32.Тура шығындар құрамы мен сипаттамасы және олардың негізгі өндіріс шығындары элементтерінің шоттарында көрсетілу тәртібі. Тәжірибелік жұмыс №12

Өндіріс шығындарының есебін жүргізетін шоттар жүйесі

Өндіріс үрдісі және өндірістегі шығындардың әртүрлі болуы шоттардың үлгілік жоспарындағы мына шоттар тобын пайдалануды талап етеді:

8100- негізгі өндіріс

8200- жеке өндірістегі жартылай фабрикат

8300- көмекші өндіріс

8400- жүкқұжат шығындары

Өндірістік шығындарды элементтерілген және калькуляция баптары бойынша есебін жүргізуді қамтамасыз ету үшін негізгі өндірістің барлық шығындарын дайындалған өнімнің түрлеріне қарай 8100 шотында топтастырылады. Бұл шот пайдалану мақсаты бойынша калькуляциялық болғанымен экономикалық мазмұны бойынша шаруашылық жағдайын сипаттайтын шот болып табылады.

8300 шотында ұйымның құрылымдары қолданатын көмекші өндірістер өнімдер мен қызметтерінің өзіндік құнын анықтайды.

Өндірістік шоттардың жүйесі шғынгдарды топтастырып және олардың есебін төмендегі ретпен жүргізуге мүмкіндік береді:

1. ай ішінде жұмасалған шығындардың элементтері өндірістік шоттардың дебетінде көрсетіледі.

2. Алдағы кезеңдердің шығындары есептен шығарылып және ай соңында келешек шығындар резервтеледі.

3. Шығындар есептен шығарылып немесе көмекші өндірістің жұмыстары арасында бөлінеді.

4. Негізгі цехтардың шығындары қосылып және таратылады.

5. Жарамсыз өнімдерге кеткен шығындар анықталып өнімінің өзіндік құнына қосылады.

Негізгі өндіріс шығындарын есептеу үшін бухгалтерлік есеп шоттарының 8 бөліміндегі 8100 негізгі өндіріс деп аталатын шот пайдаланылады. Бұл шотта әртүрлі мақсаттарға арналған өндіріске жұмсалған шығындар есептеледі. Жұмсалған барлық шығындарды қорытындылау үшін 8110 шоты арналған. Оған мынадай талдамалық шоттар ашылады:

8111- материалдар

8112- өндіріс жұмысшыларының еңбекақысы

8113- еңбекақыдан аударылатын аударымдар

8114- үстеме шығыстар

Өндіріс шығындарының есебі үшін, әр түрлі бағыттағы 8110 «негізгі өндіріс» шоты қолданылады.

«Негізгі өндіріс» активті шоты өндірістегі барлық шығындарды жинақтап, қорытуға арналған.

Шығындарды және өнімнің шығарылуын есепке алу мен бақылау жасауды қамтамасыз ету үшін мынадай есеп регистрлері пайдаланылады: «Цехтар бойынша шығындар» ведомосы, онда 8110, 8210 және 8310 бөлімшелер шоттары бойынша шығындар есепке алынады.

«Цехтар бойынша шығындар» ведомосына жазу үшін мыналар негіз болады:

• «Материалдар шығындарын бөліп-тарату» кестесін әзірлеу, онда шикізат пен материалдар, сатып алынған шалафабрикаттар және өндірістің басқа да материалдық босалқылары көрсетіледі; өндіріс персоналдарына төленген еңбекақы шығыстары; еңбекақыдан аударылатын аударымдар;

• «Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының есебі» кестесін әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге тиісті негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының сомасы көрсетіледі;

• «Материалдық емес активтер амортизациясының есебі» кестесін әзірлеу, онда өндіріс шығындарына енгізілуге тиісті амортизациясының сомасы көрсетіледі;

• «Көмекші өндірістер мен шаруашылықтардың көрсеткен қызметтерін бөлу» кестесін әзірлеу, онда өндірістер мен шаруашылықтардың өнім өндіруге, жұмыстарға және қызметтерге жұмсалған шығындары көрсетіледі.

