1.Саясат дегеніміз не? 19

Түсініктемелік түйін

Ғылым, сциентизм – бұл қызмет ету мен білімнің әлемді бақылаудың, тәжірибенің және логикалық ойлаудың негізінде түсіндіруді мақсат еткен саласы. Объективті ақиқатты танудағы басты құрал ретінде мұнда біздің түсініктерімізді қолда бар тәжірибелік деректерге салыстыру арқылы верификациялауды (ақиқаттығын тексеруді) ұсынатын «ғылыми тәсіл» деп аталатын тәсіл көрінеді. Карл Поппер (1902 - 1994), дегенмен, ғылымның верификациялауға қабілетсіз екендігін, оның қолынан келетіні бар болғаны біздің түсінігімізді «фальсифицикациялау» (қателігін дәлелдеу) екендігін мәлімдейді, үйткені кез келген фактінің келесі тәжірибемен жоққа шығарылуы мүмкін. Сциентизм (латынның scientia - білім деген сөзінен алынған) – бұл дүниетанымдық көзқарас бойынша, шынайы білімның қайнар көзі ретінде ғылыми тәсіл алынуы қажет және ол осы сипатта тек қана жаратылыстану ғылымдарында ғана емес, сонымен бірге білімнің философия, тарих және саясаттану сияқты салаларында да қолданылуы шарт. Марксизм, утилитаризм және расизм ілімдері осы тұрғыдан алғанда сциентикалық болып табылады.

Ұстаным сондай-ақ математика саласынан алынған теориялық ойын түрінде де қарастырылады. Теориялық ойындардың ішіндегі кеңінен танымал болған ойындардың бірі - «тұтқындар дилеммасы» (қар. 1,2 сурет.)

Бірақ рационалдық таңдау теориясы барлық жерде қолдау тапты деп айта алмаймыз. Оның жақтаушылары әрине, ол өзімен бірге саяси құбылыстарды зерттеуде жаңа мүмкіндіктерді алып келді деп мәлімдейді, алайда оның ең негізгі базалық алғышарттарына күмән келтірген және оның адамның көңіл күйіндегі рационалдық бастаманы асыра бағалап, адамдардың нақты тұжырымдалған мұраттар жиынтығына әрқашан да ие бола бермейтіндігін, оның үстіне шешім қабылдау үшін – толық және нақты ақпаратқа тіпті қолы жетпейтіндігін ескермейді, деп айтқан сыншылар да табылды. Сонымен бірге уақыт өте келе адамды абстрактылы түрде түсіну барысында рационалдық таңдау теориясы саясаттың қоғамдық және тарихи факторларын әрқашанда ескере бермейтіндігі - адамның мүдделерінің көбіне индивидуалдық сипатта емес, әлеуметтік жағдайға қатысты сипатта болатындығын ескермейтіндігі анықталды.

Қоғамдық институт - әлеуметтік құрылымның өзіне тән ерекше рөлі мен мәртебесі бар эәлементі; кең мағынада айтқанда - «ойын тәртібін», дұрыс және белгілі көңіл-кйді қамтамасыз ететін ережелер мен қағидалардың жинағы.

Дискурс – адамдар арасындағы сөздік қарым-қатынас; тұжырым, сұхбат, коммуникация. Адамдар арасындағы биліктің бөлінісін бейнелеуі мүмкін

Осынау үрдістердің салдарында саясаттанушы бүгінгі күнге келіп өзінің еңбегінде алуан түрлі тәсілдерді пайдалануға құқылы, бұл өз кезегінде саяси сараптауларға терңдік пен алуан қырлылықты береді. ХХ ғасырдың соңғы ширегінде классикаға айналған ережелік, институциональдық және бихевиористік ұстанымдарға тек қана формальдық-саяси сараптаулар ғана емес, сондай-ақ сан-алуан мүлдем жаңа идеялар мен тақырыптар келіп қосылды. 1970 жылдардан бастап қоғамдағы гендерлік айыпмашылықтар туралы біздің түсінігімізді елеулі түрде толықтырып келе жатқан, сондай-ақ біздің «саясилық» туралы түсінігімізді қайта қарауға мәжбүр еткен феминистік бағыт өркендеп келеді. Осы кезде сондай-ақ «жаңа институционализм» деп аталатын ұстаным қалыптасты, онда басты назар қоғамдық институттардың формальдық және құрылымдық сипаттарынан олардың қоғамдық мәнінің мейлінше кең мағынасына және олардың саяси үрдістегі шынайы рөліне аударылады. «Жасылдар» қозғалысы дәстүрлі әлеуметтік – саяси теориялардың антропоцентризмінін бас тартатындықтарын мәлімдеп, саяси және әлеуметтік сараптауда тұтастық және холистикалық ұстанымды ұстануды талап етуде. Сонау 1923 жылы құрылған Франкфурт мектебінен шыққан неомарксизмнің