Зоология

Таснифоти органзмхоро Карл Линей пешниход кард.Вай инчунин Систематика (таснифот) тартибот,яъне муаян намудани мавкеи организм дар структура иолами зинда.

Системаи хайвонот чунин кисмхоро дар бар мегирад.

1-Олан 2-зеролам 3-тип 4-зертип 5-синф 6-катор 7-оила 8-намуд.

Мисол:Одам олами хайвонот ,зеролами бисёрхучайрачихо,типи хордадорон,зертипи косаи сарон,синфи ширхурон ,катори пирантхо ,оилаи одамон ва намуди Хомосаниуун (homosapiens) (одами бошуур)

4олами организмхои зинда;1-олами микрорганизмхо

2-олами занбуруғхо

3-олами растанихо

4-олами хайвонот

Олами хайвонот,ба 2-зер олам чудо мешавад.

1-зеролами якхучайрагихо 2-зеролами бисёрхучайрагихо

Олами хайвонот ба типхои зерин чудо мешавад.

1-типи содатаринхо 2-типи рудаковакхо 3-типа пахнкирмхо 4-типи ландакирмхо 5-типи халкакирмхо 6-типи нармбаданхо 7-типи бугумпойхо(бандпойхо) 8-типи хордадорон .

Типии содатаринхо

Онхоро барои он содатаринхо меноманд,ки ин организмхо аз як хучайра иборатанд.Типи содатаринхо ба синфхои зерин таксим мешаванд.

1-синфи калбиойхо 2-синфи канчинакдорон 3-синфи инфузерияхо намояндаи синфи Колбпойхо амёбаи мукарари мебошанд.

АндозаиАмёба 0,2-0,5 мм мебошанд.Чун хар як хучайраи Эукариоти

Амёба мембрана,цитоплазма ва ядро дорад.Аз байни мембрана Амёба туну каст.Хангоми харакати цитоплазмаи он агар цитоплазма ба ягон тараф харакат кунад дар хамон чои калбаки хосил мешавад.Хазмшавии модахои ғизои дар вакзолаи хазмкунанда ба амал меояд.Махсулоти бо чои мондаи хаёти низ аз организм ба воситаи вакзолаи (пузырёк)хазмкунанда бароварда мешавад.

Дар шароитхои номусоид Амёба Циста хомил мекунад.Циста ин пардаи ғавси мухофизати мебошад.

Афзоиши Амёба

Амёба ба рохи ба 2 таксимшави афзоиш меёбад.Дар натичаи таксимшавии аз хучайраи модари 2-хучайраи духтари хосил мешавад,ки онхо ба хамдигар хучайраи модаро ба кули монанд мебошанд.

(Паразит)Амёбаи Исхоли Хунин (дезентерия)-Амёбае,ки бемории вазнини Исхоли хуниро ба вучуд меорад.

Баровардани модахои нолозима азАмёба вакуолаи кашишхуранда иштирок мекунанд.

Дрозафиля-

Сирфи Камчинакдорон

-Намояндаи ин синф Эвгиленаи Сабз мебошадю.Аз руи ғизогири организмхо ба 3 гурух чудо мешавад.

1-Автотрофи (Авто худ,Трофия Ғизогири) организмхое,модахои органики тайёрро гизо нагирифта балки аз модахои ғайри органики синтез (ҳосил)мена

мояд.Мисол:Растаниҳо

2 Гешеротрофи (Гетеро Гуногун ,Трофия ғизогир) Организмҳое,ки моддаҳои тайёро органикиро ғизо мегиранд.Мисол:Ҳайвонҳо

3 Хемотрофия (Хемо химияви,Трофия ғизогирй)Организмҳое,ки Энергияи тачзияи баъзе моддаҳои химиявиро ғизо мегиранд.Мисол:Феробактерияҳо,Сулфурбактерияҳо

Эвгиленаи сабз камчинак дорад,ки он узви ҳаракат мебошад.

Андозаи Эвгиленаи Сабз 0,05мммебошанд.Ғизогирии Эвгиленаи Сабз ҳам.Автотрофи ва Гереротрофи мебошанд.

Ғзогирии Автотрофии Эвгиленаи Сабз ба воситаи организмҳои махсус Хлороплостхо ба амал оварда мешавад.

Фотосинтез ин ба таъсири нурҳои рушнои аз моддаҳои ғайриорганики ҳосил кардани моддаҳои органикй

Нафаскашии Эквиленаи Сабз монанди нафаскашии Амёба мебошад.

Онҳо оксигени дар об ҳалшударо нафас мекашанд.

Дар кисми сари Эвгилена узви махсус мавчуд,ки вазифаи чашмро ичро мекунанд.

Авзоиши Эвгиленаи Сабз монанди афзоиши Амёба аст.Яаъне он бо роҳи ба 2 таксимшави зиёд мешавад.Дар шароитхои номусоид Киста ҳосил мекунад.

Намояндаи дигари синфи Камчинакдори Волвокс мебошад.

Синфи Инфузорифҳо

Синфи Мижгонакдорон:Намояндаи ин синф Инфузорияи патакча мебошад

Андозаи он 0,1 0,3ммшакли ҳучайраи онҳо доими мебошад,барои он мембранаи онҳо мустаҳкам мебошад.Дар сатҳи баданаш Инфузория мижгонакчаҳои зиёд дорад,ки бо шарофати онҳо Инфузорияаи ҳаракат меку.Мижгонакҳо инчунин барои хурок кумак мерасонад.Хурок бо воситаи узви махсус Ковокии даҳон ворид мегардад.Инфузоря 2 ядро дорад Калон ва Хурд.

