Халық денсаулық көрсеткіштерін интегралды бағалау

Халық денсаулық көрсеткіші маңызды интегралды критерий ретінде қаралады, ол кешенді сауықтыру шараларын жасау және іске асыру үшін, және гигиеналық тиімділікті бағалау үшін негіз болып табылады.

Жергілікті пунктер (аудан, қала, аумақ) бойынша халық аурушаңдылығын зерттеу үшін жеке коэффиценттер (β) қолданылады – олар халық аурушаңдылығының жеке нозологияларын ұсынады.

Бағалаушы кестелерде орташа (Р50), максималды (P_max), минималды (P_min) көрсеткіштер берілген, олар жеке коэффицнеттерді βi бағалау үшін қажет.

Есепту келесі формула бойынша жүргізіледі:

Хi <Р₅₀ кезінде

Р₅₀ - Хi

i = 0,5 + ------------------

2 (Р_{50 -} (P_min)

Хi >Р₅₀ кезінде

Хi - Р₅₀

i = 0,5 - ------------------

2 (Р_max - Р₅₀ )

Мұндағы, Хі – зерттелетін аумақта кездесетін көрсеткіштің нақты мәні.

Зерттеу мақсатына байланысты βі коэффициентін есептеу үшін алғашқы ретті мәліметтер ретінде айға, жылға, тоқсанға, жылға, бірнеше жылға әр денсаулық құраушысы бойынша орташаланған мәліметтер қолданылуы мүмкін.

βі коэффициентінің орта бағалаушы мәні барлық жағдайда бірдей және 0,5-ке тең. Денсаулық көрсеткіші жақсарған жағдайда ол 1-ге дейін өседі. Мұндай мәнді оптималды деп санауға болады. Денсаулық мәні нашарлаған жағдайда алынған мөлшерлер 0,5 тен 0 ге дейін бағаланады.

Зерттелетін популяцияның халық денсаулық жағдайын бағалау келтірілген арнайы кестеде критерийлер бойынша жүргізілуі мүмкін.

Халық денсаулық жағдайы бойынша барлық жеке және интегралдық көрсеткіштер орта бағалаушы мәндерден асатын және өзінің бірлік мәніне талпынатын аумақ жағымды болып саналады.

Жеке βі сәйкесінше 0,4-0,3 ке дейін төмендейтін, жалпы процесс динамикасы теріс деп саналатын аумақ шектеулі жағымды болып саналады.

βі сәйкесінше 0,4-0,3 төмен болса аумақ жағымсыз болып саналады.

Орта мен денсаулықтың өзара байланысын бағалау әдістері (корреляциялық, дисперсиялық және регрессиялық талдау)

Эпидемиологиялық зерттеудің алғашқы кезеңі болып нақты міндетті қою және шешімі қойылған мақсат болатын нақты анықталған міндеттер шеңбері болып табылады. Зерттеу алдындағы нақты қойылған мақсат көп жағдайда өңдеудің нақты статистикалық әдістерін таңдауды анықтайды және зерттелетін процестің аспектісінде осы мәнді мақсаттар шеңберінде негізгі көңілді акцентерлеуге мүмкіндік береді.

Зерттеуді жоспарлау

Бұл кезеңде алда тұрған зерттеудің «стратегиясы» жасалады, ұйымдастырушылық ұрақтары келісіледі, зерттеу нысаны, оларды жүргізу мерзімі, әр нақты жұмыс бөліміне жауаптылар нақтыланады.

Тағы айта кететін жағдай, өкінішке орай, қазірдің өзінде эпидемиологиялық зерттеу жүргізген кезде көптеген алғашқы ретті материалдар жинап алған кезде, олардың барлығы қойылған міндеттерді шешуге мүмкіндік бермейді, міндеттерді шешу үшін басқа бағыттағы мәліметтерді жинау қажет екендігі кездесіп отырады. Мұндай өте қарапайым жағдайларға кездеспес бұрын, келесі жағдай болуы мүмкін (мектеп геометриясында оны талдау деп атайды). Мысалы, алынуы керек материалдардың барлығы жинақталды деп есептелік. Олар қойылған міндеттерді шешуге мүмкіндік бере ме? Егерде я болса, онда біз дұрыс жолдамыз, егерде жоқ болса, онда зерттеуді жоспарлау және даярлауға қажетті түзетулер енгізу қажет.

Зерттеуді жоспарлау шеңберінде таңдаудың репрезентті көлемін анықтау қажет. Мәселе мынада, эпидемиологиялық заңдылық туралы шектеулі, таңдаулы байқау саны негізінде қадағалайды. Сондықтанда, бақылаудың көп саны кезінде қорытынды басқаша болуы мүмкін деп болжауға болады. Зерттелетін жағдай туралы барынша анық ой айту үшін математикалық статистикада ертерек қойылған сенімділік дәрежесімен қорытынды жасауға мүмкіндік беретін сақтау қажетті шарттар бар. Олардың қатарына жалпы белгілі формула бойынша қажетті таңдау көлемін ғылыми негізделген анықтау жатады. Қажетті таңдау көлемін анықтап болған соң таңдау осы барлық жиынтықты сипаттайтындай барлық басты жиынтық бойынша таңдауды бөлу қажет, яғни басты жиынтық шеңберінде бақылауларды рандоминизациялау. Шешілетін міндеттерді сипатына байланысты рандоминизацияны көптеген белгілі әдістермен іске асыруға болады, мысалы, ұялы таңдау, кейіннен таңдау жүргізетіндей алфавиттеу, бірдей таратылған кездейсоқ сандардың интервалдарында (0,1) генерлеу.

