Қолданатын әдебиеттер тізімі

Негізгі :

7. Аханов К. Тіл білімінің негіздері. А., 1973, 1977, 1993.

8. Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. А., 1996.

9. Баранникова Л. И. Введение в языкознание. Саратов, 1973.

10. Баскаков Н. А. Введение в изучение тюркских языков. М., 1969.

11. Хасенов Ә. Тіл білімі. А., 1996.

12. Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. А., 1999.

Қосымша:

9. Аманжолов А. С. Қазақша-орысша лингвистикалық терминдері. А., 1997.

10. Ахманова О. С. Словарь лингвистических терминов. М., 1966.

11. Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі сөздердің грамматикалық сипаты. А., 1998.

12. Қордабаев Т. Р. Тілдің структуралық элементтері. А., 1975.

13. Салқынбай А., Абақан Е. Лингвистикалық түсіндірме сөздік. А. 1948.

14. Тектіғұл Ж. Тіл біліміне кіріспе (жаттығулар жинағы) А. 2000.

15. Истрин В. А. Возникновение и развитие письма. М., 1965.

16. Кодухов В. И. Введение в языкознание. М., 1979, 1987.

№ 17 8-апта

Тақырып: Сөз мағыналарының түрлері.

Жоспар:

1. Сөздің номинатив мағынасы.

2. Сөздің фразеологиялық байлаулы мағынасы.

3. Сөздің синтаксистік шарттымағынасы.

Теориялық мәлімет:

Тілдің қазіргі қалпы тұрғысынан алып қарағанда, сөз мағыналарын екі түрге бөліп қарауға болады: оның бірі – тура мағына, екіншісі келтінді (немесе ауыспалы) мағына. Мысалы, қараңғы деген сөздің “жарықсыз, ешнәрсені көруге болмайды” деген мағынасы – тура мағына да, “оқымаған, сауатсыз” деген мағынасы - келтірінді (ауыспалы) мағына. Сөздің келтірінді мағынасы бір емес бірнеше болуы мүмкін. Келтірінді мағыналар өз ішнде метафоралық мағына және метафонимиялық мағына болып сараланады.

Тіл-тілдің лексикасында дыбысталу бірдей де, мағынасы әр басқа сөздер бар. Мысалы, біз. 1. Мен деген жіктеу есімдігінің көпше түрі; ІІ. Бір нәрсені тесіп, жіпті немесе тарамысты өткізу үшін жасалған үшкір құрал.

Фразеологиялық оралым тұрақты қасиетімен сипатталады. Оның тұрақтылық қасиеті мынадан көрінеді: фразеологиялық оралым бүтіннің бөлшектері ретінде ұғынылатын, өзара тығыз байланысты сыңарлардан құралады да, ол сыңарлар бірінен кейін бірі әбден қалыптасқан тәртіппен орналасады, басқа сөздермен ауыстырылмайды, қалыптасқан орынтәртібі өзгермейді. Мысалы, сақалын сипап қалу деген тұрақты тіркестің құрамындағы сөздердің орнын ауыстырып айтуға немесе оның ішіндегі бір сөздің орнына басқа бір сөзді қолданып, мысалы, мұртын сипап қалды деп айтуға болмайды.

Сондай-ақ, мұртын балта шаппайды деген тұрақты тіркестің құрамындағы мұрт деген сөздің орнына сақал немесе балта деген сөздің орнына пышақ, шаппайды дегеннің орнына кеспейді деген сөздер қолданылмайды. Егер бұлай етіп өзгертсек, олар тұрақты тіркес болудан қалады немесе тіптен мағынасыз, түсініксіз болып шығады.

Ал сөздердің еркін тіркесінде фразеологиялық оралымдардың тұрақтылық қасиеті тән емес. Фразеологиялық оралымның құрамының тұрақтылығы дегенде, әдетте, оның құрамына үнемі белгілі бір сөздердің енуі және олардың басқа сөздермен алмастырылмауы ескеріледі. Ал еркін сөз тіркесінің құрамында мұндай тұрақтылық болмайды, оның құрамына үнемі тұрақталған белгілі бір сөздер емес, әр түрлі сөздер тіркесіп келе береді. Мысалы, дәмді ас деген еркін тіркестің құрамындағы соңғы сыңарды тамақ деген сөзбен ауыстырып, дәмді тамақ деп өзгертуге немесе осы еркін еркін тіркестің құрамындағы дәмді дегеннің орнына ыстық тамақ деп өзгертуге болады. Мұнан аталған еркін сөз тіркесітерінің атрибутивті сөз тіркестері ретіндегі грамматикалық табиғаты өзгермейді.

Рефарат:

1. Тіл білім інде сөз мағыналарының топтастырылуы.

2. Сөз мағыналарын В.В. Виноградовтың классификация жасауы.

3. Сөздің лексикалық мағынасыеың негізгі типтері.

4. Сөздің атауыштық мағынасы.

5. Сөздің шығу тегіне байланысты туған лексикалық мағыналары.

6. Сөздердің тіркесу сипатына байлаеысты туған лексикалық мағыналары.

7. Сөз мғынасының даму.

8. Сөздің стилистикалы қызметіне байланысты туған лексикалық мағыналары.

9. Сөз және мағына.

10. Ұғым және сөз.

11. Қазақ тілінің лексикалогиясы.

12. Лексикология және оның түрлері.

13. Сөз және оған тән басты белгілер.

14. Сөздердің типтері мен вариянттары.

15. Сөздің тур немесе номинативті мағынасы.

16. Сөздің фразеологиялық байлаулы мағынасы.

17. Сөздің синтаксистік шартты мағынасы.

18. Сөз мағынасының жасалуынд а семантиканың негізгі заңдары.

19. Семасиология.

20. Этимология.

21. Ономосиология.

22. Түркі халықтарының жазу мәдениетінің қалыптасуы.

23. Көне түркі жазуының шығу тегіне байланысты көзқарастар.

24. Пиктографиялық жазу және оның бүгінгі көрінісі.

25. Идеографиялық жазу және оның бүгінгі көрінісі.

26. Пиктографиялық және идеографиялық жазудың өзіндік ерекшеліктері.

27. Буын жазуының ерекшеліктері.

28. Әріптік және буын жазуының өзіндік ерекшеліктері.

29. Пиктографиялық жазу мен әріптік жазудың өзіндік ерекшеліктері.

30. Батыс және шығыс жазу түрлері.

31. Қазақ мемлекеттілігі тарихындағы жазу үлгілері.

32. Орфографияның негізгі принциптері.

33. Фердинанд де Соссюрдің фонетика саласының қалыптасуындағы қызметі.

34. Лексикалогияның салалары.

35. А. Байтұрсынов және қазақ графикасы.

36. Қазақ графикасының 20- ғасырда дамуы.

37. Тіл білімі жіне ның салалары.

38. Тіл білімінің ғылымдар арасында алатын орны.

39. Тілдің пайда болуына байланысты қалыптасқан теориялар.

40. Фонетиканың зерттеу обьектісі мен салалары.

41. Фонетикалық заңдылықтар мен прцестер.

42. Жазудың шығуы мен дамуы.