Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Шпоры по ввсп(для специальности хтов 5В072100)...docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.05.2025
Размер:
742.04 Кб
Скачать

72. Химика – технологиялық процестердің негізгі көрсеткіштері (техникалық, экономикалық, әлеуметтік)

Химио-технологиялық процесс – берілген заттарды өнімге айналдыратын процестердің – химиялық және физика-химиялық процестердің кезектілігі.

Кез келген өндіріс процестерінің тәжірибиелік мақсаттылығы және рентабельділігі технико-экономикалық көрсеткіштермен сипатталады. ХТЖ көрсеткіштері: техникалық, экономикалық, әлеуметтік. Техникалық көрсеткіштер ХТЖ –ның сапасын анықтайды.

Химия-технологиялық процесстiң техникалық көрсеткiштерi. Өндiрiстiң өнiмдiлiгi - уақыт бiрлiгiне алынатын өнiмнiң саны немесе қайта өңделетiн шикiзаттың саны

П= G/t

Мұндағы, П - өнiмдiлiк G - t уақытында алынатын немесе өңделетін шикiзаттың саны. П - 1 сағат немесе 1 тәулiктегі өнiмнiң санымен өрнектеледi, ол максималды өндiру мүмкiндiгiн көрсетеді. Бiр жылдық өнімділік жоспарлы тоқтауларды есепке алады, яғни өндiрiс 8000 сағат немесе 330 тәулiк жұмыс iстейдi.

Шығын коэффициентi - өнiм бiрлiгiнiң өндiрiсiне жұмсаған шикiзаттың, материалдарының санын көрсетедi. Оның өлшемi: [кг шикізат/т өнiм], [м3 шикізат/кг өнiм], [кВт-сағ./кг өнiм]. Шығын коэффициентi шығын компоненттерiнiң қолданудың тиiмдiлiгiн қамтып көрсетпейдi.

Тұтынылатын компоненттердiң қолдануының тиiмдiлiгi өнiмнiң шығымдылықтарымен анықталады - теория жағынан алғанда сенетiнге өнiмнiң жүзеге асатындай алынатын санының қатынасы.

Процесстiң қарқыны - аппараттың көлемiнiң бiрлiгiндегi қайта өңделетiн шикiзат немесе құрастыратын өнiмнiң саны. Процестің қарқындылығы процестің жылдамдығына пропорционалды. Қарқындылық кг/(сағ*м³), т/(тәул*м³) және т.б. өлшенеді.

Меншiктi iргелi шығындар - оның өнiмдiлiк бiрлiгiндегі жабдықтарға шығын. Өідірісті бастау үшiн материалдарға, құбырларға, ғимараттарға т.б. шығындар шығару керек, яғни меншікті іргелі (капиталды) шығындар. Меншiктi iргелi шығындар өнiмдiлiктер жатқызылған бiрлiктерге жеке аппараттардағы тиiмдiлiгi және өндiрiсте толығымен мiнездейдi. Мысалы, бұл көрсеткiш [металл т/1000т тәуліктегі өнімге] табиғи мәнiнде өрнектеледi немесе ақшалай өрнектеледі. Өнiм сапасы - оның тұтынушылық қасиеттерiн және тауарлық құндылықтарын анықтайды.

Экономикалық көрсеткiштер - өндiрiстің экономикалық нәтижелiлiгін анықтайды. Өнiмнiң өзiндiк құны - өнiмнiң бiрлiгiн алуға жиынтық шығындар. Өзiндiк құн қалыптасады: шикiзатқа, энергияға, қосалқы материалдарға, қызметкерлердiң еңбекақысына, жабдық шығынның пайдалану мерзiмiне бiр қалыпты үлестiрiлетiн iргелi шығындарға шығын:

C = ( Цi Gні + K Зk + 3т / Gn)

Мұндағы, Цi және Gні - Gn санындағы өнiмнiң өндiрiсiне жұмсалған шикiзатың, энергияның, материалдардың бағасы мен саны; Зk - iргелi капиталды) шығындар; К - iргелi шығындардың өтелiмдiлiк коэффициентi (олардың еншiсi Gn өнiмiнiң санының өндiрiсi уақытша жатқызылған; Gn жылғы өнiмдiлiгiне орташа есептеуде химия өндiрiстерi үшiн К=0,15); 3т-еңбекақысы.

Өзiндiк құн ақшалай өрнегi болады.

1 Еңбек өнiмдiлiгі - уақыт бiрлiгiндегі шығарылған өнiмнiң саны (әдетте, 1 жыл бойы) қайта есебiндегi бiр жұмысшыға; еңбек шығыны туралы өндiрiстiң тиiмдiлiгiн мiнездейдi

2 Пайдалану көрсеткiштерi - олардың пайдалануы химика-технологиялық процессте және өндiрiсте уақытында пайда болатын өзгерiстердi мiнездейдi.

3 Сенiмдiлiк - апатсыз жұмыстың орташа уақыты немесе уақыттың нақтылы аралығына жабдықтың авария тоқтауларын сандарымен мiнездейдi.

4 Жұмыс жасаудағы қауiпсiздiк - қызмет көрсетушiге, жабдыққа сонымен бiрге қоршаған ортаға, тұрғынға зиян немесе залал келтірудің ықтималдығы.

Бұзушылықтарға және пайдалануды шарттарының өзгеруiне сезгiштiк. Ауытқуларға процесстiң көрсеткiштерiнiң өзгерiсiнiң қатынасымен анықталады.

Басқарылу және реттелетiндiк - мүмкiн шектердегi процесстiң көрсеткiштерiн ұстап тұру мүмкiндiктерін мiнездейдi, процесстiң мүмкiн шарттарының өзгерулерiнiң шамаларын анықтайды.

Әлеуметтік көрсеткіштер берілген өндірісте жұмыс жасаудың қолайлылығын, оның қоршаған ортаға әсерін анықтайды.

Қызмет етудің зиянсыздығы газдылық, шаңдылық, шу деңгейі, т.б. бойынша қызмет етуші персонал үшін санитарлық-гигиеналық жағдайлардың нормаларын салыстырудан тұрады.

Автоматтандыру және механикаландыру деңгейі өндірісті пайдаланғанда қол және ауыр еңбек үлесін анықтайды.

Экологиялық қауіпсіздігі – қоршаған ортаға және ауданның экологиялық жағдайына өндірістің әсер ету деңгейі.

Дайын өнімнің сапасы (құрамы мен қасиеттері) оның тұтыну қасиеттері мен тауарлық құндылығн анықтайды. Өнім сапасы ГОСТ, ОСТ сертификаттарымен регламенттеледі.