Қажетті (берілген сенімді қорытындыға жету үшін) таңдау көлемі таңдауға репрезентативтілік береді.

Айта кететін жағдай, зерттелетін кездейсоқ мөлшерлерді тарату қызметтерін қарастыру және анықтау маңызды, себебі олардың сипатынан көптеген статистикалық әдістерді таңдау тәуелді.

Шыққан материалдарды алғашқы өңдеу

Шыққан материалдарды алғашқы өңдеуге жатады:

• зерттелетін факторлардың орташа мәндерін және стандартты ауытқу мәндерін шығару;

• зерттелетін факторлардың динамикалық қатарларын графикалық суреттеу.

Факторлардың графикалық суреттеу және динамиканы визуалды талдау жеке факторлар арасындағы байланыстың жұмыс гипотез сипаттамаларын қалыптастыруға мүмкіндік береді, олардың шындығы имитациялық машиналық үлгілеу (компьютерлік үлгілеу) жолымен тексеріледі.

Біртұтас бақылау процесінен (заңдылық) «шығушыны» шығару және жою. Бірақта, айта кететін жағдай, тек кездейсоқ сипатқа ие және материалды негізі бар бақылаулар маңызды болып табылады. Егерде қайта зерттеулерде осы «шығушылар» қайтадан шыға берсе, онда аталған процестің сипаттамасы туралы ұсыныстарға өзгерістер енгізіп, қайта қарау қажет.

Мұндай бақылауларды механикалы «шығару» үшін математикалық статистика әртүрлі әдістердібіледі, яғни, бақылау ғылыми негізделген сипатқа ие болу қажет.

Көптеген функциялардың (шешілетін міндеттердің мақсаты мен сипатына қарай) біреуі бойынша шыққан қатарлар кездейсоқ факторлар фариациясынан «босануға» мүмкіндік береді және осы процестің мәнді, ішкі сипатына –трендке жақындауға мүмкіндік береді, яғни, зерттелетін процестің өзгеріс заңына «тазалай», кездейсоқ әсер ету түріндегі еркін өзгеріске әкеледі.

Шыққан материалдарды факторлық талдау

Халық денскулық қалыптасуының сипаттамалы ерекшетеу үшін көплігі оның қалыптасушы базасының көп себептілігі және көп факторлығы болып табылады. Бұл нақты жағдай халық денсаулық қалыптасуының заңдылығын зерттеу үшін көп сатылы статистикалық талдау әдістерінің бай арсеналын қолдануды қажет етеді. Барынша кең таралған көп сатылы статистикалық талдау әдістерінің бірі факторлық талдау болып табылады, бұл талдау зерттеушіге көп және талдау массивіне бағынбайтын оның ешқандай ақпараттылығын жоғалтпай, негізгі материалдарды «сығуға» мүмкіндік береді. Факторлық талдау зерттелетін процестің ішкі мәніне терең енуге мүмкіндік береді, себебі, тікелей өлшеуге келмейтін, тек өлшенетін параметрлер арасында көрінетін бақыланбайтын «ішкі» ауыспалы жабық факторлардың жалпылама (басты компоненттер) санын (негізгі факторлардың сызықтық комбинациясы жолымен) анықтауға мүмкіндік береді. Басты факторлар тікелей өлшенетін алғашқы факторлармен салыстырғанда артықшылықтарға ие (мысалы, регрессия коэффициенттерін автономды анықтау мүмкіндігі және т.б.). Төменде басты компонеттердегі регрессиялық үлгілердің артықшылықтары туралы айтылатын болады.

Дисперсиялық талдау

Дисперсиялық талдау жеке алынған фактордың әсер ету (қатысу) үлесін анықтауға және жалпы дисперсиялық белгінің (тәуелді ауыспалы) қалыптасуына олардың комбинацияларын (формалды тәуелсіз ауыспалы) анықтауға мүмкіндік береді.

Келтірілген дисперсиялық талдау мәліметтерді өңдеу кезінде әрі қарай тактиканы таңдауға көмек береді. Мысалы, егерде дисперсиялық талдау нәтижесінде жалпы дисперсия құрауда қатысу үлесі тең емес болса және көп бөлігі, мысалы, қаралатын бес фактордың екі факторына келетін болса, онда зерттелетін факторлардың белгісінен тәуелді үлгіні құруда осы екі факторды қарау үшін негіз болуы мүмкін, ал басқа факторлармен, олардың суммарлық әері аз болғандықтан оларды маңызды емес деп санауға болады.

Немесе, жалпы белгі дисперсиясын құрастыру кезінде бақыланатын, ұйымдастырылған барлық факторлардың үлесі бес он пайызды құраса, бұл зерттелетін белгіні құрастыруда «кінәлі» факторлар талаған зерттеуде есептелмеген жағдай барынша шындық болуы мүмкін. Сәйкесінше, аталған жағдайдың себеп салдарлы байланыстарын шығару және терең білу үшін қосымша зерттеулер жүргізу қажет.

Корреляциялық талдау

Корреляциялық талдауды қолданудың негізгі нәтижелерінің бірі факторлар арасындағы сызықты статистикалық тәуекелділік дәрежесі туралы сынауға мүмкіндік беретін зерттелетін факторлардың өзара жүптық корреляция матрицаларын шығару болып табылады. Корреляциялық талдау алғашқы динамика қатарларының графикалық ұсыныстарының визуалды талдауына қосымша болып табылады.