Өндірісті тиімді басқару үшін басшыларға шыққан шығын жайлы ақпарат керек.Өнім өндірісімен байланысты шығындар өзінің құрамы жағынан да, экономикалық мазмұны жағынан да, өнім өндірісіндегі ролі мен өнімнің өзіндік құнына енгізілу тәсілі бойынша да біртекті емес. Сондықтан экономикалық теорияда шығындарды әртүрлі белгілері бойынша топтастырады. Өндірістік шығындарды әр түрлі негіздер бойынша классификациялауға болады. Кейбір шығындарды өнімнің белгілі бір түріне жатқызса, кейбіреуін білгілі бір өнімге жатқызу мүмкін емес. Шешім қабылдау үшін ақпарат жинау кезінде есепші шығындардың кей түрі шешімнің бір типіне керек болса, екінші типі үшін маңызы жоқ екенін ескеруі тиіс.

Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық табысты құрайды және ол БЕС №5 стандартына сәйкес есептеледі. Табыс сондай-ақ тауарлы-материалдық қорларды сатқаннан, қызмет көрсеткеннен кейін кәсіпорынға жататын активтерді пайдалануға беруден, % - дан және дивиденттерден алынуы мүмкін,

Табыс дайын өнімдерден сатып алынған тауарлардан немесе көрсеткен қызметтерден алынады. Олардың сатып алу құны, тараптар арасында жасалған келісімшартта анықталады. Көрсеткен қызметтен және орындалғае жұмыстан алынған табыстар, мына жағдайларды қарағанда тауарды сатқаннан алынған табыстар ретінде танылады.

1. есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі дәлдік пен анықталады.

2. Мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстарды мәмілені аяқтау үшін қажет шығыстарды үлкен деңгейдегі дәлдікпен бағаланады.

Субьект барынша дәлдік деңгейде табыстан анықтай алады, ол мәмілеге қатысушылар мен төлем жағдайы мен тәсіліне күтілетін концепциясына әрбір тараптың құқығына қатысты мәмілелер бойынша мәмілеге қатысушылар мен ортақ шешімге келген жағдайда қол жеткізеді.

Негізгі қызметтен түскен табыстың есебі 6010 синтетикалық және пассивті шотта жүргізеледі. Бұл шотты өнімді жұмыстарды және қызметтерді жасайтын материалдық өндіріс саласындағы ұйымдар пайдаланылады. Есепті кезең бойы 6010 шоттың кредитінде дайын өнімді жұмыстар мен қызметтерді сатудан түскен табыс сомалары жинақталады.

№	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Дт	Кт	Тип
1	Өткізілген дайын өнімнің өзіндік құны есептен шығарылды	7010	1320	1
2	Сатылған дайын өнім үшін сатып алуышыға шот фактура ұсынылды. ҚҚС сомасы мен бірге	1210	6010 3130	3
3	Сатып алушылар ұсынған шот бойынша есеп айырысу шотына ақша қаражатын аударды	1030	1210	1
4	Жабдықтаушылардан алынған шикізат пен материалдар кірістелді (шот фактура) негізінде. ҚҚС сомасы мен бірге	1310 1420	3310	4
5	ҚҚС сомалары зачетқа жатқызылды	3130	1420	4
6	Жабдықтаушылардың қарыз сомасы төленді	3310	1030 1030	4
7	Бюджетке ҚҚС сомасы аударылды	3130	1030	4
8	Түгендеу негізінде алынған тауарлар кірістелді	1330	6280	3
9	Түгендеу барысында кем шыққан тауар шығын есебіне жатқызылды	7470	1330	1

№	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Дт	Кт	Тип
1	Негізгі өндірістен дайын өнім кірістелді	1320	8110	1
2	Сатылған өнімнің өзіндік құнын есептен шығару	7010	1320	1
3	Сатып алушылардың дайын өнімді кейін қайтарғанын көрсететін сторнолық проводка	1320	7010	1
4	Түгендеу кезінде немесе басқа себептерге байланысты арттық шыққан дайын өнімді кірістеу.	1320	6280	3
5	Дайын өнімді өтеусіз түрде сыртқа беру	7410	1320	1
6	Әкімшілік шығындарына пайдаланылған дайын өнімді есептен шығару	7210	1320	1
7	Төтенше жағдайға байланысты жарамсыз болған немесе жойылып кеткен дайын өнімді есептен шығару	7470	1320	1
8	Қоймадағы дайын өнімнің табиғи себептен кеміген мөлшерін (кебуі, құрғауы және т.б) бекітілген норма көлемінде есептен шығару	7410	1320	1
9	Сол сияқты, табиғи нормадан тыс көлемі	7470	1320	1
10	Кінәлі тұлғалар анықталмаған жағдайда, бүлінген кем шыққан дайын өнімді есептен шығару	7470	1320	1
11	Дайын өнімді таза сату құнына дейін арзандату	1360	1320	1