Вячэра сахарная
Учора
Звячора
У сватах быў –
Дзяўчыну запіў .
Суліла ясны дзень [4. І т., с.239 ].
Індывідуальна-аўтарскія (аказіянальныя) эпітэты вызначаюцца арыгінальнасцю, самабытнасцю мастацкага ўжывання. Іх індывідуальны характар абумоўліваецца спецыфікай аўтарскага стылю. Яны рэдкасныя, адзінкавыя.
Радоўку адбываць гатоў заўжды .
Ступаеш золкай, колкаю расою –
Дымяцца ўсцяж зялёныя сляды [4.І т., с.56].
Такім чынам, эпітэты дапаагаюць лаканічна і вобразна ахарактарызаваць з’яву, даць ёй ацэнку, канктэтызаваць, вылучыць патрэбную рысу ці адзнаку. Эпітэт адзін з самых дзейсных і шырока распаўсюджаных паэтычных тропаў.
Параўнанне - від тропа , пабудаванага на супастаўленні прадметаў ці з’яў падобных у якіх – небудзь адносінах. Больш шырокае азначэнне параўнання знаходзім у Ф.Янкоўскага: ”Параўнанне – стылістычны прыём супастаўлення двух прадметаў, у выніку якога адбываецца вобразная трансфармацыя аб’екта параўнання, абнаўляецца, узбагачаецца яго семантыка . Параўнанне –сродак распазнавання, пазнавання, нават успрымання рэчаў ,і не толькі рэчаў. Параўнанне ва ўсіх, без выключэння, мовах – яркі паэтычны сродак “[10,с. 108].
Параўнанне робіць тэкст твора жывапісным, наглядным, па-мастацку дакладным, выяўляе эмацыянальныя адносіны аўтара да таго,пра што ён піша.
Звычайна параўнанне граматычна афармляецца злучнікам (як , бы, быццам, як быццам, нібы і іншыя. )
Асаблівую ролю параўнанні выконваюць у паэзіі, дзе з’яўляюцца важным сродкам вобразнай характарыстыкі прадмета, стварэння экспрэсіўна – эмацыянальнай афарбоўкі мастацкага слова.
Паводле ўспрыняцця адрасатам параўнанні падзяляюцца на агульнамоўныя, суб’ект і аб’ект якіх добра вядомы, і індывідуальна – аўтарскія, пабудаваныя на нечаканых супастаўленнях прадметаў і іх уласцівасцей.
Агульнамоўныя параўнанні ствараюцца з “гатовых” агульнамоўных блокаў, якія фіксуюць найбольш бачныя, агульнавядомыя прыметы прадметаў і з’яў:
Схлынуць гады, як за вадою;
Скошан лёс як сенакос;
Ляцелі, як белыя гусі, снягі [4.ІІ т.,с. 45].
Вясёлая дзяўчынка, малылёк, ляціць над кладкаю той…
У аснове індывідуальна- аўтарскіх параўнанняў – дакладна адзначанае аўтарам нечаканае падабенства пэўных з’яў і рэалій :
Пакуль душа падобна высям,
А высі – светлым журавам;
Туга, як хмуры панядзелак.
Пагосты.
Ніцыя кусты;
І душа, як чуйнае карэнне,
Зноў адчула родную зямлю;
Перапляліся рукі,
Нібы галлё густое па зямле [4. ІІ т., с.173].
Яны часта маюць канкрэтна – пачуццёвую аснову прыметы. Умела і па-майстэрску ўплеценыя ў кантэкст, індывідуальна – аўтарскія параўнанні адлюстроўваюць разнастайныя асацыяцыі, якія таксама садзейнічаюць мастацка – вобразнай канкрэтызацыі маўлення. Гэта якасныя асацыяцыі: гукавыя – звініць, як колас; зрокавыя (колеравыя) – сінь, што кветкі лубіну; колас, як промень; прасторавыя – шлях, як ніць; тактыльныя – студзіць, як гарлачык; псіхалагічныя – пэзія – агонь і лёд; і колькасныя асацыяцыі – Іх, што ягад у траве [4. ІІ т., с.173].
