wymagania egzaminacyjne:

Test jednokrotnego wyboru, zawsze z odpowiedzią

Prawo międzynarodowe publiczne - J. Simonides, R. Bieżanek (baza wykładu)

Dokumenty:

1. Konstytucja RP

2. Karta narodów zjednoczonych

3. Statut międzynarodowego trybunału sprawiedliwości

4. Konwencja wiedeńska o prawie traktatów

5. Ustawa o umowach międzynarodowych

6. Rozporządzenie rady ministrów wykonawcze do ustawy o umowach międzynarodowych

Struktura wykładu:

1. Źródła prawa międzynarodowego publicznego:

a. Zwyczaj międzynarodowy

b. Umowa międzynarodowa

c. Ogólne zasady prawa publicznego

d. Inne źródła (np. zasada słuszności)

2. Podmioty prawa międzynarodowego publicznego

a. Państwo (terytorium, władza, ludność)

b. Organizacja międzynarodowa, międzyrządowa - (ONZ, WE, Rada Europy)

c. Watykan

d. Inne (narody walczące o wolność, pospolite ruszenie, powstańcy, nasciturus - państwo poczęte, nienarodzone (np. Hong-Kong akonto obiecanej wolności może zawierać umowy międzynarodowe)

3. Rozstrzygnie pokojowe sporów międzynarodowych

4. Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym (zwyczaj, jeden wyjątek: przestrzeń kosmiczna)

5. Odpowiedzialność jednostki w prawie międzynarodowym

6. Użycie siły w stosunkach pomiędzy państwami

7. Wojna.

Źródła prawa międzynarodowego publicznego

Źródła prawa międzynarodowego publicznego dzielimy ze względu na:

1. Miękkość/twardość

2. Formalność/materialność

Źródła miękkie są niemożliwe do egzekucji:

Deklaracje (ważne!)

Intencje stron

Komunikaty ze spotkań ministrów spraw zagranicznych, z konferencji

Prawo miękkie: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, 1948r. - to NIE jest prawo twarde.

Źródła twarde są możliwe do egzekucji:

Umowy

Zwyczaj

Zasady słuszności

Zasady prawa

Egzekucje PMP wykonuje samo państwo przy pomocy swoich organów (jeśli nie to art. 33 KNZ - pokojowe rozwiązanie konfliktu; skrajnie - interwencja zbrojna)

Z deklaracji nie wynikają żadne prawa.

Źródła materialne:

Okoliczności i sytuacje, które mogą (ale nie muszą) stać się prawem formalnym (np. dreptanie trawników i potem ustawienie tabliczek "szanuj zieleń")

Źródła formalne:

Oficjalne, obowiązujące, konkretne prawo

Źródła, jakimi są zwyczaj, umowa międzynarodowa i ogólne zasady prawa są równorzędne.

W PMP nie ma katalogu źródeł. W art. 38 MTS jest jedynie quasi-katalog.

Hierarchia źródeł w PMP nie istnieje. Źródła są sobie równe.

Wyjątkowo hierarchia pojawia się w trzech sytuacjach:

Pakt Ligi Narodów (jeśli zobowiązania paktu nie godzą się z umową, to pakt działa wyprzedzająco)

Karta Narodów Zjednoczonych (art. 103; przeważają porozumienia z karty, nie można zawierać umów sprzecznych z kartą)

Traktat północnoatlantycki, Waszyngton, prawo morza, Jamajka, konwencja wiedeńska, pakt praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych (w tych aktach pokazana jest wyższość karty)

Ius cogens (niedookreślone, brak katalogu, nie wiadomo, które z nich są powszechnie obowiązujące - np. prawa człowieka, prawo do życia), a także normy erga omnes (obowiązujące wszystkich) - chroniące interes wspólny społeczności międzynarodowej (np. zakaz prób z bronią jądrową) - z praktyki wynika, że obowiązują wszystkich, nawet tych, którzy nie przystąpili do traktatu z nimi związanego.