Ядрои Хурд дар афзоиш иштирок мекунад.

Ядрои Калон дар продқеси ҳаракат,ҳазмкунива ихроч иштирок мекунад.

Афзоиши Инфузория монанди чигар содатаринҳо мебошад.яаънеба роҳи ба 2 таксим шавад.

Нафаскашии Имфузория чун дигар солатаринҳо бо тамоми сатҳи бадан мебошад.

Зиеда аз 30 ҳазор содатаринҳо мавчуд аст,баъзе аз онҳо паразитҳои одам ва ҳайвон мебошад.Яке аз содатаринҳо паразити одам «варача»(молерия) мебошад.Гузарандаи ин касали хомушаки варача (камариний малерия)мебошад.Малерия ҳучайраҳои хунро вайрон карда ва ба хун моддаҳои заҳрнок чудо мекунад.Ин сабаби заҳрнок шавии бадан ҳар 2-3 рӯз то 40-41Селсия одамро

табларза(лихорад)фаро мегирад.

Типи Рӯдаковакҳо

Рӯдаковакҳо организмҳои бисёрҳучайра мебошад.

Сметраи танаи онҳо сметраи нуршакл мебошад.(бисёрсметрий)Намояндаи типии рӯдаковакҳо Гидра м

мебошад.Гидра дар об зиндаги мекунад.(маънои калимаи Гидра-об мебошад).дар танаи Гидра 5-12 мояҳои дароз д-д,ки онҳо ковокии даҳонро иҳота карданд.Шакли бадани Гидра Цлиндри мебоша.Қисми

поёнии Гидра Каф ном дорад.Андозаи Гидра 5-7мм мебошад вале муяҳои он як чанд сантиметр шуда метавонад.

Бадани Гидра аз 2 қабат иборат:Дохили ва Берунй (Эндотерма ва Экдотерма.

Дар қабати берунии Гидра як чанд намуд ҳуҷайраҳо мавҷуда

Ҳуҷайраҳои пустию мӯшаки рӯй куши Гидраро бавуҷуд меоранд.Дар асоси (реша) ин ҳӯҷайраҳо торҳои тунуки мушаки мавҷуданд.Иннчун-

Ин кабати берунаи Гидра ҳуҷақраҳои асаби дорад.Ҳуҷайраҳои асабии Гидра ба яакчанд пайвастшуда гиреҳои асабро бавуҷуд меорад.

Рефлексии Гидра

Ҳангоми таъсири механики ба Гидра Гидра танаи худро ба лунда ҷамъ мекунад.Ин дар натиҷаи Кашишхури Ҳуҷайраҳои пусти мушак ба амал меояд.

Дар бадани Гидра ин чунин Ҳуҷайраҳои Стрекатели (халанда ёгазанда ) мавҷуданд.Ин ҳуҷайраҳо ғайр аз Ситоплазма ва ядро инчунин Конс-

Ула ва риштаи Стрекатели дорад.Мӯяҳои Гидра дар нугҳояшон Консулҳое доранд,ки дар дохили он заҳри Гидра мавҷудаст.

Қабати Дохилии Гидра:дар Қ:Д Гидра ҳуҷайраҳои Эпителии ва ҳуҷайраи ҷинси мавҷудаст .Дар байни қабатҳои беруни ва дохили муҳите мавҷ,ки Ҳуҷайра надорад.

Афзоиши Гидра:Гидра бо 2 рощ афзоиш меёбад:

1 мухчабанди

2 Ҷинси (иловай)

Региртирауксия гидра

Региниратсия(таҷдид) протсеси барқарор шудани қисмҳои талафёфтаи организм.Гидра қобилияти хуби регинератсия дорад.

Ҳар қадар организм сохташ муракаб бошад реги –яаш паст мебошад.

Рудаковакҳои Баҳри

Дар табиат тақрибан 9000 намуди рудаковакҳо мавҷуданд.Ба интип ғайр аз Гидра-Полинҳо,Меуза,Акшиня,Рифҳои(Куфалии)марҷони

Маънои калимаи Пошн-сер по мебошад.

Ҳаракати Медуза ҳаракати сактиви мебошад.

Вай дар байни пойҳояш ковокиҳое мавҷуд ,ки ба худаш обро гирифта теламедиҳад.Рифҳои Марҷони(Караливиа )организмҳои беҳаракат мебошанд.Онҳо бо роҳи муғчабанди афзоиш меёбанд.Лекин организми(ҳуҷайраҳои)духтари аз ҳуҷайраҳои (организм)модари ҷудо намешаванд.Дар натиҷа гуруҳҳои андозаашон калони рифҳои марҷони хос мешаванд.Ҷазираҳои Рифҳои марҷониро»Атолл»меноманд.

Типи паҳнкирумҳо

Ин тип синфҳои зерин дорад.