Корреляциялық матрица негізінде әр тәуелді ауыспалыға нәтижелі белгімен барынша күшті корреляцияланатын өзара корреляциялық емес факторлардың көптігі алдын ала алынады.

Регрессиялық талдау

Эпидемиологиялық зерттеулерде, ережеге сай, зерттелетін процестің математикалық үлгісін жасау үндеудік сандық өзара байланысы мен қарастырылып отырған тәуелсіз факторлардың көптеген сызықты регрессия процедураларын жүргізумен сәйкес келеді.

Мұндай жолмен алынған үлгі кейін адекваттылыққа, шығарылған сипаттама қатарларының нақты процеске сәйкестілігі тексеріледі (мысалы, детерминация коэффициенті, Фишер критерийі және т.б.). Алынған адекватты үлгі үлгінің тәуелсіз факторлар мәнінен тәуелді (жағдайлық болжам) немесе болашақтың нақты кезеңінде (уақыт болжамы) зерттелетін процестің жағдайын болжау үшін қолданылу мүмкін.

Айта кететін жағдай, сенімді, адекватты және болжауға қабілетті үлгілер бірнеше қажетті шарттарды орындауды ұсынады, мысалы, жеткілікті факторлық жүктеме деңгейі. Белгісіз М факторлармен регрессиялық үлгі идентификацияланса эмперикалық екені анықталды:

(2) У =МФ,,Ф2 Фм) + Е , мұндағы

L – белгісіз параметрлерге қатысты сызық, Е – кездейсоқ қате, То, бақылаулар саны келтірілген теңдеуді қанағаттандыру қажет:

N = 5 х М

Өкінішке орай, бұл шарттар тәжірибеде тек арман болып қалады және мұндай жағдайлардан әртүрлі әдістермен шығуға тура келеді (ақылға сиымды). Мысалы, А процесін математикалық суреттеу үшін теориялық көзқарас тұрғысынан бақылау саны жеткіліксіз болғанда, әдебиеттік мәліметтерге сүйене отырып және аталған процестің талдау мәніне сүйене отырып, А процесін суреттейтін (әртүрлі жақтарын және ақылға сиымды көзқарас тұрғысынан) бірнеше үлгілерді таңдауға болады:

Рұқсат етілген 26

Әлсіз 26

Орташа 26

Күшті 26

Өте жоғары 26

Р =  97,58 = 9,87 28

К су = С (ШРЕК) п 30

Топырақ ластану дәрежесі 32

Қауіпсіз 32

Ережеге сай, шындық шамамен ортасында болса, онда тәдірибелік қолдануға келесі теңдеуді пайдалануға болады (негізінде, бұл да өзінше бір үлгі):

ℓ1 х f1 (...) + ℓк х ℓK (...)

( 5 ) а = , мұндағы

К

ℓ1 ℓк – үлгілер салмағы (маңыздылығы)

fi …. fK шартқа:

К

( 6 ) ∑ ℓi = 1

i-1

Жұмыс мақсаты мен онымен анықталатын міндеттерге байланысты басқа да жолдары болуы мүмкін.

Қорытындылай келе, былай деуге болады, осы уақытқа дейін халық денсаулық жағдайына қоршаған орта ластануының әсерін анықтауға және эпидемиологиялық зерттеулердің әдістемесін әрі қарай жетілдіруге бірнеше зерттеулер жүргізілді.

Сонымен қоса, ең қажеттісі эпидемиологиялық зерттеулерді жүргізуге біртұтас әдіснамалық және әдістемелік негіз жасау болып табылады, бұл алынатын ақпаратты жинау, өңдеу және талдау әдісін жеңілдетуге мүмкіндік береді, өз кезегінде ол уақыт бойынша және кеңістік бойынша сәйкес келетін мәліметтерді алуға мүмкіндік береді.

Тест сұратары

1. ҚР түсті металлургия аудандарындағы атмосфералық ауаны ластаушы заттарды атаңыз?

А. Оттегі

В. Калий

С. Фтор

Д. Натрий

Е. Мыс

2. Қандай тексерулер халықты медициналық қарауға жатады?

А. Балалардың физикалық дамуын зерттеу

В.Халықты флюорографиялық қарау

С.Тұрғын үймен қамтамасыз етілгенді бағалау

Д. Тағамды тұтынуды бағалау

Е. Халықты сумен қамтамасыз етуде бағалау

3. Бөлменің микроклиматын құраушы факторлар?

А. Жел жылдамдығы

В. Жел раушына

С. Температура, салыстырмалы ылғалдылық және ауа қозғалысының жылдамдығы

Д.Инверсия температурасы

Е.Көлденең бойынша иверсия температурасы

4. 0,5 м/с-ден жоғары ауа қозғалыс жылдамдығыны өлшеу үшін қандай құрал қолданылады?

А. Қанатты және кесетәрізді анемометлер

В. Термометр, писхрометр

С. Актинометр, кататермометр

Д. Психрометр, барометр

Е. Актинометрлер, анемометрлер

5. Атмосфера – бұл?

А. Жердің бу тәрізді қабаты

В. Жердің тұман тәрізді қабаты

С. Жердің газ тәрізді қабаты

Д. Жердің шаң тәрізді қабаты

Е. Дұрыс жауап жоқ

6. Атмосфера ластануына не кіреді?

А) Қоршаған ортаға қатты және сұйық қалдықтардың түсуі

В) ҚО-ға оттектің түсуі

С) ҚО-ға газ тәрізді заттардың және микроағзалардың түсуі

Д) ҚО-ға жоғары дымқыл түсуі

Е) ҚО-ға энергия түсуі

7. Атмосфералық жауын-шашын мөлшері өлшенеді?