Podział źródeł prawa międzynarodowego publicznego:

Umowy dwustronne

Umowy wielostronne

Umowa powszechna

Umowa regionalna

Umowy otwarte (każdy podmiot może przystąpić)

Umowy zamknięte (przystąpienie pod warunkami)

o Umowa półotwarta (np. Karta Narodów Zjednoczonych)

o Umowa półzamknięta

Umowa równoprawna (równa ilość praw i zobowiązań po obu stronach)

Umowa nierównoprawna (np. kapitulacyjna)

Umowy polityczne

Umowy gospodarcze

Umowy społeczno-kulturalne

Umowy graniczne

Umowy morskie (dotyczące np. połowów)

Zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj międzynarodowy:

Brak jednoznacznej definicji. Nie powstaje żywiołowo - powstaje w czasie.

Problem powstania zwyczaju (np. kwadrans akademicki)

Charakterystyczne elementy:

o Czas (funkcjonuje od kiedyś, nie wiadomo od kiedy)

o Nie wiadomo kto go wymyślił często

Wyjątkowo w 1957r. Powstał żywiołowo zwyczaj - sputnik przecina słupy powietrza - przestrzeń kosmiczna jest dobrem wspólnym, niemożliwym do zawłaszczenia; 10 lat później przekształca się w normę pisaną

Suwerenność państwa sięga tak wysoko, jak wysoko to państwo jest się w stanie bronić (Afryka - rzut dzidą)

art. 38 statutu MTS

„1. Trybunał, którego funkcją jest rozstrzygać zgodnie z prawem międzynarodowym przedłożone mu spory stosuje:

deklaracje (?) międzynarodowe, bądź ogólne… (?)”

Do zwyczaju potrzeba:

Obszar (orzeczenie MTS, że wystarczą dwa państwa) - np. pielgrzymka ubogich do świątyni, kiedy kazano im płacić za przejście przez granicę

Przekonanie o obowiązywaniu zwyczaju (jak prawo)

Na zwyczaj państwa mogą się powołać jak na umowy międzynarodowe:

Wojny dorszowe

Zatoka libijska

Żywiołowe powstanie powstania

Ustalenie treści normy zwyczajowej:

Wystąpienia przedstawicieli państw, oświadczenia MSZ, korespondencja dyplomatyczna, akty końcowe konferencji

Zmiana i wygaśnięcie normy zwyczajowej:

Zaprzestanie stosowania, kodyfikacja, zawarcie umowy

Ambasador dostaje wykaz ubioru, etc.; nie istnieje akademia ubioru kobiet.

Zwyczaj - zachowanie się podmiotu prawa międzynarodowego publicznego, akceptowane przez inne podmioty, mające miejsce od jakiegoś czasu, na jakimś terenie, z elementem psychologicznym przekonania, że dana reguła zwyczajowa jest prawem.

Umowa międzynarodowa

Umowa międzynarodowa:

Do 1969 (na bazie zwyczaju) i od 1969 (granicą jest konwencja wiedeńska).

Konwencja wiedeńska:

wejście w życie konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów z 23 maja 1969

wejście w życie w stosunku do pierwszych trzydziestu pięciu państwa: 27 stycznia 1980

wejście w życie w stosunku do Polski: 1 sierpnia 1990

wedle stanu prawnego na 1 października 2006 – traktatem było związanych 107 państw

NIE są stronami konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów m.in.:

USA, Brazylia, Iran, Pakistan (wedle stanu prawnego na dzień 1 października 2006 roku)

Umowa międzynarodowa - definicja:

„traktat to międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwu lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę”

(wg. konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, Wiedeń 1969)

„umowa międzynarodowa oznacza porozumienie między RP a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz bez względu na to czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw, którego dotyczy umowa”

generalne cechy umowy międzynarodowej:

w zasadzie dowolność formy

dowolność ilości dokumentów

problem instrumentów innych niż umowa międzynarodowa prowadzących do zobowiązań takich jak płynące z zobowiązań umownych

Przykładowy tytuł umowy międzynarodowej:

traktat przyjaźni, handlowy i praw konsularnych między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki, Waszyngton, 15 czerwca 1931

statut międzynarodowego trybunału sprawiedliwości, San Francisco, 26 czerwca 1945

protokół włosko-hiszpański, (bmp), 28 listopada 1936(?)

