1-тақырып

Қазіргі экономикалық теорияның

пәні және әдісі

Мақсаты: экономикалық теория ғылымының зерттеу пәнін, аясын, объектісі мен суъектісін, зерттейтін негізгі мәселелерін, әдіс-терін, құрылымын, атқаратын қызметтерін және экономикалық тео-рияның ғылым ретінде қалыптасуын жан-жақты қарастыру.

Талқылау сұрақтары:

1.1 Экономикалық теорияның зерттеу пәні мен әдістері

1.2 Экономикалық заңдар және экономикалық категориялар

1.3 Экономикалық теорияның қалыптасуы мен тарихи даму кезеңдері

1.4 Экономикалық теорияның құрылымы және атқаратын қызметтері

Негізгі ұғымдар: экономия, саяси экономия, меркантилизм, физиократизм, классикалық саяси экономия, марксизм, неоклассика-лық теория, маржинализм, кейнсиандық мектеп, монетаризм, институционализм, қоғамдық таңдау теориясы, экономикс, экономи-калық теория, экономикалық зерттеу пәні, экономикалық теорияның зерттеу аясы, экономикалық теорияның зерттеу объектісі мен субъек-тісі, экономикалық заңдар, эконоомикалық категориялар, экономика-лық теорияның әдістері, экономикалық саясат, позитивті талдау, нормативті талдау, т.б.

1.1 Экономикалық теорияның зерттеу пәні мен әдістері

«Экономика» ұғымы ежелгі грек сөзінен («ойкос» - үй, үй шаруашылығы, «номос» - заң, заңдылық) аударғанда үй шаруашылы-ғын жүргізу және басқару заңдылықтары дегенді білдіреді.

Қазіргі экономиканың негізгі элементтері болып мыналар табылады:

1. Адам, яғни ол экономиканың мақсаты мен құралы ретінде.

2. Шынайы табиғат – ресурстардың көзі және адамзаттың өмір сүру ортасы.

3. Жасанды табиғат – адамның қолымен жасалған барлық құрал-дар, яғни өндіріс құрал-жабдықтар, инфрақұрылым, тұтыну заттары, ақпарат, т.б.

Экономикалық теория – бұл адамдардың шексіз қажеттілікте-рін қоғамның шектеулі ресурстары арқылы қанағаттандыру үшін материалдық және материалдық емес игіліктерді өндіру, бөлу, айыр-бастау және тұтыну бойынша ғылым саласы.

Экономикалық теория – бұл шектеулі ресурстарды тиімді пайдалану жолындағы адамдар арасындағы экономикалық қарым-қатынастар және олардан туындайтын экономикалық мәселелерді зерттейтін қоғамдық ғылым.

Американ экономисі Пол Самуэльсон экономикалық теорияны барлық экономикалық ғылымдардың патшайымы деп атаған. Осы тұрғыда, экономикалық теорияны зерттеу шаруашылық өмірде адам-дардың экономикалық іс-әрекеттерін танып білуге және барлық уақытта экономикалық заңдардың мәнін түсінуге мүмкіндік береді.

Экономикалық теорияны зерттеудің мақсатты түрде бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге болады:

Экономикалық зерттеу пәні – бұл экономикалық субъектілер-дің нарықтағы өмір сүру ерекшеліктері мен тәртіптері.

Экономикалық теорияның зерттеу аясы – бұл адамдардың экономикалық әрекеттері жүзеге асырылатын экономикалық орта.

Экономикалық теорияның зерттеу объектісі – бұл экономи-калық құбылыстар мен экономикалық мәселелер, экономикалық қатынастар мен экономикалық үдерістер.

Экономикалық теорияның зерттеу субъектісі – бұл адам, үй шаруашылығы, фирма, мемлекет.

Экономикалық теорияның пәні нені зерттейтіндігін түсіндірсе, оның зерттеу әдістері экономикалық құбылыстарды қалай зерттейтін-дігін түсіндіреді. Кез-келген басқа ғылымдар сияқты экономикалық теория қоршаған ортаны танып білудің және зерттеудің жалпы және ерекше әдістерін қолданады.

Экономикалық теорияның жалпы әдістеріне мыналар жатады:

1. Ғылыми абстракция – бұл зерттеліп отырған құбылыстар-дың ең маңызды жақтарына және қасиеттеріне көңіл бөлу.

2. Анализ – бұл зерттеліп отырған объектіні жекелеген бөлік-терге бөліп талдап көрсету.

3. Синтез – бұл зерттеліп отырған объектінің жекелеген элементтерін біртұтас жүйеге біріктіріп көрсету.

4. Индукция – бұл жекелеген құбылыстар мен деректерден жалпы қорытынды шығару.

5. Дедукция – бұл жалпыдан жекеге қарай өту.

6. Эксперимент – бұл сараптама жүргізу.

7. Гипотеза – бұл алдағы уақытқа ғылыми болжам жасай алу.

8. Аналогия – бұл экономикалық құбылыстарды басқа экономи-калық емес мысалдар арқылы түсіндіру және ұқсату.

9. «Әртүрлі тең жағдайларда» әдісі – бұл қандай да бір құбы-лысқа бір фактор әсер еткенде басқа факторларды тұрақты деп қарастыру.

Экономикалық теорияның ерекше әдістеріне мыналар жатады:

1. Экономикалық-математикалық үлгілеу.

2. Шекті талдау.

3. Функционалдық талдау.

4. Баланстық әдіс.

5. Экстрополяция.