Қолданатын әдебиеттер тізімі

Негізгі :

1.Аханов К. Тіл білімінің негіздері. А., 1973, 1977, 1993.

2.Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. А., 1996.

3.Хасенов Ә. Тіл білімі. А., 1996.

4.Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. А., 1999.

5.Тектіғұл Ж. Тіл біліміне кіріспе (жаттығулар жинағы) А., 2000.

Қосымша:

1. Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндіме сөздігі. А., 2005.

2. Кодухов В. И. Введение в языкознание. М., 1979, 1987.

3. Қалиев Б. Тіл біліміне кіріспе. А., 1997.

4. Қордабаев Т. Тілі структуралық элементтері. А., 1995.

5. Головин б. Введение в языкознание. М., 1979.

6. Исаев С. Қазіргі қазақт іліндегі сөздердің грамматикалық сипаты. А., 1998.

7. Истрин В.А. Возникновение иразвитие письма. М., 1965.

8. Жұмабекова А.Қ. Қазақ тілінің антонимдер сөздігі. А., 2000

9. Сыздықова Р. Сөз құдіреті. А., 1997

Бірінші аралық бақылау

№	Тақырыптар	Апталар реті	Ұпайлар	Бақылау түрі
1	Тілдің шығуы.			Сұрақ-жауап
2	Тілдің шығу туралы теориялар	1	4 б.	Конапект
3	Тілдің шығуы туралы Марксистік теория			Конспект Сұрақ-жауап
4	Тілдің дамуы	2	4 б.	Сұрақ-жауап Реферат
5	Дыбыстың жасалуы және сөйлеу аппараты			Сұрақ-жауап Глоссарий
6	Тілдің дыбыстық жүйесі	3	4 б.	Конспект Сұрақ-жауап
7	Тіл дыбыстарының аккустикалық және артикуляциялық аспекті сі			Тест
8	Буын және екпін	4	4 б.	Жаттығу
9	Фонетикалық процестер			Сұрақ-жауап Тест
10	Сөзде кездесетін фонетикалық құбылыстар	5	4 б.	Сұрақ-жауап Конспект
11	Просодиялық құбылыстар			Сұрақ-жауап
12	Сингормонизм	6	5 б.	Жаттығу
13	Орфографиялық прициптер			Конспект Сұрақ-жауап
14	Жазудың шығу кезеңдері мен түрлері	7	5 б.	Коллоквиум
15	Тілдің сөздік құрамы және лексикалогия			Глоссарий
ОБСӨЖ 30 ұпай

№ 1. 1-апта

Тақырып:: Тілдің шығуы

Жоспар:

1. Тілдің шығуы туралы мәселеннің қойылысы.

2. Лингвистикада тілі шығуына байланысты пікірлер.

Теориялық мәлімет:

Тілдің шығуы туралы мәселені сөз еткенде, ең алдымен, екі түрлі проблеманы бір-бірінен ажыратып алу қажет: оның бірі – жалпы адам баласы тілінің шығуы, яғни алғашында адамның сөйлеуді, ойын айтып жеткізуді қалай үйренгендігі туралы мәселе де, екіншісі – жеке, нақтылы тілдердің, мысалы, қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын тілі, араб тілі, испан тілі немесе француз тілінің шығып жасалуы туралы мәселе. Бұл екі мәселені бір –бірімен шатастырмау керек. Бұлай дейтініміз: адамзат тілінің пайда болуы сонау көне заманға – адамдардың жануарлар дүниесінен бөлініп шығу заманына, алғашқы адамдардың пайда болу заманына барып тірелсе, жеке нақтылы тілдердің немесе туыс тілдердің тобының жасалып құрылуы жалпы адамзат тілінің шығып пайда болу заманынан анағұрлым бертінгі дәуірлерде болған. Нақтылы, жеке тілдердің, мысалы, қазақ тілінің, орыс тілінің немесе ағылшын тілінің пайда болып жасалуын және олардың пайда болу дәуірін тарих пен лингвистика ғылымдары тұрғысынан зерттеп айқындауға болады. Ал жалпы адамзат тілінің шығуы , яғни адамдардың о баста сөйлеп үйренуі туралы проблеманы қарастырып айқындау үшін , тек қана тарихи-лингвистикалық зерттеулердің өзі тіптен жеткіліксіз болады. Адамзат тілінің шығуы адамның пайда болуы және адам баласы қоғамының пайда болуы тәрізді күрделі мәселелермен тығыз байланысты.Осылай болғандықтан бұл мәселелерді бірін екіншісіне байланыстырмай, жеке дара күйінде алып қарастыру да , тыңғылықты түрде шешу де мүмкін емес .

Тіл білімі ғылым ретінде пайда болудан көп замандар бұрын тілдің және ойлаудың шығуы туралы мәселе әр түрлі ойшылдардың назарын аударған болатын. Ғасырлар бойында бұл мәселе туралы философтар мен социологтар , психологтар мен лингвистер түрлі-түрлі пікірлер мен жорамалдар айтып , сан түрлі байымдаулар жасап келді.