1;синфи кирмҳои муякбадан

2:синфи Тасмакирмҳо

3;синфи кирмҳои маканда

Нмояндаи кирмҳои муякбадан Планарияи сафед мебошад.Дарозии Планария 1-2 см мебошад.Танаи Планария Паҳн меӣошад.Қисми пеши танааш Планариа васеъ Буда,қисми ақибаш тез аст мебошад. Дар вақти таъсири беруна танаи Планариа сахт кашиш мехурад, Чунки мушакҳои Планариа нағз(хуб)инкишоф ёфтаанд.Сметрияи Пларариа сметрияи дутарафа мебошад.МушакҳоиПланариа мушакҳ-ои дарозруя ва ҳалқаги мебошад.Сатҳи бадани Планариа муякчаҳо дорад.

Ғизогтрии Плонориа

Даҳони Плонриа дар қисми пеши баданаш ҷойгир мебошад(дар тарафи шикам)Бфъди даҳон гулу ҷойгир шуда аст.Гулуи планариа метавонад аз даҳонаш берун барояд.Аз гулу 3 –руда оғоз меёбад; яке

аз онҳо ба пеш равона аст ва 2той дигараш ба пушт равона аст. Боқим даи хурок аз ҳамон ковокии даҳон берун бароварда мешавад.

Нафаскашии Планариа

Планариа ба монанди содатаринҳо нафас мегирад.Яъне оксигени дар об ҳалшударо ба тамоми сатҳи баданаш нафас мегирад.

Ихроҷ

Модаҳои нолозима дар каналҳои ихроҷ ҷаъм мешавад ва бо воситаи сурохиҳои ихроҷ хориҷ карда мешавад.

Системаи асаб

Ҳуҷайраҳои асаби Планариа ба ду дастаи засаб ҷамъ шудаанд.Дар қисми пеши бадан дастаҳо якҷоя шуда гиреҳи асабро ба вуҷуд меоранд. Торҳои махсуси асаб ба чашмо Планария мер.Аз ин ру Плонариа торикиро аз равшани фарқ карда метавонад.

Регинератсияи ТаҷзияРегинератсия Планариа ба монанди Ре яи Гидра хуб мебошад.

Афзоиши Планариа

Афзоиши Плонориа ба воситаи ыинси афзоиш меёбад.Дар организми Плонориа узвщое мавыудан,ки дар онщо хуҷ ҷинсии занона ва мардон а ҳосил мешавад.Дар тухумдони Плонариа ҳуҷайратухм ҳосил мешад. Дар Нутфадонаш суперматозоидҳо ҳосил мешад.Чунин организмҳое, ки дар онҳо ҳам ҳуҷайраҳои ҷинси мардона ва занона мавҷуданд.Герм фродит меноманд(хунсо).

Синфи кирмҳои маканда

Намояндаи ин синф кирми маканда ҷойгир мебошад.Ин кирм дар ҷиг ари чорвои калони шохдор зиндаги мекунад.Андозаи он 3 ,4см мебошад онҳоро баррои он ки кирмҳои маканда меноманд,ки онҳо узви маканда доранд.Кирми маканда ҷигар 2 узви маканда дорад.Яке аз онҳо атрофии ковокии даҳон ҷойгир аст.Дигар дар қисми шиками кирм ҷойгир аст.Кирми маканда ҳуҷайраҳои хун ва ҷигарро ғизо мегирад.Аз ин ру кирмон ба паразитҳо мансуб мебошанд.Кирми мак андаи ҷигар низ Гермофроди меббошад.Ҳуҷайратухмит бордоршуда ба воситаи наҷосат аз организм чорво бароварда мешавад.Барои афзо иши ояанда ин тухмҳо бояд бо об афтанд.Дар об аз онҳо кирмина (лис инки) ҳосил мешавад.Инкирминаҳол организми нармбаданҳоро сурох карда ба он ворид мешавад.Ва дар он ҷо инкишоф меёбад.Баъд онщо аз организм нармбаданщо баромада (дар ин давра орщо алакай дум дорад),ба растанищои оби мечаспанд.Дар ин вақт онҳо Систа ҳосил мукунанд.Дар вақти алаф хурдани чорво ин Систа бар акс ба организми чорво меафтад ва бар ҷигар чорво(скота) аз он кирми болиғ ҳосил мешавад.Ҳангоми истеъмол кардани оби ноҷушонида ин кирм ба организми одам ворид шуда ҷигари онро касал карда метавонад .

Синфи тасмакирмҳо ;

Намояндаи ин синф бандкирми гов меб.банд кирми Гов дар организми одам Паразити мекунад.Оилаи кирминаҳои он дар организми чорвои калон шохдор зиндаги мекунад.Бадани Кирм аз қис мҳои зерин иборат аст ;1 Сараки майдаҳак

2гарданаки кушоҳ

3Танаи дарди тасмашакл

Дар Сараки бандкирм 4 узви маканда мавҷуд аст. Дарозии кирм 4-10м шуда метавонад.Танаи бандкирм аз узвҳои зиёд иборат аст (то 1000) узвҳои нав дар Гарданак хос мебошад.Хосияти фарқкунандаи банд кирм дар он аст ,ки он узви ҳозима надорад.вамодаи таёри рӯдаро ғизо меги.Дар як шабонаруз аз организми одами касал то 5млн тухми ин бароварда меша.Дар вақти афтидани тухми ин кирм ба системаи

(ҳозимаи чорво аз кирмина ҳосил меша.Кирминаҳои он 6 чангак дорад,ки ба воситаи онҳо ба девораи меъда часпида онро сурох мекун. Ва ба хун меафтанд.Ва ба воситаи хун ба тамоми организм интиқол меша.Дар мушакҳо аз кирмина Фина ҳосил мешад.(Ҳубобчае ,ки дар дохили он Сарак ва Гарданак ҷойгир мебошанд.

