8 Тақырып. Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау

Қазақстан Республикасында еңбек пен денсаулық мемлекетпен қорғалады. Еңбекті қорғау - құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдық-техникалық, санитарлы-гигиеналық, емдеу-профилактикалық, реабилитациялық және басқа да шараларды қосатып жұмыскердің еңбек ету процесінде өмірі мен денсаулығын сақтау жүйесі.

Қауіпсіз еңбек жағдайын қамтамасыз ету басты рөлін ойнайды.

Қауіпсіз еңбек жағдайы – жұмыскерлерге әсер ететін зиян заттардың жоқтығы немесе арнайы нормаға сәйкестігі еңбек жағдайы болып табылады.

Құқықтық, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдық-техникалық, санитарлы-гигиеналық, емдеу-профилактикалық,реабилитациялық және басқа да шараларды қосатын жұмыскерлерді еңбек ету процесінде өмір мен денсаулығын сақтау жүйесі ретінде еңбек қорғауды айқындау мемлекет пен және жұмыс берушілерді үлкен әрекеті ретінде қарауға болады. Келітірілген айқындау еңбекті қорғауды шаралар жүйесі ғана емес өнідірсте пайда болатын сұрақтарды шешетін жетекшілердің ұйымдық әрекеттерінің жүйесі ретінде қарауға болады.

Еңбек жағдайын айқындау жұмыскердің әрекет қабілеттілігі мен денсаулығын жасартуға, жұмыс берушінің жұмыскерлердің жұмыс істеу ортасын жақсарту олардың еңбек еңбек процессінің қалпына келуіне әкеледі.

Қауіпсіз жағдай мен еңбекті қорғауды қамтамасыз ету міндеттілігі жұмыс берушіге жүктеледі.

Жұмыскер қамтамасыз етуге міндетті:

• ғимаратты, құрылысты эксплуатаиялау кезінде, технологиялық процесті жүзеге асыру кезінде және де өндірісте құралдармен, шикізатты және материалдарды қолдану кезінде жұмыскерлердің қауіпсіздігін; ғимаратты құрылысты эксплуатациялау кезінде технологиялық процесті жүзеге асыру кезінде және де өндірісте құралдар мен шикізатты және материалдарды қолдану кезінде жұмыскерлердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету дегеніміз айтылған процестер еңбекті қорғау талаптарына сәйкес болу керектігін айтады;

• жұмыскерлерге зиян заттардың тоқтату үшін немесе азайту үшін, кірден қорғау үшін жұмыскерлерге жұмыс беруші есебінен жеке қорғау және ұжымдық қорғау заттарын беру керек. (арнайы киімнен, арнайы аяққиімдермен және басқа да жеке қорғалу құралдары)

• еңбек қорғау талаптарына сәйкес әр жұмыс орнында еңбек жағдайын; Жұмыс берушілердің еңбек қорғау талаптарына сәйкес болуы керек дегеніміз олардың орындары мен ұйымдары сонымен бірге құрылғылары мен құралдары «ауасыә т.б) қауіпсіз болу керек және жұмыскерлердің өмірі мен денсаулығына зияны болмауы тиіс. Жұмыс орындары жұмыс істеуге ынтайлы болуы керек, технологиялық негізінен, адынала қорғаушы құрылғылармен және басқа да денсаулық пен қауіпсіз еңбек жағдайын қамтамасыз ететін құралдар, құрылғылар, көмекші кесуші, өлшеуші және көмекші құралдар, материалдар толықтыратын және дайын бөлшектер, өнімдер мен жұмыс орнын күтуі қауіпсіз жұмыс үшін жағдай жасалу керек;

• еңбек пен демалыс тәртібі заңға сәйкес болу керек;

• өз есептеріне жазылатын және зараздандыратын арнайы киім, арнайы аяқ киім жұмыс нормаларын сәйкес берілуі керек;

• қауіпсіз әдістерге және тәсілдерге үйрету еңбек қорғау бойынша және өндірісте қайғылы жағдай болған жағдайда бірінші мен көмек көрсету, еңбек қорғау талаптарын білуін тексеру, жұмыс жасаудың қауіпсіз әдіс тәсілмен жүзеге асуы;

• белгіленген тәртіпте еңбек қорғау бойынша оқу мен инструктаж өтпегендерді, еңбек қорғау талаптарын тексеруден өтпегендерді жібермеу;

