3.4 Ультракүлгін сәулеленудің негізгі шамалары және олардың өлшем бірліктері

Спектрдің үльтракүлгін бөлімінде сәулелену энергиясын сипаттау үшін бактерицидтік және эритемдік тиімді шамалар жүйелері пайдаланылады. Бактерицидтік шамалар жүйесіне сәулелену энергиясын эталонды қабылдағыш ретінде толқындар ұзындықтары әртүрлі сәулеленулерге салыстырмалы спектрлік сезімділігі белгілі болатын бактериялар қабылданылды. Бактериялардың максимал сезімділігі толқын ұзындығы 254 нм біртектісәулеленуде байқалады, яғни толқын ұзындығы 254 нм монохромат сәулелену бактерияларды көп өлтiредi. Бактерицидтік шамалар жүйесінде бактерицидтік ағын негізгі шама болады. Бұл шама өзінің бактерицидтік әсері бойынша бағаланған сәулелену ағыны ретінде анықталады, яғни бактерияларды өлтіру нәтижелігі бойынша:

(3.17)

Бактерицидтік ағынның өлшем бірлігі ретінде бакт (б) саналады. Ол сан жағынан толқын ұзындығы λ=254 нм қуаты 1 ватт сәулеленуге тең болады. 1۰ 10^-6 б-қа тең микробакт (мкб) кең пайдаланылады.

Сәулелендірілетiн дене бетiндегі бактерицидтік ағынның тығыздығы бактерицидтік сәулелендірілу деп аталады (б۰ м^-2 немесе мкб۰м^-2):

, (3.18)

Бактерицидтік сәулелену күші – бактерицидтік ағынның кеңістік тығыздығы (б۰ср^-1). Бұл шама денелік бұрыштың ішінде барлық жаққа бірдей таралған бактерицидтік ағынының осы денелік бұрыш мәніне қатынасына тең болады:

(3.19)

Бактерицидтік сәулелендіру мөлшері маңызды есептік шама болып саналады. Бұл шама сәулелендіру уақыты ішінде сәулелендірілетін беттің бірлігіне түсетін бактерицидтік сәулелену энергиясының мөлшерімен анықталады (б۰c۰м^-2):

(3.20)

Аз мөлшерде адам, мал және құс организміне пайдалы әсер ететін үльтракүлгін сәулелену эритемдік (тіршілікке қажетті немесе тіршіліктік) үльтракүлгін сәулелену деп аталады. Бұл сәулеленудің әсерінен адам терісі қызарады.

Адам және жануарлар организміне толқын ұзындығы =297 нм монохромат сәулелену максимал пайдалы әсер етеді. Бұл сәулеленудің әсер ету спектрі =297…320 нм.

Эритемдік шамалар жүйесінде эритемдік ағын (эр, вит) негізгі шама болып табылады. Бұл шама өзінің эритемдік әсері бойынша бағаланған сәулелену ағыны ретінде анықталады:

(3.21)

мұндағы k()_э – сәулеленудің салыстырмалы эритемдік тиімділігі.

Сан жағынан толқын ұзындығы λ=297 нм қуаты 1 Вт сәулеленуге тең эр (вит) эритемдік ағынның өлшем бірлігі болады.

Сәулелендірілетiн дене бетiндегі эритемдік ағынның тығыздығы эритемдік сәулелендіріліну (эр۰м^-2, вит۰м^-2) деп аталады:

, (3.22)

Эритемдік ағынның кеңістіктік тығыздығы эритемдік сәулеленудің күшi (эр۰ср^-1, вит۰ср^-1) деп аталады. Ол денелік бұрыштың ішінде барлық жаққа бірдей таралған эритемдік ағынының осы денелік бұрыш мәніне қатынасымен анықталады:

(3.23)

Сәулелендіру уақыты ішінде сәулелендірілетін беттің бірлігіне түсетін эритемдік сәулелену энергиясының мөлшері эритемдік сәулелендірудің мөлшерi (эр۰м^-2۰сағ, вит۰м^-2۰сағ) деп аталады:

(3.24)