Бадани кирмҳо аз 3 қабат иборат аст;

1.Экшодерма қабати беруни

2.Музодерма қабати мобайни

3.Эктодерма қабати дохили

Типи Лундакирмҳо

Зиёда аз 20 ҳаз намуди ин кирмҳо мавҷуданд.Намояндаи ин тип Аска Ридаи одам меб. Дар вақти буриши кундаланги ин кирмҳо бадани онҳо гирд меб.Дарозии Аскарида 20 см шуда метавонад.Рангаш сафед ё ки зарди равшан Буда метавонад.Бадани Аскарида бо пардаи мустаҳкам пушонида шудааст.аскарида танҳо як қабат мушакҳои дарозрӯя дорад.Аскарида узвҳои часпанда надорад.

Сохти узви Ҳозима.

Дар қисми пеши даҳон мав. Ки он бо 3 лаб иҳота карда шудааст.Давоми ковокии даҳон Гулӯ,Сурхрӯда , Рӯда.Боқимондаи хур ок бо воситаи Маъқад берун карда меша.Продсеси ҳазми хурок дар рӯ да мегузарад.

Афзоиши Аскарида

Аскарида ҷудо ҷинса меб.Аскарида занона ду Тухумдон дорад.Аскари да мардона бошад як нутфадон (семенник) дорад.Аскарида дар як шаб онаруз то 200 шаз тухм мегузорад.Тухмҳои Аскарида ба воситаи наҷос ат аз организм бароварда мешад.Баъди 2-3 ҳафта дар даруни тухм кирмина инкишоф меёбад.Аскарида дар руда одам зиндаги мекунад.

Зарари Аскарида

Зарари яакум ;1.Вайроншавии кори руда

2. Зашрнок кунии бадан бо модаҳои заҳрнки

Мекарда

3.Дард ва ғайра

Ҳангоми истеъмол кардани меваю сабзавоти ношуста ,тухми Аскрида ба организм инсон ворид мегардад аз системаи ҳозима тухми Аскарид

Ба хун меафтад бо вситаи хун ба ҷигар меравад.аз ҷигар ба шуш мер.Аз шуш ба воситаи балғам (макрати)бо роҳои нафаскаши ба ковокии даҳон меравад.Агаар одам балғамашро фурӯ барод Аскарида ба меъда баъдан ба руда меравад.Яке аз сабаби он ки кудакон бисёртар ба Аскарида дугар меша . он аст,ки ;1 Кудакон меваю сабзав оти нашустаро бисёр истеъмол мекунанд.

2. Кудакон бисёртар балғамашонро фуру мебаранд.

Нафаскашии Аскарида бо шамоли сатҳи баданаш мегузарад.

Сметрия Аскарида ду тараф мебошад.

Типии Ҳалқакирмҳо (калечней черви)

Намояндаи ин тип кирми Лойхурак меб.Кирми лойхурак дархоки нам зиндаги мек.Дар фасли зимистон вай то чуқурии 2 м мефарояд. Дар фасли тобистон бошад дар қабати болои хок зиндагй мек.Дарози он тақрибан 10 – 15см меб.Хусусияти асосии Ҳалқакирмҳо ин шакли ҳалқавории бадани онҳо меб.Дар бадани кирми Лойхурак 100- 180 ҳал қа мав.Дар қисми поении бадани он (дар қисми шикамй) муякҳо (ишт инки) мавҷуд,ки онҳо узви ҳаракат мебошанд.Сатҳи бадани кирми Лойхурак ҳуҷайраҳои махсуси Эпители пӯшонидаанд,ки дар якҷояги бофтаи рӯйпушро ташкил мек.Ғайр аз бофтаи рӯйпуш Кирми Лойхурак,бофтаи мушаки ,бофтаи асаби ва ғайраҳоро дорад.

Мушакҳои кирми Лойхурак

Дар зери бофтаи рӯйпуш мушакҳои ҳалқашакл мав.Дар вақти кашишхурдани онҳо бадани кирми Лойхурак дароз меш.Дар зери му шакҳои Ҳалқашакл мушакҳои дарозруя мав.Ҳангоми кашишхурии он ҳо бадани кирми Лойхурак кутаҳ меш.Чунин сохти мушакҳо ҳангоми ҳаракат аҳмияти зиёд дорад.Бофтаи рӯйпуш бо ин 2 гуруҳи мушакҳо халтаи пусти мушакиро ташкил мек.

Қисми Узви Ҳозимаи кирмҳои лойхурак аз қисмҳои зерин иборат аст.Даҳон,Гулу,Сурхруда .Ҷоғар (ҷои ҷамшавии хурок) Меъда, Рӯда,Маъқад,Ҳазмшави ва ҷабиши хӯрок дар Рӯда ба амал меояд

Гардиши хун

Кирми Лойхурак ин якумин организме,ки дар он аввалинбор гардиши хун пайдо шудааст.Системаи гардиши кирми Лойхурак аз дур аги (сасуд)асоси иборат аст.Яке аз ин рагҳо дар болои канали ҳозима дигараш дар поении канали ҳозима ҷойгир меб.Ин рагҳо байни худ ба воситаи рагҳои ҳалқавор пайваст меб.Дар қисми пеши бадан якчанд раги ғавси ҳалқавор мав.Ки онҳоро «дил» меноманд

Аз рагҳои асоси ба қисмҳои гуногун бадан Конлярҳои майда мер.Хуни кирми лойхурак бо моеи бадани он омехта намешад.Барои ҳамон гар диши хуни Кир.Лой гардиши хуни пушида ном дорад.