А) килограммен

В) текше метрмен

С) миллиметрмен

Д) метрмен

Е) дециметрмен

8. Бөлменің температуралық режимин зерттеу үшін қандай құрал қажет?

А) спирометр

В) динамометр

С) барометр

Д) дозиметр

Е) радиометр

9.Атмосфералық қысымға зерттеу жүргізу үшін қажет құрал?

А) спирометр

В) динамометр

С) барометр

Д) дозиметр

Е) радиометр

10.Ылғалдылықты зерттеу үшін қажет құрал?

А) спирометр

В) динамометр

С) барометр

Д) дозиметр

Е) радиометр

11.Желдің жылдамдығын зерттеу үшін қажет құрал?

А) спирометр

В) динамометр

С) барометр

Д) дозиметр

Е) радиометр

12.Жарықтандыруды зерттеу үшін қажет құрал?

А) спирометр

В) динамометр

С) барометр

Д) дозиметр

Е) радиометр

13.Микроклиматтық жағдайды зерттеуге арналған құрал?

А) шумометр, термомет, лактоденсиметр, анемометр

В) барометр, психрометр, шумометр

С) термометр, барометр, психрометр, анемометр

Д) анемометр, шумометр, барометр

Е) психрометр, лактоденсиметр, термометр

14.Бөлмелердегі нормаланатын микроклимат параметрлері немен анықталады?

А) сол ортада болатын адамдар санымен

В) жылылықты сақтайтын киімдер қасиетімен

С) жарық жақтағы бөлменің бағдарымен

Д) жылыту жүйесімен

Е) бөлменің тағайындалумен

15.Ауаның салқындату қабілеті немен анықталады?

А) кататермометрмен

В) психрометрмен

С) термографпен

Д) анемометрмен

Е) актинометрмен

16.Атмосфераның пайда болуына әкелген процесс?

А) Ұрықтану

В) көбею

С) зат алмасу

Д) фотосинтез

Е) тыныс алу

17. Озон қабатының қызметі?

А) атмосфералық ластануына жол бермейді

В) ультракүлгін сәулелерді өткізбейді

С) космостық сәулеленудің нәтижесінде түзіледі

Д) ауаны ластайды

Е) азотты өндіреді

18.Озондық қабат не істейді?

А) ультракүлгін сәулесін сіңіреді

В) мұзды әлімдік мұхиттарды еруіне жағдай жасайды

С) азот оксидінің түзілуіне жағдай жасайды

Д) көмірқышқыл газының түзілуіне жағдай жасайды

Е) инфрақызыл сәулені сіңіреді

19. Судың органикалық заттармен ластанудың салыстырмалы санитарлық көрсеткіші болады?

А) буфернитрат

В) супернитрат

С) нитрат

Д) оксинитрат

Е) дезоксинитрит

20. Қандай бірлікте ауаның ылғалдығына қатысты ұғым бар?

А) Мм. Сынап бағана

В) Мм. Су бағана

С) балмен

Д) г/куб.м

Е) процентте

21.Желдің жылдамдығы қандай құралмен өлшенеді?

А) психрометрмен

В) лактоденсиметрмен

С) барометрмен

Д) анемометрмен

Е) домалақ кататермометрмен

22.Ауаның қозғалыс бағыты қандай құралмен өлшенеді?

А) анемографпен

В) психрографпен

С) флюгермен

Д) кататермометрмен

Е) қанатты анемометрмен

23.Оқу және тұрғылықты бөлмелердегі ауа ылғалдығының оптималды мөлшері?

А) 10-20%

В) 20-40%

С) 60-80%

Д) 90-100%

Е) 40-60%

24.Ауаның салқындату қабілеті қандай құралмен анықтайды?

А) кататермометрмен

В) психрометрмен

С) термографпен

Д) анеморумбографпен

Е) актинометрмен

25.Топырақтың минеральды және органикалық құрамы мыналардан түзіледі:

А) таулы аймақ

В) микроағзалардың, жануар мен өсімдік қалдығы

С) су

Д) топырақ эрозиясының нәтижесі

Е) адам әрекетінің нәтижесінде

26.Табиғи судың құрамында кездесетін химиялық заттар?

А) озон

В) үшполифосфат

С) полиакриламид

Д) хлорлы темір

Е) хлоридтер

27.Иіс мына баллдан жоғары болмағанда, иіссіз су деп аталады?

А)2 балл

В)3 балл

С)4 балл

Д) 5 балл

Е) 6 балл

28.Қандай сулар табиғаты бойынша жоғары минерализациялы болып табылады?

А) өзен

В) көл

С) су қоймасы

Д) пластаралық ағыс

Е) тоған

29.Судағы вирустың болуын растайтын индикатор?

А) коли-титр

В) коли-индекс

С) ОМ 4

Д) коли-фаги

Е) БПК

30.Батометр не үшін қажет?