У параўнаннях, як відаць з прыкладаў, духоўны свет чалавека, яго эмацыянальна- псіхічны стан, быццё, дзеянні, рэаліі акаляючай рэчаіснасці супастаўляюцца найчасцей са з’явамі прыроды ( душа, быццам снегапад; адбіткі неба ў вачах, як два азёрцы;), з рэаліямі жывёльнага і расліннага свету ( перапляліся рукі, нібы галлё; сяло расце, як дрэвы), зрэдку – з канкрэтнымі прадметамі (юнацтва сплыло, нібы паром; тчэ жыццёсгады, нібы палотны), з адцягненымі з’явамі ( струна душы, падобна на ўскрык; а той заліў – увесь спакой).
Паводле граматычнай пазіцыі аб’екта параўнання яны падзяляюцца на прысубстантыўныя, прыад’ектыўныя, прыдзеяслоўныя і прыадвербіяльныя. Найбольш пашыраныя прысубстантыўныя і прыдзеяслоўныя параўнанні. Прысубстантыўныя параўнанні выкарыстоўваюцца найчасцей пры адцягненых назоўніках :
Туга, як хмуры панядзелак;
Баюся я невыказаных слоў,
Яны - палын, яны дурман і мята;
Вось і ўсмешка, як вясёлка ў кроснах;
Паэзія – агонь і лёд:
Сто раз згараць і ўздымуцца…[4. ІІ т., с. 57].
Пры канкрэтных назоўніках:
А ў падарожжы - шлях, як ніць;
Паясочкам – сцяжына,
Перавяслам – жытло… [4. ІІ т., с. 67].
У асобных выпадках – пры асабовых назоўніках :
Сынок і маці – зерне і ралля.
Сынок і маці – мудрая ікона… [4. ІІ т., с. 78].
Рэчыўных: Твой тонкі лёд плывучы, як са шкла.
Даволі распаўсюджаныя і прыдзеяслоўныя параўнанні, якія выкарыстоўваюцца найчасцей пры дзеясловах быцця :
Жыццё маё, як дзікая шыпшына,
Хоць колецца, а ўсё- такі – цвіце [4.ІІ т., с.94];
Пры дзеясловах руху:
Смяюся я: вясёлая дзяўчынка,
Як матылёк ляціць над кладкай той [4.І т., с.55];
Зрэдку – пры дзеясловах фізічнага дзеяння:
Перапляліся рукі, нібы галлё [4.ІІ т., с.64];
Стану:
А сэрца, нібы ліст той,
трапечацца празрыста.
Прыад’ектыўныя параўнанні прадстаўлены нешматлікімі выпадкамі, яны выкарыстоўваюцца пры якасных прыметніках:
Лёгкія, як дым, пухавікі [4.ІІ т., с.86].
Адзіноўнымі з’яўляюцца прыадвербіяльныя параўнанні:
Запомню поле, твой абрыс,
Тут горача, бы ў млёва [4.І т., с.32].
Надзвычай разнастайныя параўнанні па структуры і сродках сувязі. Гэта простыя параўнанні ( шлях, як ніць; усмешка, як сонца), параўнанні- словазлучэнні ( ляцелі, як белыя гусі; уся – палёт суровы) і разгорнутыя параўнанні:
І тчэ жыццё гады, нібы палотны, матуля –
У пасаг і пра запас [4.ІІ т.,с. 53].
Выяўленчую выразнасць і мастацка- вобразную канкрэтнасць паэтычнага слова ўзмацняе прыём развіцця, ускладнення канструкцый з параўнаннем, у склад якіх уключаюцца дадатковыя кампаненты, што разўвіваюць іх унутраную форму, чым спрыяюць большай вобразнасці:
Юнацтва бессардэчнае
Сплыло, нібы паром,
Над перакатнай рэчкаю, над грозным азяром [4.ІІ т., с.59].
Такім чынам, тропы выконваюць функцыю мастацкай канкрэтызацыі маўлення, індывідуалізацыі аб’екта, яго вобразнай характарыстыкі. Менавіта вобразнасць, мастацкая канкрэтнасць і разам з тым цэльнасць успрыняцця і выражэння свету з’яўляюцца спецыфічнымі адзнакамі мастацкага твора і важнейшымі сродкамі ўздзеяння на чытача.