Нафаскаши

Кирми Лойхурак бо воситаи тамоми сатҳи баданаш нафас мекашад. Дар вақти борон ба қабатҳои гуногуни хок оксиген дохил шуда наметавонад.Барои ҳамин дар ин вақт кирми Лойхурак ба сатҳи замин мебарояд.(барои нафаскаши)

Ихроҷ

Системаи ихроҷи Кирми Лойхуракро найчаҳои махсус ташкил медиҳа Ҳар як ҳалҳа найчаи худро дорад.

Системаи асаби Кирми Лойхурак

Дар қисми шиками ҳар як ҳалқа дар қисми шиками бадан.як гиреҳҳи асаб мав.онҳо байни худ пайваст шуда силсилаи асабии шикамро ба вуҷуд мео.Дар қисми пеши бадан дар болои гулӯ гиреҳҳи болои гулӯ ва дар поении гулӯ гиреҳҳи поении гулӯ мав.онҳо якҷоя ҳалқаи асабии назди гулуро ташкил мек.Дар сатҳи бадани Кир.Лойхурак ҳуҷайраҳои ҳис кунанда мав.Рефлексҳои Кир.Лойхурак нисбат ба рефлексҳои руда ковокҳо ва кирмҳои паҳн мураккаб меб.Қобилияти региноресионии Кирми Лойхурак хеле хуб мебошанд.

Афзоиш

Кир. Лой. Гермофродит аст.

Аҳмияти Кир. Лой . дар хок ҳос. Шавй; Ҳангоми ҳаракати дар дохили хок Кир. Лой бари ба худ роҳ кушодан хокро аз дохили худ мегузаронад.Аз ин рӯ он аҳмияти зерин дорад ;

1 Хокро мегардона.

2 Хокро майдар мек.

3 ба воситаи сурохиҳое ,ки он хос мек.ба қабатҳои Оксиген ворид мешад.

4 Хоке ки он аз дохили худ мегуз. Хосияти ҳосилхези хуб дорад.

Як Кир. Лой. Дар як шабонаруз 0,5 гр хокро коркард мекунад.

Гиреҳои асаби калони Кир. Лий гиреҳи болои гӯлу мебошад.

Як Кир Лой дар як шабонаруз 0,5 гр хокро обработоват мекунад.

Типи Нармбаданҳо (моллюски)

Ин тип синфҳои зерин дорад.

1 ; Синфи шикампойҳо 2 ;Синфи дупалагиҳо 3; синфи сарпойҳо

Намояндаи синфи Шикампойҳо Туқумшулукй ҳавзгард меб.Он Гушмоҳии Спирал Шакл дорад,ки 4 -5 гардиш дорад.Вазифаи гӯшмоҳи муҳофизат мебошад.Бадани Туҳумшулукҳо аз 3 қисм иборат аст. 1 ; тана (туловише) 2 ; Сар 3 ; Пой

Пойи Туқумшулук дар ҳисми шиками он меб.Барои ҳамин ин синфи шикампойҳо (брюхо ноги) ном дорад.Танаи он ба пардаи махсуси пӯсти Монтия пушида аст.

Дар қисми Сар- даҳон,чашм в аду шохчаи ҳискунанда мав.

Системаи Ҳозима

Системаи ҳозима он ба системаи ҳозимаи кирмҳои монанд Буда ,аз қисмҳои зерин иборат аст. 1- Даҳон, 2 -Сӯрхруда, 3- меъда, 4- Рӯда, 5- Маъқад.

Дар қисми даҳон узви махсус дорад,ки забон ном дорад.Фарқи он аз кирмҳои дар он аст,ки вай (узви) ғадуди махсуси ҳозима Ҷигар дорад.

Системаи гардиши хун

Узви марказии гардиши хуни он дил меб.дили Туқумшулук аз ду кано Ра иборат ааст : Даҳлез ва Меъдача онҳо ба навбат дар як дақиқа 20- 30

Маротиба кашиш мехӯрад.ва хунро ба рагҳо (сосуд) тела медиҳ.Хун аз рагҳо ба муҳити байни узвҳо ҷорй меш.барои ҳамин системаи гардиши хуни нарбаданҳо кушода мебошад.

Узви ихроҷи он гурда меб.

Қисми асосии системиа асабро гиреҳҳои назди гӯлуи ташкил мед.

Афзоиш

Нармбаданҳо Гермофроди меб.

Синфи дупалагиҳо

Намояндаи ин синф Беззунка [бедандонак] мебошад. Дарозии он тақрибан 10 см аст. Палаҳои он бо воситаи пайи махсуси часпанда ба ҳамдигар пайваст мебошанд. Суръати ҳаракати он дар як соат 20-30 см мебошад. Гӯшмоҳии (раковина) он чун гӯшмоҳии шикампойҳо аз Оҳак сохта шудааст. Донаҳои рег, ки ба дохили гӯшмоҳӣ меафтанд, баъди муддати дароз ба гавҳар (жемчуг) табдил меёбанд.

