Nauka o komunikowaniu

zagadnienia do egzaminu

1. Narodziny badań nad komunikowaniem (amerykańscy „ojcowie założyciele” dyscypliny, polscy prekursorzy badań nad komunikowaniem, pierwsze polskie placówki badawcze i czasopisma naukowe o problematyce komunikowania masowego).

2. Podstawowe pojęcia: przekaz – nadawca – odbiorca; znaki, kody, kompetencja komunikacyjna.

3. Funkcjonalistyczna socjologia mediów (funkcje pełnione przez media wg McQuaila).

4. Teoria społeczeństwa masowego i „tradycyjne” modele oddziaływania mediów:

- Modele sukcesu propagandowego: (Lasswell, Tchakhotine, Shannon, Schramm)

- Model konformizmu wobec grupy – topologiczny.

- Model dustopniowego przepływu informacji i opini.i

- Model uczenia, Hovland

5. Podejście użytkowania i zaspokojenia potrzeb.

6. Hipoteza „spirali milczenia”.

7. Społeczne uczenie się agresji.

8. Agenda-setting.

9. Kultywowanie (kultywacja) głównego nurtu kultury.

10. Luka w zasobach wiedzy i informacji.

11. Komunikacja i rozwój - dyfuzja innowacji (tylko podstawowe założenia, zasady działań modernizacyjnych – i koncepcje do nich opozycyjne, jak „rozwój endogenny”).

12. Nowe media – definicja, charakterystyka.

13. Społeczeństwo informacyjne, główne cechy i nowy charakter relacji: media – odbiorcy (możliwości komunikacyjnych poza strukturami oficjalnych instytucji komunikowania masowego).

14. Pojęcia kultury masowej i kultury popularnej; studia kulturowe (szkoła frankfurcka, szkoła w Toronto, studia brytyjskie)

15. Problemy globalizacji kultury.

Nauka o komunikowaniu masowym – narodziny dyscypliny, obszary zainteresowań, podstawowe pojęcia

Badacze masowego komunikowania próbowali wyjaśniać potoczne wyobrażenia o wpływie mediów i zasadność opinii - zwłaszcza krytycznych - na temat efektów ich oddziaływania. Można wymienić kilka podstawowych problemów:

• Stwarzanie i utrzymywanie podziału na elitę intelektualną i masy.

• Wykorzystywanie technik masowego komunikowania; stosowanie zabiegów propagandowych

• Wprowadzenie na rynek odbiorczy coraz to nowych środków masowych, wobec których odbiorca czuje się bezsilny.

• Środki masowego komunikowania określano też jako "złe towarzystwo" współczesnego człowieka..

• Środki masowego komunikowania oskarżano najczęściej o demoralizację odbiorców..

• Środkom masowym przypisywano też winę za osłabienie więzi społecznych.

Niepożądanych skuti oddziaływania mediów :

- wzrost izolacji społecznej,

- poświęcanie mniej czasu i uwagi pracy domowej,

- wzrost bierności,

- mniej czasu na zabawę i ćwiczenia ruchowe (zastąpienie),

- mniej czasu na czytanie,

- podważanie autorytetu rodziców,

- przedwczesna wiedza i doświadczenie seksualne,

- niezdrowe odżywianie się i otyłość,

- obsesje na punkcie własnego wyglądu (anoreksja),

- skłonność do depresji.

Pożądane skutki oddziaływania mediów:

- dostarczanie wspólnych tematów,

- czerpanie wiedzy o świecie,

- nauka prospołecznych postaw i zachowań,

- edukacja,

- pomoc przy kształtowaniu tożsamości,

- rozwijanie wyobraźni.

Próby uporządkowania, klasyfikacji badań nad mediami:

Jerzy Mikułowski Pomorski wyróżnia dwanaście odrębnych okresów, charakteryzujących się pewnymi typowymi zainteresowaniami badaczy komunikacji medialnej:

• Okres pierwszy – to zjawiska ekonomiczne, tworzenie się podstaw nowego społeczeństwa przemysłowego, początkowo w Anglii a potem we Francji.

• Drugi okres historyczny – to problemy imperiów kolonialnych i zacofanie ich terytoriów podległych.

• Trzeci – to epoka rewolucji, tłumów i zakłócenia porządku społecznego.

• Czwarty – to okres tworzenia się wielkich miast przemysłowych, których mieszkańcy ulegają masowej propagandzie.