А) тұтынатын тағам мен судағы ОВ және РВ анықтамасы

В) судың сапасын жақсарту

С) суды лабораториялық зерттеу үшін алу

Д) суды және тағам өнімдерін сақтау

Е) дегазация және дезактивация

31. Су дегеніміз:

А) тәннің қозғалыс құралы

В) механикалық аппаратурасының қозғалыс құралы

С) еріткіш құралдардың маңызды бөлігі

Д) ағзаның маңызды құрамдас бөлігі

Е) ағзадағы тұздардың маңызды қозғалысы

32. Эндогенді су бұл

А ) ауыз су түрде алынған су

В) тұтынатын тағамдардың құрамындағы су

С) көмірсу,май, ақуыздың ағзада қышқылдармен ыдырауынан пайда болады

Д) өндірістік мақсаттағы су

Е) химиялық ерітінді құрамындағы су

33.Экзогенді су бұл

А) тұтынатын тағамның құрамы және ауыз судан организмнің қабылдайтын су

В) ауылшаруашылық мақсатта қолданылатын су

С) өндірістік мақсатта қолданылатын су

Д) көмірсу,май, ақуыздың ағзада қышқылдармен ыдырауынан пайда болады

Е) химиялық ерітінді құрамындағы су

34.Жоғары сапалы су қандай болу керек?

А) солғын,иіссіз,

В) дәмді,таза

С) солғын,түссіз

Д) түссіз, бірақ иісті

Е) түссіз,дәмді,иісті және мөлдір

35. Су нысандарының мониторингіне не кіреді?

А) тек қана бақылау мен қорғау

В) автоматтық бақылау құрылғылары

С) сапалық және сандық көрсетілім түрлері,су объектілерінің жағдайын тұрақты бақылау

Д) тек қана сандық және сапалық көрсеткіш түрлері

Е) қоршаған ортаға әсер ету және бақылауды жүргізу

36. Судың мұнай және мұнай өнімдерімен ластанудағы негізгі түрлері:

А) ауыр металлдар

В) фенолдар,мұнай өнімдері

С) жоғары қабатты белсенді заттар

Д) патогенді микрофлора

Е) сульфидтер,амони тұздары

37.Судың «түсі» мен«түстіліген» болуына құрамындағы мыналар әсер етпейді

А) гуминді заттар

В) темір байланысы

С) өндірістегі сарқынды сулар

Д) гулденген балдырлар

Е) фтор

38.Ауыз суында анықталатын қандай химиялық заттар гигиеналық нормативтерден уақытша ауытқуына жол берілуі мүмкін?

А) санитарлық-токсикологиялық зиянды көрсеткіштері бар химиялық заттар

В) зиянды органолептикалық көрсеткіші бар химиялық заттар

С) қауіптілігі жағынан 1 класқа жататын химиялық заттар

Д) қауіптілігі жағынан 2 класқа жататын химиялық заттар

Е) сульфаттар мен фторидтер

39. Иістің білінуіндегі қандай сипаттың қарқындылығы 3 баллға сәйкес болады?

А) иіс шықпайды

В) иісті сезуге байланысты иәс білінеді, егер тұтынушы оған назар аударса

С) иісті жеңіл сезуге болады және су жөнінде жағымсыз әсер қалады

Д) иіс өзіне назар аудартады және ішуден тартынуға мәжбүр етеді

Е) анық жағымсыз иіс шығады, жиіркеніш туғызады

40.”Жалпы микробтық сан” дегеніміз не?

А) анаэробты

В) гельминтологиялық

С) аэробты

Д) фенолды

Е) хлорға қанық

41.Ауыз суға жарамайтын құдықтарды не істеу керек, сонымен қатар суару үшін және өртке қарсы мақсаттарда қолданылмайтын құдықтармен не істеу керек?

А) тазалау

В )жабу, жою

С) тереңдету

Д) герметикалық жабу

Е) зарарсыздандыру

42.Ауыз судың минерализациясының гигиеналық нормативі қандай қасиетіне байланысты қондырылады?

А) химиялық

В) органолептикалық

С) жалпы санитарлық

Д) санитарлы-гигиеналық

Е) токсикалық

43.Коагулянттардың дозасын есептеу негізі неге байланысты?

А) өлшенген заттардың санына

В) қалдық құрғақ судың өлшеміне

С) судың рҺ көлемі

Д) жойылатын қаттылық көлеміне

Е) жалпы қаттылығына

44.Суды жүргізу станциясында суды тазалауда қандай реагент көп қолданылады?

А) пантоцид хлорамин

В) газ тәрізді хлор, аллюмений қышқылы

С) хлор ерітіндісі

Д) газ тәрізді хлор, хлорамин

Е) пантоцид, хлор ерітіндісі

45.Суды тазалауда патогенді қоздырғыштарға байланысты қандай әдіс тиімді?

А) озондау

В) ультро-фиолеттік сәулелендіру

С) гиперхлорлау

Д) қалыпты дозалармен хлорлау

Е) преаммонизациямен хлорлау

46.Эпидемиологиялық жағдайда суды қандай әдіспен пайдалану тиімді?

А) екі рет хлорлау

В) гиперхлорлау

С) қалыпты дозада хлорлау

Д) преаммонизациямен хлорлау

Е) гипохлорлау

47.Қандай эидемиологиялық жағдайда судағы жалпы микроб саны көлемі қауіпті емес?

А) 50ден көп емес

В) 60тан көп емес

С) 80нен көп емес

Д) 90нан көп емес

Е) 100ден көп емес

48.Жергілікті пунктте суды пайдалану неге байланысты?

А) тұрғындар саны

В) сукөздеріндегі судың көлеміне

С) судың сапасына

Д) жергілікті пункттердің коммуналды деңгейіне

Е) сукөздерінің түріне

49.Санитарлық-химиялық талдауға алып келетін судың көлемі неге байланысты?

А) су қойма түріне

В) санитарлық анализдің түріне

С) су минерализациясы деңгейіне

Д) судың тазалығына

Е) су алған кездегі ауа райына

50. Санитарлық талдауға алатын суды тексеруге алатын қандай құралқолданылады?