Системаи ҳозима

Хӯрок ва дигар моддаҳо ба дохили гӯшмоҳӣ ба воситаи сифони воридотӣ дохил мешаванд. Моддаҳои нолозима ва оби изофагӣ бо воситаи сифони содиротӣ хориҷ карда мешаванд.

Нафаскаши

Узви нафаскаши он ғалсама (жабр)мебошад.Обе ки ба воситаи Синфони воридоти ворид мешавад.Ғалсамаи (жфбри) мешуяд.Ҳамин тавр ваи оксигени дар об ҳалшуда нафас мегирад.

Гардиши хуни он ба системаи гардиши хуни Туқумшулуки ҳафз гард монанд аст.Системаи асаби вай аз 3 ҷуфт гиреҳҳои асабй иборат аст ;

1.Дар болои сурхруда 2.Дар тана 3. дар ной

Афзоиш

Дупалагиҳо ҷудо ҷинс мебошад.Фарди нофина ба организми модина ворид шуда онро бордор мекунад.Аз тухмҳои кирмина мебарояд,ки бавоситаи Сифони содироти бо об меафтад.Баъд кирмина бо пӯсти ягон моҳи часпида дар дохили он инкишоя меёбад.Баъди чанд вақт

аз танаи моҳи ҷудо мешавад.

Синфи Сарпойҳо

Намояндаи синфи Сарпойҳо Калмар ва Ҳашпой мебошад.Онҳо гушмоҳи надоранд.Намудҳои гуногуни Калмар ва Ҳашпойҳо андозаҳо и гуногун дорад.Сохти узвҳои онҳо ба дигар нармбаданҳо монанд аст ҳаракати онҳо ҳаракати «реактивй» мебошад.

Типи Буғумпойҳо

Барои он типи бандпойҳо мегуянд,ки пойи онҳо аз бандгоҳи иборат аст.Типи бандпойҳо 3 синф дорад.

1.Синфи Харчангпойҳо

2 . Синфи Тортанакшаклон 3.Синфи Ҳашарот.

Синфи Харчангшаклон

Намояндаи ин синф харчанги дарёи мебошад.Харчанг ҳайвони шамахӯра мебошад.Вай ҳам ростана ва ҳам ҳайвонот,ҳам ҳайвоноти мурда ва ҳам мурдаро истеъмол мекунанд.Бадани харчанг дарёи чун ҳамаи дигар бадарпойҳо бо хитинг пушонида шудааст. Хитин ин рӯйпуши сахти .ки моддаи органики мебошад.Вазифаи асосии хитинг муҳофизати мебошад.Инчунин вазифаи склети беруниро иҷро мекунад.Чунки аз дарун ба он мушакҳо мечаспад.

Бадани харчанг аз 2 қисм иборат аст.

1.Сарисина (головогруд) 2. Шикам (брюшка)

Дар қисми сари Харанг ду намуди Мӯйлабҳо мавҷуд.Дароз ва Кушоҳ.

Мӯйлабчаҳо узви Ломиса ва Шомма мебошад.

Дар атрофии даҳон ҷуфт узви даҳони мав.Ҷуфти пеш Ҷоғи боло ном дорад.Ҷуфти мобайни ва оқиб Ҷоғи ном дорад.

Дар қисми сарисина 5 ҷуфт по мавҷуд.Ҷуфти 1 ум пойҳо бисёр тарақи кардаст.

Сабзиши Харчангҳо ноборобар мебошад.

Системаи ҳозимаи Харчанг

Системаи Ҳозимаи аз қисмҳои зерин иборат аст.Ковокии даҳон,Сурх руда ,Меъда, Рӯда,Ғадуди Ҳозима ,Маъқад.

Меъдаи Харчанг аз ду қисм иборат аст ;Қисми калон ва хурд

Ҳазми хурок дар Ғадуди ҳозима мегузарвд.

Системаи гардиши хун

Дар қисми пушти Сарисина дил мавҳуд,ки шакли халтаи панҷгуш,до рад.Системаи гардиши хуни харчанг.Чун ҳамаи бандпойҳо кушодмебошад.

Узви нафасгирии Харчанг.Ғалсама (жабри )мебошшад.

Узви ихроҷи харчанг .Ҷуфти ғадудҳои сабз мебоҳад.

Системаи асаби харчанг.Ба системаи асаби Кирм.Лойхурак монанд аст.Системаи асабии харчанг чун Кир .Лойхурак аз силсилаи асабии шиками ва ҳалқаи асабии пардаи гулу иборат аст.

Узви Ломиса ва Шомаи харчанг мӯйлабчаҳои мебошад.Узви босираи харчанг чашм мебошад.Чашмҳои харчанг муракаб мебошад.он аз чаш махокҳо байни ҳам мутаҳидшудаи иборат мебошад.Ҳар як чашмак қисми муаяни муҳити ортофро муаян мекунад.Чашмҳои якҷоя шуда сурати томро ба вуҷуд меорад.

