IV. «Эңкр багшм» гидг төрәр хойр сурһульчин хоорнд күүндвр тогтатн.

V. Хальмг келәр радио(теле)зәңгллһ (информация) тогтаҗ амн үгәр келтн.

февраль 2014

11-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

(эврә дурар)

4 - вариант

I. Шалһлтын көдлмш (амн үгәр).

1. Текстиг айслулҗ умштн.

2.Умшсн тасрхад нер өгәд, һол ухаһинь ахрар келҗ өгтн.

Мана нуурур җил болһн хаврин эклцәр ик цаһан шовуд нисч ирдг билә. Түрүн җил дөрвхн ирлә, дарук җилднь – нәәмн. Тиигәд, җил болһн тер шовудын тонь өсәд ирв. Тиим олн шовун ирдг төләд эргнднь бәәсн улс тер нуурт Хун шовуна нур гиҗ нер өгсн бәәҗ.

Хаврин түрүнд, цасн хәәләд, царңгуд дүүрхлә, цав цаһан хун усна, нуурин көвәһәр ирҗ бууснь үзгднә. Цеңнсн сәәхн дуута цаһан хун эрт ирҗ маниг сергәҗ байрлулна. Болв хун теегт удан бәәхш, дула дахад, ар үзгүр адһна. Хол ар үзгт өндглнә. Эҗго нуурин көвәд хулсн, зегсн заагт үүрән ясна. Модна ацар, хулсар яссн өндр үүрнь холас үзгднә. Хунын һууҗмл экән дахад өснә. Дарунь нисдг дасна. Хун сәәхн болсн деерән сәәхн дуута шовун.

II. Өггдсн зәңгсәс чикәр йөрәл тогтатн.

Амр тавта, маңна тиньгр

Сансн санантн күцҗ

Мөрнәннь чикнд нар урһаҗ

Менд амулң ирцхәтн

Алтн җола эргүлҗ,

Сәксн үүлтн бүтҗ,

Мөңгн хаалһар йовҗ.

III. Хальмг келнд орчултн.

Однажды в детстве в разговоре с дедушкой я услышал одну легенду, которая запомнилась мне по сей день. Оказывается, у калмыков существует очень много легенд и преданий, и среди них - поверье о Покровителе сайгаков.

По поверью в стадо сайгаков собирает хозяин Земли, он же и хозяин всех животных – Цаган - Өвгн (Белый старец). Так, легенда гласит, как - то раз охотник пошел на сайгака. В котловане меж двух бугров он увидел большое стадо. Подкрался к нему поближе и стал стрелять. Сайгаки от выстрелов стали разбегаться, а пули из его ружья возвращались обратно и падали около него. Охотник очень удивился и стал внимательно присматриваться, пытаясь понять, что же происходит. Тут он увидел Белого Старца, который пристально смотрел на него. Он пригрозил охотнику, чтобы тот больше не стрелял, когда сайгаки стоят, сбившись в стадо. С тех пор охота на сайгаков прекратилась.

IV. «Нертә Шатрч» гидг төрәр хойр үүрин хоорнд күүндвр тогтатн.

V. Хальмг келәр радио(теле)зәңгллһ (информация) тогтаҗ амн үгәр келтн.

Февраль 2014

11-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

(эврә дурар)

5 - вариант

I. Шалһлтын көдлмш (амн үгәр).

1. Текстиг айслулҗ умштн.

2. Умшсн тасрхад нер өгәд, һол ухаһинь ахрар келҗ өгтн.

Нег дәкҗ өрк-бүләрн Көтчнрә района Ергенинск селәнүр күүкн аавдан гиичд одла. Көтчнрә һазрт түрүн болҗ хальмг теегт урһдг сәәхн улан, шар, оошк, цаһан өңгтә бамб цецгүд үзв.

Бамб цецгүд үзәд, илвтә орн-нутгт туссн болҗ медгдв. Цецгүдин каңкнсн үнр, шиңгәсн цевр аһар кииләд, удандан тедниг һәәхәд бәәх дурн күрнә. Хальмг улс бамб цецгиг «алтн зул цецг» гиҗ нерәднә. Энүг әмтн нарнла дүңцүлнә. Дәкәд дәәнд хорсн цергчнрин цусн һазрт тусад, бамб цецгүдт хүврсмн гиҗ өвкнр келцхәнә. Голландьд эдн бас урһна, эн һазриг бамб цецгин төрскн гиҗ әмтн келнә. Харм төрхд, җил ирвәс бамб цецгүдин то баһрад йовна. Тегәд, көвүд-күүкд, нег чигн цецгә бичә таслтн. «Теегин сәәхләсиг» әрүнәр хадһлхмн. Бамб цецг даңгин мана теегт урһтха!