А)бутирометр

В)батометр

С)актинометр

Д)тремометр

Е)барометр

51.Судың санитарлық көрсеткіш микроорганизмдері:

А)сальмонелла

В)протей

С)ішек таяқшасы

Д)Флекснер таяқшасы

Е)шигелла

52.Судың вирустарға қатысты қауіпсіздігіне сипаттайтын көрсеткіш қалай аталады?

А) жалпы колифоррмдық бактериялар

В) термотолеранттық колиформдық бактериялар

С)жалпы микроб саны

Д)коли-фаги

Е)лямблия

53.Судың иіс және дәм көрсеткіштері қандай сапа көрсеткіш тобына жатады ?

А)санитарлық-гигиеналық

В)органолептикалық

С)физикалық

Д)радиологиялық

Е)микробиологиялық

54.Суда органикалық заттың болуының санитарлық мағынасы?

А) сақтағанда судың тез бұзылуы

В)патогенді микроорганизмдермен суды ластаудың индикаторы

С)судың органолептикалыққұрамын өзгертеді

Д)судыңқаттылығына әсер етеді

Е)судың физикалыққасиетін өзгертеді

55.Судыңқаттылығы қандай тұзға байланысты?

А)темір, аллюмений тұздары

В)натрий,калий тұздары

С)кальций , магний тұздары

Д)нитрит , нитрат

Е) судағы йод пен фторға

56.Суда аммиак тұзының көп болуы нені куәландырады?

А)органикалық ластану

В)күнделікті органикалық ластану

С)судың жаңа органикалық заттармен ластануы

Д)периодты органикалық ластануы

Е)судың жоғары қаттылығы

57.Суды тазалаудың мақсаты:

А)микроорганизмдердің спораларын жою

В)микроорганизмдердіңөсуін тежеу

С)судың физико-химиялыққұрамын жақсарту

Д)микроорганизмдерді толық жою

Е)судың органолептикалыққасиетін жақсарту

58.Қай жердің сулары пайдаланушыға берілмей тұрып тазартылады?

А)артезиан

В)бөгетсіз

С)бөгетті

Д)грунтты

Е)ашыққойма

60.Қазақстанда су станцияларында су тазалаудыңқай әдісі кеңқолданылады?

А)ультра-фиолетті сәулелену

В)озондау

С)хлорлау

Д)гамма-сәулелену

Е)қайнату

61.Судың хлор сіңіруі нені білдіреді ?

А)1 л судағы органикалық қышқылдану, хлор саны

В)1 л судағы акттивті хлор саны

С)1 л судағы хлордың қалдық саны

Д)1 мл суды хлорлаудағы қажетті хлор саны

Е)1 л суды гиперхлорлаудағы хлор саны

62.Суды қалыпты хлорлаудағы хлордың дозасы қандай?

А)БПК ұлғаюы

В)коагулянт дозасы

С)хлорлау жолына

Д)судың хлорға мұқтаждығының арифметикасы

Е)судың жалпы қаттылығы

63.Флюороздың пайда болу себебі

А)құрамында фторы бар азық-түлік тағамдарын пайдалану

В)құрамында фторы көп суды пайдалану

С)құрамында фторы аз суды пайдалану

Д)құрамында йоды көп азық-түлік тағамдарын пайдалану

Е)құрамында йоды аз суды пайдалану

64.Эндемиялық кариестің жалпы алдан-алу шарасы

А)судардыды иодтау

В)тұзды иодтау

С)суды фторлау

Д)құрамында фторы бар азық-түлік тағамдарын пайдалану

Е)ауыз қуысыеың жоспарлы санациясы

65.Шыбындардың қуыршағын және личинкаларын сипаттайтын көрсеткіш

А)санитарлық- бактериологиялық

В)санитарлық-энтомологиялық

С)санитарлық-гельминттік

Д)санитарлық-химиялық

Е)санитарлық-физикалық

66.Жердің түбірінде болатын су қалай аталады?

А)жерасты

В)суасты

С)атмосфералық

Д)литосфералық

Е)жерүсті

67.Судың органикалық заттармен ластануының көрсеткіші

А)буфернитрат

В)супкрнитрат

С)нитрит

Д)оксинитрит

Е)дезоксинитрит

68.Ауыз судағы фтордың көлемі

А)0,7-1,5 мг/л

В)0,2мг/л

С)0,1 мг/л

Д)2,5 мг/л

Е)3,7 мг/л

69.Суды өңдеудің арнайы әдісі

А)дехлорлау

В)фторлау

С)дезактивация

Д)сусыздану

Е)нитрат

70.Суды өңдеудің арнайы әдісі қандай мақсатпен жүргізіледі?

А)тазалау

В)тұз құрамын реттеу

С)жарықтандыру

Д)хлорлау

Е)тездету

71.Судың қауіпсіздігінің эпидемиологиялық көрсеткіші

А)жұмыртқа-гельминттерінің бар болуы

В)коли-инфекция титрлері

С)дизентерия таяқшасының титрі

Д)микроб саны

Е)коли-паразиттер

72.Ауыз суында нитрат саны болуы керек:

А)10 мг/л

В)20 мг/л

С)30 мг/л

Д)45 мг/л

Е)60 мг/л

73.Флюорозздың ерте пайда болуы

А)кариес

В)тісте дақтардың пайда болуы

С)эмаль эрозиясы

Д)ауыз қуысы кілегейінің эрозиясы

Е)тістің ауырмай бұзылуы

74.Топырақтың минералды және органикалық құрамы неден түзіледі?