Синфи Тортанакшаклҳо

Намояндаи ин синф тортанаки солибдар (креставок)мебошад.Танаи тортанаки Салибдар аз Сарсина ва шикам иборат аст.Дар сарисина 4 ҷуфт чашми оддй,узвҳои даҳони ва 4 ҷуфт пой мавҷуд.Шиками тортанак аз сарсинааш калон мебошад.дар қисми оқиби шикам 3 ҷуфт(пар)ғадудҳои бофанда мав.Модае ,ки ин ғадудҳо хориҷ мекунад. Дар ҳаво сахт шуда ва торҳои бофандаро ба вуҷуд меорад.

Аз торҳои бофанда тортанак тури шикориромеофарад.Аз ин тур тортанак ба худаш тори сигналиро мекашад.(сигналнй нит калибаётсия) тортанак омада ва шикорашро ба торҳо мепечонад,баъд Ҷоғҳои болои тезашро ба он ворид карда ба организми шикорашзаҳр мепошад.Баъд тортанак дар мудати якчанд муддат шикорашро мегузорад.Заҳр на танҳо шикорашро мекушад инчунин ба он чун шираи ҳазм кунанда таъсир мекунад.Тортанак тақрибан баъд аз 1 соат баргашта мояи дохили организмро ҷабида мегирад.Ҳамин тавр ҳазмкунии пешаки берун аз организми тортанак ба амал меояд.

Нафаскашӣ

Узви нафаскашии тортанак шуш мебошад. Ҳаво ба воситаи сурохии нафаскашии умумӣ ворид мешавад. Аз ин сурохиҳо ҳаво ба трахеяҳо меравад. Ва аз трахеяҳо ба шуш меравад.

Системаи гардиши хуни тортанак ба системаи гардиши хуни харчанг монанд аст.

Андозаҳои ҷинси модинаи тортанак аз нарина калон мебошад.

Синфи ҳашарот (насикомие)

Намояндаи ин синф гамбуски саврӣ (майский жук) шонаи Гасбуск ва ҳамаи дигар ҳашарот аз се қисм иборат аст:

1. Сар

2. Сина

3. Шикам (Брюшка)

Дар сари Гамбуск узвҳои даҳонӣ ва узвҳои ҳис мавҷуд аст. Муйлабҳо, инчунин дар Сар чашмҳои мураккаб мавҷуд аст. Дар нӯги мӯйлабчаҳо мавҷуд аст, ки вазифаи шомаро иҷро мекунад. Синаи Гамбусаки Саврӣ аз се қисм иборат аст. Дар ҳар як қисми он як ҷуфти пой мавҷуд аст. Ҳамаи ҳашаротҳо се ҷуфт пой доранд. Дар қисми мобайнӣ ва оқиби сина болҳо мавҷуд ас.

Боли пеши онҳо ба болҳои сахт мубаддал гаштаанд, болҳои сахти пеш ин хусусияти ҳамаи Гамбускҳо мебошад. Барои ҳамин онҳоро қатори сахтболҳо (жесткакрилями) меноманд.

Қисми зиёди ҳашаротҳо бол доранд. Дар баъзе ҳашарот ҳар чор бол якхела мебошанд. Дар баъзе дигарашон якхела намебошанд. Дар баъзе намуди ҳашарот болҳо нестанд (мӯрчаҳо, кайкҳо, шапушкҳо ва ғ.). Аз сабабе ки онҳо ҳаёти паразитӣ мебаранд. Болҳояшон гум шудааст.

Шиками Гамбуск аз ҳашт қисм иборат аст. Дар ҳар як қисм сӯрохии махсуси нафаскашӣ мавҷуд аст.

Системаи ҳозима аз қисмҳои зерин иборат аст.

Ковокии даҳон, Сурхрӯда, Меъда, Рӯда, Рӯдаи рост, маъқад. Ҳашароте ки хӯроки сахт мехурад (реша), дар меъдаашон дандонҳои хитинӣ мавҷуд аст. Ҳазмкунӣ ва ҷабиши хӯрок дар рӯда ба амал меояд.

Системаи гардиши хун

Дар қисми пушти шикам (брюшка) дил мавҷуд аст. Дил намуди найчаи якчандклапандоштаро дорад. Вазифаи клапанҳо ин таъмини ҳаракати хун дар як самт мебоошад. Аз қисми оқиби бадан ба қисми пеши бадан. Дар қисми пеши дил раги ягонаи бадан мавҷуд аст, ки хунро ба Сар мебарад.

Системаи нафаскашӣ

Ҳаво ба воситаи сӯрохиҳои нафаскашӣ ворид мешавад. Аз сӯрохиҳои нафасӣ ҳаво ба найчаҳои махсуси нафаскашӣ трахея меравад.

Системаи ихроҷ

Вазифаи узви ихроҷро рагҳои малпечӣ иҷро мекунанд. Рагҳои малпечӣ дар назди рӯда ҷойгиранд. Ин рагҳо аз хун моддаҳои заҳрнокро ҷабида мегиранд. Ин моддаҳои заҳровар баъдан ба рӯда ворид гашта, аз организм хориҷ карда мешаванд. Ҳамаи узвҳои дохилии Гамбуск бо бофтаи чарбӣ пӯшонида шудаанд. Ҳуҷайраи бофтаи чарбӣ вазифаи муҳимро иҷро мекунад.

1. Аз хун моддаҳои зарароврро ҷабида мегирад ва ин моддаҳои зарароварро тамоми умр дар бофтаи чарбӣ боқӣ мемонад.