• жұмыс орындарында еңбек жағдайының жағдайын бақылайтын ұйым, және де жеке және ұжымдық қорғау құралдарын жұмыскермен дұрыс қолдануын қадағалау;

• жұмыскерлерді арнай медициналық тексеруден өтпей және егер медициналық қарсы көрсетулер болған жағдайда жұмыскер кіргізбеу;

• жұмыскерлерді жұмыс орындарында еңбек қорғау мен жағдайы туралы денсаулыққа зиян келуі мүмкіндігі және берілетін компенсация және жеке қорғау құралдары туралы ақпараттандыру;

Жұмыс беруші жұмыскерлерді жұмыс істеу орындарының жағдайы туралы ақпараттандыру керек: өндіріс пен еңбек процестерінің факторы туралы денсаулыққа зиян келу мүмкіндікті және оларға берілетін компенсаия және жеке қорғау құралдары туралы ақпаратталуы керек. Мұндай ақпарат жұмысқа тұру алдынан және кейін де беріліп отыруы керек. Мысалы, егер жұмыскер жұмысқа алынар алдында зиян және қауіпті жағдайындағы еңбек ететін болса оған бұл туралы айтылу керек. Қандай жағымсыз жағдайда жұмыс істейтіні, қандай зиян келетіндігі, қандай компенсация төленетіндігі туралы алдын ала білу керек.

Жұмыс беруші авариляқ жағдайдың алдын алуы керек.

Бұл міндет еңбек қорғау инструкциясында жүзеге асырылады. Арнайы бөлімдердің жұмыскерлеріне авариялық жағдайларда қауіпсіздік талаптары туралы айтылады. Онда мүмкін авариалардың тізімі және себептері, жұмыскерлердің әрекеттері аварияға әкелетін, авариялық жағдайда зақым алған жарақаттанғандарға бірінші медициналық көмек көрсету және тағы басқа алдын алу мен жою шаралары арқылы жүзеге асыру қажет.

Еңбек туралы заңдылық жұмысберуге ғана мұндай міндеттер жүктемей орныны мемлекеттік қадағалау және бақылау органдарына жүктейді.

Жұмыс берушіге тағы да басқа еңбек қорғау саласында міндеттер жіктелуі мүмкін.

Қызметкердің міндеттері. Осылай еңбек қорғау саласында жұмысшы міндеттерін айқындауға болады. Жекелегенде, жұмысшы міндетті:

• еңбек қорғау талаптарын, заңмен және басқа да нормативтік құқықтық актілермен белгіленген, сонымен қатар ережелер мен инструктаждарды орындау;

• жеке және ұжымдық қорғау құралдарын дұрыс қолдану;

• еңбек қорғау жұмысын орындау қауіпсіздік тәсіл мен әдісін, өндірісте қайғылы жағдай болған ретте бірінші медициналық көмек көрсету, еңбек қорғау бойынша инструкциялау, жұмыс орнында стажировка мен еңбек қорғау талаптарын бойынша оқудың өту;

• өзінің тікелей немесе жоғары тұрған жетекшісін адамдардың өмірі мен денсаулығына зиян туған жағдайда, әр қайғылы жағдай туралы немесе өзінің денсаулығының қатарлауына соның ішінде кәсіби аурудың белгілері болған жағдайда жұмыскер міндетті түрде хабарлауы керек;

• алдын ала және уақыттылы медициналық тексеру өтуі керек.

Мұнда «жұмыскер» түсінігі жетекшілерді де, мамандар мен басқа да қызметкерлерді және жұмыскерлерді қамтиды.

Сондықтан, түсіндірілген бүкіл міндеттер осыларға да тарайды. Олардың категориясы оларды мәртебесіне байланысты белгіленеді. Заңда белгіленген міндеттерін орындамаған немесе толық орындамаған кезде еңбек бұзу болып табылады және мұнда кінәлілер тәртіптік жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Заңда еңбек қорғау, талаптарын сақтауды қалыптасады. Бұл бақылауды асыру мемлекеттік еңбек инспекторіне жүктелген.

Қажетті қайнар көздерді негізгі және қосымша әдебиеттер тізімінен қарастырыңыздар. (5 пункітіндегі.)