А) тау жыныстары

В)өсімдік, жануар, микроорганизмдердің қалдықтары

С)су

Д)топырақ эрозиясы нәтижесі

Е)адамның іс-әрекеті

75. Адам үшін топырақтың маңызды құрамы

А)суару

В)культивация

С)ұрық дамуы

Д)озондау

Е)коагуляция

76.Топырақ-ерекше табиғи құбылыс

А)тірі табиғат

В)тірі және өлі табиғат

С)өлі табиғат

Д)химиялық табиғат

Е)биологиялық табиғат

77.Қоршаған ортаның ластану түрі

А)физикалық фактор

В)химиялық фактор

С)биологиялық фактор

Д)ультрофиолеттік фактор

Е)барлығы

78.Эндемиялық ауруға жатпайды:

А)криес пен флюороз

В)гипотиреоз

С)механикалық және вирустық сарғаю

Д)рахит, уровская болезнь

Е)молибденді подагра

79.ҚО-ның қай объектісі адам денсаулығына қосалқы әсер етеді?

А)су

В)топырақ

С)тамақ өнімі

Д) атмосфералық ауа

Е)жұмыс ортасының ауасы

80.Адам іс-әрекетімен және қоғаммен байланысты топырақ түзуші фактор:

А) климат

В)өсу

С)антропогенді

Д)рельеф

Е)топырақтың макро- микроорганизмдері

81.Топырақтың құнарлылығын ұлғайтады

А)Іріңдеу процессі

В)Климаттың өзгеруі

С)Жануардың түрлік құрамы

Д)желдету, ауа алмастыру

Е)Ағынды су

82.Топырақтың борпылдақтығы дегеніміз не?

А)зерттелетін топырақтағы борпылдақтың көлемі

В)топырақтағы ауа көлемінің топырақ көлеміне қатынасы

С)20 см топырақ қабатынан су ағып өтуіне қажет уақыт

Д)топырақтаңы су көлемінің топырақ көлеміне қатынасы

Е)капиллярдағы су көтерілуінің шекті деңгейі.

83.Топырақтың өзіндік тазаруы дегеніміз не?

А) Топырақтың химиялық ластануының горизонталды аймағы

В) Химиялық заттармен вертикальды таралуы

С) Топырақты ластайтын заттардың көлемінің азаюы мынаның нәтижесінде: топырақтың жайылуы орын ауыстыруы араласу үрдісі

Д) Ластанған топырақ заттарының өсімдікке өтуі

Е) Ластанған топырақ заттарының горизонталды не болмаса вертикальды басқа қоршаған орта объектілеріне таралуы және кері қайтуы

84. Гельминтологиялық зерттеуге алынған топырақ сынамасының тоңазытқыштағы сақтау мерзімі: А)2 сағатқа дейін

В)3 тәулікке дейін

С)1 аптаға дейін

Д)2 айға дейін

Е)6 айға дейін

85.Топырақ сынамасын іріктеуде , не үшін «конверт» әдісін қолданады?

А) Топырақтың жоғарғы қабатын іріктеу

В) Топырақтың орташа сараптамасын алу

С) Топырақтың сулы ортасын алу үшін

Д) Топырақтың орташа таңдамасын алу

Е) Топырақтың пайда болуының лабораториялық бағасы

86.Бактериологиялық сараптама жүргізуде топырақ сынамасын консервілеу үшін қандай реактивтер қолданылады?

А) Хлороформ

В) Күкірт қышқылы

С) Калий

Д) Фенол

Е) Тұз қыщқылы

87. Тұрғылықты орындардың қалдақтарын пайдалану және зарарсыздану , жою, жинау бойынша шаралар жуйесі қалай аталады?

А)Санитарлық тазарту

В) Коммуналдық жағдайлар

С) Гигиеналық жағдай

Д) Коммуналдық тазарту

Е) Санитарлық қорғау

88. Топырақ құрамындағы химиялық экзогендік заттардың сапасы қалай бағаланады?

А) Клар жолымен теңелуі

В) Салыстырмалы жолмен мүмкін шектік концентрациясы

С) Салыстырмалы жолмен мүмкін шектік деңгейі

Д) Орташа концентрациясының жоғарылауы

Е) Шынайы фонның дәрежелі жоғарылауы

89. Топырақтың түзілуі қандай процестен пайда болады?

А)желдетілу

В)жәндіктердің көбеюі

С)микроорганизмдердің пайда болуы

Д)өсімдік өсуі

Е)адамның әсері

90.Топырақтың түзілуі қандай процестен пайда болады?

А)желдетілу

В)жәндіктердің көбеюі

С)микроорганизмдердің пайда болуы

Д)өсімдік өсуі

Е)адамның әсері

91.Флюороздың ерте пайда болуы

А)кариес

В)тісте дақтардың болуы

С)эмальдың пигментті эрозиясы

Д)ауыз қуысы кілегейінің эрозиясы

Е)тістің ауырмай бұзылуы

92.Сыртқы фактор бөлінеді:

А)биологиялық

В)химиялық

С)табиғи

Д)антропогенді

Е)барлық жауап дұрыс

93.Эндемиялық зобтың пайда болу себебі?

А)құрамында фторы бар азақ-түлік тағамдарын пайдалану

В)құрамында фторы көп суды пайдалану

С)құрамында фторы аз суды пайдалану

Д)құрамында йоды көп азық-түлік тағамдарын пайдалану

Е)құрамында йоды аз суды пайдалану

94.Эндемиялық зобтың қоғамдық профилактикасы немен жасалады?

