отыруға тиіс. Өнімнің ырғақты түрде шығарылып тұруы, «Сатып алушыларға өнімдерді жіберіп тұру» туралы келісім шарт бойынша қабылданған міндеттерін уақытында орындауға және төлемдерді кешіктірмей орындап отыруға тиіс. Дайын өнім шығару туралы құжаттар бухгалтерияға күнделікті келіп тұрады. Сол жерде өнімнің түрлері, көлемі жөнінде натуралды түрде есеп жүргізіледі. Ай аяқталғаннан кейін шығарылған барлық өнімнің көлемі жоспарлау, сату бағасымен және нақты өзіндік құнымен бағаланады. Өндірілген дайын өнімге қарап ұйым қызметінің қорытындысын бақылауға болады. Шығарылған өнімдер өткізу бағасымен бағаланып соған орай түсім көлемі және өндірілген өнімді сатқаннан кейін алынатын пайда мөлшерін болжауға мүмкіндік туады.

Есеп жүргізудің журнал-ордерлік формасына сай шығарылған өнімнің нақты өзіндік құнының сомасы № 10 журнал-ордердің 1320 «Дайын өнім» деп аталатын шоттар тобының дебетінде және 8110 «негізгі өндіріс» деп аталатын шотының кредитінде көрсетіледі.

1320 шотының сальдосында ұйымның қоймада қалған дайын өінімнің қалдығы, нақты өзіндік құнымен көрсетіледі.

Дебеттік айналым бойынша негізгі өндірістің шығарылған өнімі, өзіндік құны бойынша және сыртқа жіберілген жартылай фабрикаттар мен сатып алушының қайтарған өнімдері көрсетіледі.

Кредиттік айналым бойынша есепті айда жөнелтілген өнім нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі.

Қоймадағы дайын өнімнің есебі оперативті бухгалтерлік тәсіл бойынша жүргізіледі, яғни әрбір өнімнің номенклатурасы бойынша ТМҚ № 5 карточкасы ашылады.

Қоймадағы дайын өнім келіп түскен сайын және босатқан сайын құжаттарға сай карточкада құндылықтың мөлшерін, кірісі мен шығысын және қалдық көлемін жазып отырады.

Бухгалтер күн сайын қойма есебін қабылдап отыруға тиісті. «Қабылдау беру жүкқұжаты», «тауарды тасымалдау жүкқұжаты», «жөнелту-босату жөніндегі бұйрықтар». Қойма есебінің дұрыс жүргізілгені туралы бухгалтер қойма есебінің карточкасына қол қоюға тиіс.

Қойма есебінің карточкасының негізінде материалды жауапты тұлға ай сайын есеп беру ведомосын толтырып онда дайын өнім қалдығын номенклатура бойынша өлшем бірліктерін, санын көрсете отырып бухгалтерияға өткізеді. Бухгалтерия қойма есебі мен бухгалтерлік есепті сома бойынша салыстырады.

41. Дайын өнімді сату есебі

Ұйымдарда дайын өнімнің есебін жүргізуге, оларды уақытында жіберіп және сатуға басты назар аударылады, себебі, оның барлығын ұйымның қаржылық жағдайына тікелей әсер етеді. Дайын өнміінң бухгалтерлік есебін жүргізудегі мақсаты – дайын өнімді шығаруды, құндылықтардың жағдайын және олардың қоймада сақталуын тұрақты түрде бақылау:

- жіберілген өнімнің (жұмыс,қызмет) құжаттарын уақытында және дұрыс жасаы, сатып алушылармен есептесуді ұйымдастыру.

- әкімшілік басқару аппаратының жұмысын бағалап отыру үшін, сатылған өнімнің көлемімен түріне сай, келісім шарт талаптарының орындалуын бақылау.

- сатылған өнімнің есебін жүргізіп, оған кеткен нақты шығындарды және алынған пайданы уақытында және дұрыс есептеу.

Бұл мақсаттарды орындау үшін ұйым: тұрақты, қалыпты жағдайда жұмыс атқарып, шаруашылық операцияларының құжаттарын уақтында жасап, өнімді сату мен олардың қоймада дұрыс сақталуын ұйымдастыруды қамтамасыз етуге тиіс.

Жүк жеткізуші мен сатып алушының арасында жүк жеткізу шарттары анықталып, соған орай өнімді жеткізуге байланысты шығындардың құрамы және тараптардың міндеттері айқындалады. Ол шығындар өнімді сату шығындарының құрамына қосылады. Олардың санатында: дайын өнімдер қоймасында заттарды ыдыстарға салып, орау шығындары ( орам қағаздары, ағаш үгінділері, шпагат) тасымалдау шығындары (тиеу, жеткізу, түсіру); жеткізуші және басқа да делдал кәсіпорынына төленетін комиссиялық алымдар шығыны, сатылатын жерде өнімдерді сақтайтын ғимараттарды ұстауға және ауыл шаруашылық кәсіпорындағы өнімді сатушылардың еңбек ақысына жұмсалатын шығындар, жарнама шығындары және басқа да шығындар.

Егер дайын өнімдер қоймаға өткізілгеннен кейін ыдыстарға салынатын болса, онла ол шығындар сату шығындарына қосылады. Егер заттар қоймаға өткізілмей тұрып ыдыстарға салынатын болса, онда ыдыстардың құнын өнімнің өндірістік өзіндік құнына қосылады. Әдетте шығынның басты бөлігін келісім шартта көрсетілген тасымалдау шығындарына алады.

Жүкті жеткізудің төмендегідей кезеңінен таралған:

Франко-қойма жеткізуші ұйым жүкті жөнелтуге кеткен шығынның барлығын төлем талабына қосады.

Франко-станция – жүк жеткізуші счетқа жүк төлейтін стансаға дейінгі тасымалдау құнын және вагондарға тиеу және түсіру құнын қосады.

Франко-вагон жеткізуші стансасы жүк жеткізуші счетқа тиеу щығындарын және теміржол тарифтерінің сомасын жеткізілетін стансаға қосады.

Франко-қойма сатып алушы жүк жеткізуші аталған шығындардан басқа, сатып алушының стансасындағы оның қоймасындағы тиеу, түсіру жұмыстарын, оның қоймасына дейін жеткізу шығындарын өзі төлейді. Шоттардың үлгілік жоспары бойынша, ондай шығындар 7110 шоттар топтамасында көрсетіледі.

Есепті калькуляция жасалған кезде шығарылған өнімнің толық өзіндік құны анықталады, сондықтан сату шығындары өнімдердің түрлері бойынша есепке алынып, тікелей бөлінеді. Егер аталған шығынды бір дана өнімге тікелей есептеп шығару мүмкіндігі болмаса, оларды салмағына, көлеміне немесе жіберілген өнімнің өндірістік өзіндік құны пропорционалды түрде бөлінеді.