11-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

(эврә дурар)

1- вариант

I. Шалһлтын көдлмш (амн үгәр).

1. Текстиг айслулҗ умштн.

2. Умшсн тасрхад нер өгәд, һол ухаһинь ахрар келҗ өгтн.

Хальмг улсин ке сәәхн болн чинртә байрин өдрмүдин негнь – Үрс сар мөн. Үрс сарин байрла өрк-бүл болһнь хам-хоша бәәх, уңг-тохминнь медәтнриг дуудҗ авна. Көгшдүд йөрәлән өргәд, һал тәәдг бәәҗ. Һалд, бешт, эс гиҗ зуухд өөк, тос хаяд, эн герин әмтн маларн байн бәәтхә, элгн-садарн өнр болтха гиҗ бурхндан мөргдг бәәҗ. Өөк, тос һалд хайлһна учрнь иим: хуурчах өөк-тосна күңшү деегшән теңгрт, Деедст, Цаһан Өвгнд күрәд, дор бәәсн әмтн теднә хәләвр-харлһар гем-шалтг уга, бүрн-бүтн бәәнә гисн утхта болҗана.

Үрс сар темдглсн өдрлә ишкә гер дотркан урһмлар, өвсәр, модна ацар кеерүлдг бәәҗ. Кемр хотнд, эс гиҗ хотна өөр урһа модн бәәхлә, эн урһа модна ацмудыг хөөнә ноосар томсн утцар, тасмар, эдин тасрхаһар кеерүләд, өлгц өлгдг бәәҗ.

Үдин кемлә хотна әмтн цуһар нег һазрт хурад (хурлас хол биш), гелңгүд түүнд ном умшад, сетрә малан заалһҗ авдг бәәҗ. Бичкдүдт бас ик оньган өгдг бәәҗ: теднд цаһан идәһәр цацл цацад, чаңһ-чиирг, эрүл-дорул өстхә гиҗ дурддг бәәҗ. Улан торһн утцар ке-сәәхн зала гүрәд, бичкдүдин болн баһчудын махластнь торһдг бәәҗ.

Үрс сар – йир сәәхн, шуугата байр бәәснь мөн.

II. Өггдсн зәңгсәс чикәр йөрәл тогтатн.

Олн зах хувц

Өмсҗ, эләҗ йовх болтха

Өлзәтә цаһан хаалһта болҗ

Үүнәс үлү сән-сәәхн

Эднь элҗ, эзнь мөңкрҗ

Өмссн хувцнтн.

III. Хальмг келнд орчултн.

Темные калмыцкие степи в эти дни стали красными - там расцвели миллионы тюльпанов. Праздник пробуждения природы встречают в национальных одеждах и особыми угощениями. Местные жители спешат насладиться ускользающей красотой - уже через несколько дней в Калмыкию придет палящий зной. Дедушки собирают в степи первые тюльпаны, дарят их внукам и обязательно рассказывают легенду о красных конях, которые кочевали по Калмыкии и превратились в цветы.

"Тюльпаны - они как кони, в одном месте не растут. В этом году здесь, на следующий - в другом месте. Их иногда даже искать приходится". Смотреть, как цветут тюльпаны, женщины идут, надев национальные костюмы. Красные бутоны цветов просвечивают на солнце, словно внутри у каждого горит огонь. Обычно бурая калмыцкая степь раз в год на несколько дней, а иногда часов, становится красной от края до края.

IV. «Диилврин өдр» гидг төрәр багш болн сурһульчин хоорнд күүндвр тогтатн.

V. Хальмг келәр радио(теле)зәңгллһ (информация) тогтаҗ амн үгәр келтн.

Февраль 2014

11-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

(эврә дурар)

2 - вариант

I. Шалһлтын көдлмш (амн үгәр).

1. Текстиг айслулҗ умштн.

2. Умшсн тасрхад нер өгәд, һол ухаһинь ахрар келҗ өгтн.

Күн болһн экәс һарсмн. Тегәд экән тевчҗ күндлх кергтә. Күүнд экәс өөрхн күн уга болдмн. Күүкд экләһән үнн седкләрн күүндҗ, төрүц нууц угаһар санаһарн хувацна. Зеткр-зовлңла харһвчн, экдән түрүн келҗ өгнә. Эннь үрнәннь келсн тоотыг соңсад, медсәрн-чадсарн эв-арһ олҗ, зовлңгас гетлгхд дөң-нөкд болна.

Хальмг үлгүрмүд бәәдг: “Көвүн үрн – эцкин кеермҗ, күүкн үрн – экин кеермҗ”, “Залу күүнә арһиг һазакинь хәләҗ шинҗлдг, күүкд күүнә бәәдлиг гер дотрнь орад шинҗлдг”. Чаңһ, цевр-цер эк болхла, үрдүдтән терүгән дасхад оркдг. Эк оньдин үрндән сән заң-бәәдләрн үлгүр болх зөвтә. Эк күн җөөлн седклтә, эвлүн үг келҗ, гер-бүлән күндлх зөвтә. Тер бийнь эк күүнд нег шүрүлкх сам харһх, тер цагт экиннь өмнәс сөрлцҗ үг келҗ өгдмн биш. Эк эргн, тер уурлсан мартчкдмн. Иим үлгүр бәәдг: “Чолуһар шивсн күүг өмнәснь өөкәр шив”. Һарсн өдринь йөрәҗ, күүкд улсин сән өдрлә цецгүд бәрүлхлә, эк йир байрлх.