А)ауыз суды фторлау

В)азық-түлік өнімдерін фторлау

С)суды йодтау

Д)ас тұзын йодтау

Е)азық-түлік өнімдерін йодтау

95.Жердің жаңа қабығын не құрайды?

А)вирус

В)жануар

С)өсімдік

Д)бактерия

Е)адам

96.Экологиялық критерий – бұл

А)сыртқы орта факторы

В)анық ареал

С)сыртқы ортамен ұқсастығы

Д)өмір сүру процесінің ұқсастығы

Е)хромосоманың белгілі саны

97.Озонның тесілуі неге әкеп соғады?

А)тері қатерлі ісігімен ауыратын адам саны көбеюі

В)тау жыныстарын бұзу

С)дүниежүзілік мұхиттардың деңгейін көтереді

Д)жануарлардың саны азаюы

Е)жауын-шашынның санының азаюы

98.”Денсаулық индексі” деген не?

А)есеп жылындағы көп емес адам саны

В)мед көмекке жүгінген балалар саны

С)жылына 1 рет мед көмекке жүгінгендер саны

Д)жылдық зерттелгендер арасындағы адамдар салмағы

Е)суық тиген адамдар саны

99.Қазақстанның ұсақ шоқыларының ең биігі?

А)Көкшетау

В)Мұзтау

С)Улытай

Д)Шыңғыстау

Е)Ақсотау

100.Қазақстандағы ең урбанизацияланған облыс?

А)Атырау

В)Алматы

С)Солт-Қазақстан

Д)Қызылорда

Е)Қарағанды

Тест сұрақтарының жауаптары

1	В	26	Е	51	С	76	Е
2	В	27	А	52	Д	77	Е
3	С	28	Д	53	В	78	С
4	А	29	Д	54	В	79	В
5	С	30	С	55	С	80	С
6	А	31	Д	56	С	81	А
7	С	32	С	57	Д	82	В
8	С	33	А	58	Е	83	С
9	С	34	Е	59	С	84	Д
10	С	35	С	60	С	85	Д
11	С	36	С	61	А	86	А
12	С	37	Е	62	Е	87	А
13	С	38	В	63	В	88	В
14	Е	39	С	64	С	89	А
15	А	40	Д	65	В	90	А
16	Д	41	В	66	А	91	В
17	В	42	В	67	С	92	Е
18	А	43	Д	68	А	93	Д
19	С	44	Д	69	С	94	Д
20	Е	45	Е	70	А	95	Е
21	Д	46	В	71	Д	96	А
22	С	47	А	72	Д	97	А
23	Е	48	Д	73	В	98	Д
24	А	49	В	74	В	99	Е
25	В	50	В	75	С	100	Е

Әдебиеттер тізімі

1. С.JI. Плавинский., Биостатистика: планирование.обработка и представление результатов биомедицинских исследований при помощи системы SAS., Санкт-Петербург, 2005., 559с

2. Власов В.В. Введение в доказательную медицину.- М.,МедиаСфера.,2001 ,-392с.

3. Экономико-географические особенности Изучения здоровья населения/ Метод. Рекомендации., Актобе, 2010., 65 с

4. Шиган Е.Н. Моделирование и вычислительная техника в оценке и прогнозировании здоровья., Москва, 1983.

5. Неменко Б.А.. Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене. Алматы . 2008.-430с.

6. Бабов Д.М., Надворный Н.Н. Руководство к практическим за­нятиям по гигиене с техникой санитарно-гигиенических ис­следований., Москва,, Медицина». 285 с

7. Айбасова Ж.А. Гигиеническая оценки воздушной среды./Учебно-методическое пособие., Актобе., 2008., 64 с.

8. Кибатаев К.М. Гигиеническое изучение источников ионизи­рующих излучений/Учебно-методическое пособие. Актобе., 2009., 85 с.

10. Кенесариев У.И, и соавт. Учебно-методические рекомендации для студентов медицинских ВУЗов по гигиене на тему : «Оценка реальной химической нагрузки на организм населения хромовой биогеохимической провинции »., Алматы., 2006., С159,

11. Сраубаев Е.Н., Белоног А.А. Руководство по санитарной экспертизе в области гигиены труда:Учебно-методическое пособие. – Караганда, САНАТ-Полиграфия.2008г.-562С.

12. Муминов Т.А., Кенесариев У.И., Бекмагамбетова Ж.Ж. Туберкулез в регионе вдияния ракетно=ядерного полигона.

13. Кайдакова Н.Н.. Скольский В.А., Скольский Е.А., Педоренко Е.Н. Воздейсмтвие сероводорода на здоровье человека. Алматы.Казахстан. 2009. – 80с.

14. Тулебаев Р.К., Слажнева Т.И., Кенесариев У.И.. Белоног А.А., Корчевский А.А. Оценка гигиенических рисков в промышленных регионах РК-Алматы.: Искандер.2004. – 374с.

15. Неменко Б.А., Шарбаков А.Ж. Методические указания по оценке риска для здоровья населения химических факторов окружающей среды. Астана.2007.14с.

16. Шарбаков А.Ж. Гигиенические основы мониторинга объектов окружающей среды и здоровья населения экологически неблагополучных регионов РК. Автореферат дисс. Д.м.н. Алматы. 2005.48с.

17. Яковлева Н.А. Научные основы комплексной гигиенической характеристики т оценки риска влияния промышленных предприятий на окружающую среду и здоровье населения. Автореферат диссер.д.м.н. Алматы. 2008.39с.

57