• Piąty – to propaganda wojenna i stosowanie komunikacji w celu kierowania ludźmi.

• Szósty – to okres demokratycznych decyzji politycznych i manipulacji na rynku konsumenta.

• Siódmy – to lata komunikacji dla rozwoju, wywołanego procesami narastającej emancypacji byłych kolonii.

• Ósmy to odkrycie autonomii jednostki i znaczenia kontaktów grupowych, gdy przez Stany Zjednoczone i Europę przetaczała się wielka rewolucja społeczna lat 60.

• Dziewiąty – to w konsekwencji poprzedniego okresu walka z duchowym uzależnieniem ubogich, zwanym imperializmem kulturalnym i propozycje stworzenia nowego światowego ładu informacji i komunikowania.

• Dziesiąty – to pierwsze objawy nowoczesnego globalizmu i prywatyzacji mediów.

• Jedenasty – to osłabienie presji systemu społecznego i narodowego państwa oraz odkrycie autonomii jednostki i tworzonego przez nią świata.

• Dwunasty – to tworzenie się w warunkach globalnych sieci powiązań komunikacyjnych, które zaczynają wypełniać pole stosunków społecznych, nie kierując się zasadami bliskości przestrzennej.

Prekursorzy badań nad komunikowaniem:

Amerykanie uznają za „ojców założycieli”:

• Lasswella,

• Lazarsfelda,

• Lewina

• i Hovlanda,

Inni prekursorzy:

• Max Webera (przedstawił program nowej gałęzi socjologii-czasopiśmiennictwa)

• Florian Zaniecki (stworzył mongrafię socjologiczną)

Pierwsze polskie rozprawy prasoznawcze powstały w XIX wieku, m.in.: opracowanie Jana Władysława Dawida oraz Stefana Czarnowskiego Jednak za pierwszego polskiego badacza prasy uznawany jest przez prasoznawców Karol Estreicher (1827-1908), jako m.in. twórca bibliografii polskiej prasy.

Placówki badawcze:

Pierwszą placówką naukowo-badawczą, zajmującą się studiami nad prasą był (założony przez Büchera w Lipsku w 1916 roku) Institut für Zeitungswissenschaft) .

W Polsce badaniami nad prasą rozwijane były głównie - jeszcze przed wojną - przy uczelniach zajmujących się kształceniem przyszłych dziennikarzy (jak przy Wyższej Szkole Dziennikarstwa w Warszawie – Stanisław Teofil Jarkowski).

Placówki w Polsce:

• Ośrodek Badań Prasoznawczych w krakowie

• Ośrodek Badania Opinii Piblicznej (Polskiego Radia) w Warszawie

Stowarzyszenia medioznawcze

Na połowę lat 50 przypada wzrost zainteresowania badaniami nad mediami w wielu krajach świata. Wtedy też pod patronatem UNESCO zostało utworzone Międzynarodowe Stowarzyszenie ds. Badań Komunikowania Masowego

Dopiero w kwietniu 2007 roku zostało założone (we Wrocławiu) Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej, którego podstawowym celem jest wspieranie i propagowanie rozwoju nauki o komunikowaniu i mediach.

Czasopisma medioznawcze:

W drugiej połowie XX wieku pojawiło się w Polsce kilka czasopism o tematyce prasoznawczej.

• „Prasa Polska” – pismo związku zawodowego dziennikarzy RP i Polskiego związku wydawców

prasy, a później wychodziła jako pismo Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (od 1951 r., po likwidacji Związku) i (w latach 1982 – 1990) Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL. Dawną tradycję zawodowego pisma dziennikarzy podjął w latach 90. organ SDP „Forum Dziennikarzy”.

• ”Biuletyn Prasoznawczy”,

• „Rocznik Historii Prasy Polskiej” wydawany (od roku 1998) przez Komisję Prasoznawczą Oddziału PAN

• „Przekazy i Opinie”(które ukazywało się w latach 1975-1990), cenione za ciekawe prezentacje prac czołowych zachodnich medioznawców.

• Od 2000 roku ukazuje się kwartalnik naukowy Instytutu Dziennikarstwa UW – „Studia Medioznawcze”,

Szeroko rozumianą problematyką rynku mediów i reklamy zajmuje się również szereg pism specjalistycznych, nie pretendujących do miana naukowych, jak zwłaszcza „Press” oraz „Media i Marketing Polska”.