Тіл қоғамдық құбылыс . Сондықтан оның тарихы мен дамуы қоғамның тарихы мен дамуына тікелей байланысты болады. Осыдан тілді және оның даму заңдарын сол тілді иеленушілердің тарихы мен тығыз байланысында қарастыру міндеті келіп туады.

Қоғам тілдің дамуына әсер етеді, бірақ тілдің дамуы қоғамның даму заңдары бойынша емес, өз дамуының ішкі заңдары бойынша іске асады. Тілдің даму заңдары қоғамның даму заңдарына сәйкеспейді. Тілдің дамуы туралы қате көзқарастар болды. Мысалы , Н.Я. Марр тілдің дамуы туралы мәселеде “сатылық даму теориясын” ұсынды. Тілді қондырмалық құбылыстың қатарына жатқызған Н.Я. Марр тіл дамуының әр түрлі сатысы бар және ол сатылардың әрқайсысы белгілі бір қоғамдық формацияға сай келеді деп есептеді . Ол тілдің ескі сападан жаңа сапаға көшуі кенет қопарылыстар арқылы болады дейтін мүлдем қате көзқараста болды. Н.Я.Марр лингвистикалық заңдарды социологиялық заңдармен ауыстырған болатын. Өз сөзімен айтқанда , ол “ семантикада ғана емес , морфологияда да салмақты тілдік құбылыстардың әлеуметтік –экономикалық факторларға байланысты екендігіне аудара отырып, тіл дамуының ішкі заңдарының маңызын төмендетуді” көздеді. Тілдің даму қарқыны туралы мәселе де маңызды мәселелердің бірі болып саналады. Бұл мәселе жайында Н.Я.Марр тілдің сатылық даму теориясын ұсынып , тілдің ескі сападан жаңа сапаға көшуі кенет жарылу жолымен болады деп есептеді. Бұл теорияның қате екендігі тіл білімі жайындағы 1950 жылғы дискуссияда көрсетіліп , тілдің дамуы бар тілді жойып , жаңа тіл жасау жолымен емес, бар тілдің негізгі элементтерін өрістету , жетілдіру жолымен болатындығы, ал тілдің бір сападан екінші сапаға көшуі жарылу жолымен де , бірденг ескіні жойып, жаңаны орнату жолымен де емес, тілдің жаңа сапасы мен құрылымының элементтерін бірте-бірте қорландыру жолымен болатындығы айтылып , бүтіндей тілдің эволюция жолымен дамитындығы дәлелденді. Алайда , тілдің даму қарқыны оның барлық дәуірлерінде бірдей болмауы мүмкін. Жүздеген жылдар бойында елеулі өзгерістерге ұшырамаған тіл белгілі бір дәуірде айтарлықтай өзгерістерге ұшырауы мүмкін.

Әр түрлі халықтар бір-бірімен қарым-қатынаста өмір сүреді. Халықтардың арасындағы қарым-қатынас түрлі-түрлі салада – экономикада, сауда, мәдениет т.б салаларда- болуы мүмкін . Халықтардың өз ара бір-бірімен қарым-қатынас жасауының барысында олардың тілдеріде бір-бірімен қарым-қатынасқа түсіп, бір тілден екінші тілге , екінші тілден үшінші тілге тілдік элементтер де ауысады. Тілдердің бір-біріне қарым-қатынасы тоғысу түрінде де , тілдердің бір-біріне әсер етіп, тілдік элементтердің бірінен екіншісіне жай ғана ауысу түрінде де болуы мүмкін.

Тілдердің тоғысу процесінде субстрат деп аталатын құбылыс пайдаболады. Жеңген тіл жеңілген тілден сөздер мен жеке дыбыстарды, кейбір морфемаларды қабылдайды. Жеңген тілдегі жеңілген тілдің элементтері субстрат деп аталады.

Зерттеушілер белгілі бір тілдегі тарихи өзгерістердің себебін айқындап дәлелдеу үшін , әдетте, ең алдымен, сол тілдің және онымен туыстас тілдердің материалдарына үңіледі. Егер ол тілде немесе туыстас тілдерде ондай өзгерістердің мән-жайын айқындайтындай деректер болмаса, онда зерттеуші сырттан болатын әсерге , басқа тілдердің материалдарына назар аударады.

Екі тілділік, тілдердің бір-біріне әсері, өз ара бірін бірі байытуы , тілдердің араласуы немесе тоғысуы – осылардың бәріде тілдердің қарым-қатынастарының түрлері болып табылады.

Бақылау сұрақтары:

1. Жалпы тіл білімі неше салаға бөлінеді.

2. Сөйлеу тілі қалай пайда болды.

3. Жалпы тіл білімі қай ғасырдан қалыптаса бастады.

4. Тілі шығуы туралы кеңес тіл білім інде зерттелуі

Студенттердің үй тапсырмасы:

1. Сөйлеу әрекеті неше бөлімнен тұрады.

2. Тіл иен сөйлеуді екі бөліп қарастырған кім.

3. Тілдік таңбаларды не зерттейді.

Студенттердің аудиторияда орындайтын тапсырмасы:

1. Тақырыпқа байланысты конспекті жазу.