2. Вазифаи ғизоӣ.

Системаи асаб

Аз силсилаи асабии шикамӣ ва ҳалқаи асабии назди гулӯӣ иборат аст. Аз ҳама нағз гиреҳи болои гулӯӣ тараққӣ карда аст.

Афзоиши Гамбуск

Узви афзоиши Гамбуск ва дигар ҳашарот дар шиками онҳо ҷойгир мебошад. Модинаи онҳо ду тухмдон дорад ва наринаашон ду

Андозаи Гамбуски модина аз наринааш калон аст, аммо пластинкаҳои мӯйлабҳои наринаҳо аз пластинкаҳои модинаҳо хубтар тараққӣ кардаанд. Баъди бордоршавӣ модина тухм мегузорад. Аз тухм кирминаҳо мебароянд. Кирминаҳо ба фардҳои болиғ монанд нестанд. Баъди се сол кирмина ба зоча табдил меёбад. Зоча нисбатан ба фарди болиғ монанд аст, лекин беранг аст. Болҳояш тараққӣ накардаанд. Баъдан аз зоча ба фарди болиғ табдил меёбад.

Афзоиши ҳашарот

Афзоиши ҳашарот асосан бо ду роҳ ба аамал меояд.

1.Инкишоф бо табдилоти пурра;дар ин тарзи инкишоф ҳашарот 4 даврро аз Сар мегузаронад.1.Тухм

2.Кирмина(личинки)

3.Зоча(куклка)

4.Фарди болиғ(зрепия особ)

Чунин тарзи инкишоф Гамбускҳо ,Парвона, Кайкҳо ,Мочас(комф) Занбур ,Мурчаҳо, Пашшаҳо ва баъзе дигар ҳашарот инкишоф меёбад.

2.Инкишоф бо табдилоти; Дар ин тарзи инкишоф ҳашаротҳо 3 давраро аз Сар мегузаронад; 1.Тухм

2.Кирмина

3.Фарди болиғ

Ин тарзи инкишоф бо (нонхуракҳо ,Малахҳо(Саранча),клон ва баъзедигар ҳашарофҳо хос аст.

Қаторҳои Синфи Ҳашарот

1)Қатори Сахтболҳо ё ки Гамбускҳо :Намояндаҳо .Гамбусҳо Каларадои Гамбуски Скарабей(навозник)

2)Қатори Парвонаҳо ёки Пулакчаҳо

3)Қаторри Дуболҳо ба онҳо Пашаҳо,Магасҳо дохил мешавад

4)Қатори Пардаболҳо ба онҳот Замбурҳо,Мурчаҳо дохил мешад.

5)Қатори Ростболҳо ба инҳо Малах дохил мешад.

Хусусиятҳои фарқкунандаи бандпойҳо

1.Пойҳои онҳо ба бандҳо ҷудо шудаанд.

2.Танаи онҳо бо Хитинг пушида шудааст.

3.Системаи гардиши хунашон кушод Буда дили онҳо дар қисми пуштти бадан ҷойгираст.

4.Инкишоф ва афзоиши онҳо махсус мебошад.(инкишофи 3ё4 давр)

.Типи Хордадорон

Хордадорон ин ҳайвоноти мебошанд,ки дар тарафи пушти баданашон Хорда ё Сутунмуҳра дорад ;

Типии Хордадорон ба 2 зертип ҷудо мешад.

1)Зертипи Косаи сарон.

2)Зертипи бекосаи сарон

Ба типии Хордадорон синфҳои зерин мансуб мебошад.

1)Синфи Нештаршаклон

2)Синфи Моҳиҳо

3)Синфи Хазандаҳо (пресмекаюшийся)

4)Синфи Обхокиҳо (земноводие)

5)Синфи Парандаҳо(птитси)

6)Синфи Ширхурон(молокопитяшия)

Ба зертипи бе косаи сарон синфи Нештаршаклон дохил мешавад. Ҳамаи боқимондаи синфҳо ба зертипи косаи сарон ё ки сутунмуҳрадорон дохил мешад.

Синфи Нештаршаклон(Лансентник)

Намояндаи ин синф Нештар мебошад.Дарозии Нештарак 4 -8см мебошад.Дар қисми оқиби баданаш думи шиновари дорад,ки он ба асбоби ҷароҳии Нештар монанд аст.Зер тарафи пушти баданаш Хорда мегузарад.Хорда вазифаи склети дохилиро иҷро мекунад.Он барои узвҳои дохила такягоҳ(апора)мебошад.Мушакҳо Нештарак дар намуди ду лента дарду тарафи хорда ҷойгир мебошад.

Системаи гардиши хуни Нештарак баста мебошад.Системаи гардиши хун аз 2 раги асоси иборат мебошад;Рагҳои ишкам ва пушт Нештарак дил налорад.Хун бо шарофати кашишхурии девора рагҳо ҳаракат мекунанд.Системаи ихроҷи Нештарак ба системаи ихроҷи ҳалқакипрмҳо монанд мебошад.

Системаи Моҳиҳо

Намояндаи ин синф Окуни Дарёи мебошад.Моҳоҳо скелети сахт доранд.Скелети онҳо Буда метавонад.Устуғони ,Тағояки (хршева)Қисмат Устухони .Бадани Окун аз қисмҳои зерин иборат аст.