Klauzula wejścia w życie:

Umożliwia wejście w życie, trwanie w czasie i zakończenie bytu prawnego umowy międzynarodowej.

Tyle może być sposobów wejścia w życie umowy ile samych umów. Strony same decydują w jaki sposób umowa wejdzie w życie.

Rozwiązań jest niesłychanie dużo.

Przykłady klauzuli wejście w życie:

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów art.84

("trzydziestego dnia po dniu złożeni trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub przystąpienia") - dla każdego państwa ratyfikującego konwencję lub przystępującego do niej po złożeniu 35 dokumentu ratyfikującego lub przystąpienia, konwencja wejdzie w życie trzydziestego dnia po złożeniu przez państwo swego dokumentu ratyfikacyjnego lub …

Traktat między RP a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie... (18 maja 1992r.) - art. 21.1 Niniejszy traktat podlega ratyfikacji i wejdzie w życie w dniu wymiany dokumentów ratyfikacyjnych, która nastąpi w Kijowie.

Klauzula prolongacyjna:

Dotyczy sposobu prolongowania ważności traktatu, który już jest wykonywany. By nie trzeba było powtarzać całej procedury od początku (jeśli nie ma tej klauzuli to od nowa trzeba ratyfikować) - zamieszcza się taką klauzulę.

"obowiązuje przez 10 lat, ulega on następnie automatycznemu przedłużeniu na okresy 5-letni, jeżeli żadna z umawiających się stron nie wypowie go w drodze notyfikacji na rok przed upływem danego okresu obowiązywania" - (Bonn umowa między RP a…)

Klauzula rozstrzygania sporów:

W jaki sposób rozstrzygać spory powstałe w związku z wykonywaniem/interpretacją traktatów.

Konkordat między stolicą apostolską i RP, 28 lipca 1993r. "układające się strony będą usuwać na drodze dyplomatycznej zachodzące między nimi różnice" - bez arbitrażu!

Traktat przeciwwojenny (pakt Brianda-Kelloga) "potępiają uciekanie się do wojny celem załatwiania sposób międzynarodowych" pakt przeciwwojenny (1928-1939)

Konwencja dotycząca statusu uchodźców (28 lipca 1951r.) - "będzie skierowany do międzynarodowego trybunału sprawiedliwości"

Można ustalić w ten sposób, że spory rozstrzygać będzie arbitraż powołany przez obie strony, lub wskazują istniejący arbitraż i mogą wskazać procedurę postępowania.

Klauzula największego uprzywilejowania:

Obszerna tekstowo.

Występuje nie tylko w umowach gospodarczych i handlowych. Może się zdarzyć w umowie każdego typu.

Jest to dążenie stron do zawarcia jak najkorzystniejszej umowy na jak najkorzystniejszych warunkach.

Przykład:

Jeśli do umowy przystąpi kolejne państwo i wynegocjuje lepsze warunki, niż dotychczasowe państwa to warunki te przechodzą także na państwa, które miały klauzule uprzywilejowania.

Państwo zainteresowane może negocjować wpisanie klauzuli do umowy - ale państwo, od którego to zależy może to warunkować to na wiele sposobów (przez pośredników).

Zależy wyłącznie od tego państwa, które ją daje. Łańcuch uzależnień jest wielki, publicznie nieznany.

Klauzula rewizyjna:

Postanowienie formalno-prawne mówiące w jaki sposób dokonać zrewidowania tekstu umowy międzynarodowej.

Karta narodów zjednoczonych art. 108 / art. 109

Poprawki

Rewizja

Proces rewizji karty jest mocno skomplikowany. Układ sił dziś jest zupełnie inny i prawdopodobnie nikt nie zgodziłby się na nowy tekst Karty.

(nigdy do niego nie doszło)

Klauzula rejestracyjna:

Początkowo rejestry były prywatne, niezobowiązujące

Pakt Ligi Narodów odniósł się po raz pierwszy do rejestru:

"umowy międzynarodowe muszą być zarejestrowane w Genewie, w sekretariacie generalnym ligi narodów"

Niezarejestrowana umowa = nieważna umowa

Umowy zaczepno-odporne - na czas konfliktu

Karta Narodów Zjednoczonych:

Umowy powinny być zarejestrowane najrychlej w ONZ

Na umowę niezarejestrowaną nie można się powołać przed organami ONZ

Klauzula akcesyjna:

W jaki sposób przystąpić do już istniejącej umowy

Oddolnie (zainteresowane państwo występuje)

Odgórnie (organizacja wydaje zaproszenie, np. Rada Europy)

Zastrzeżenie do umowy międzynarodowej

Umowy wielostronne

Pozwala podpisać tekst umowy, mimo, że z niektórymi postanowieniami się nie zgadzamy; po podpisie - "wykluczając…"

Jest głęboko zawarowane w czasie (do momentu podpisania umowy) i przestrzeni (jeżeli sama umowa na to zezwala, nie można do całości umowy i nie można modyfikować umowy)

W każdym czasie można się wycofać, ale nigdy nie można do niego powrócić (teoretycznie można wypowiedzieć umowę i podpisać ją jeszcze raz z zastrzeżeniem)

Można je modyfikować w granicach prawa

Wobec zastrzeżenia inne państwa mogą zgłosić sprzeciw

Zastrzeżenie to jednostronne oświadczenie woli państwa w związku z zawieraną umową wielostronną (w związku z wykluczeniem stosowania jakiegoś warunku)

Podpisuje się "jakieś" zastrzeżenie, by potem móc je zmienić lub rozszerzyć, gdyż do istniejącej umowy zastrzeżeń dodawać nie można.

Węzeł prawny - związek np. pomiędzy państwem zgłaszającym zastrzeżenie, a państwem zgłaszającym sprzeciw do tego zastrzeżenia.

Oświadczenie Skubiszewskiego '89

Deklaracja do umowy międzynarodowej i oświadczenie do umowy międzynarodowej

Nie są tak zawarowane jak zastrzeżenia

Można je złożyć najpóźniej w momencie podpisania

Nieważność umowy (umowa nigdy nie była ważna):

Błąd

Podstęp

Przekupstwo

Przymus

Skutki umowy nieważnej strony załatwiają między sobą (np. zawierają nową umowę, lub część umowy uznają za ważną, by dokończyć inwestycję).

Ślub konsularny: potrzebne są dokumenty dla konsula, gdyż z każdą stolicą inaczej się to rozwiązuje, spisuje się protokół zdarzenia, wysyła do I USC w Warszawie; nie ma aktu małżeństwa.

Wygaśnięcie umowy (umowa kiedyś była ważna):

Wygasa z powodów w niej przewidzianych

o Upływ czasu

o Ziszczenie się warunku

o Spełnienie się zadania

Wygasa z powodów w niej nieprzewidzianych

o Rebus sixtantibus - zasadnicza zmiana okoliczności; powołać się na to mogą tylko podmioty prawa międzynarodowego publicznego

Nigdy nie można się powołać na tę zasadę w stosunkach granicznych (Konwencja Wiedeńska) - chyba, że OBA państwa chcą coś zmienić i robią to ZGODNIE).

Depozytariusz umowy międzynarodowej:

Stosunki wielostronne

Przy umowach 2-stronnych uważa się, że oba dokumenty są oryginałami; ważniejszą stroną dla państwa jest lewa - w jego języku i z jego podpisem; po prawej druga strona

W wielostronnych umowach oryginał jest tylko jeden i trzyma go depozytariusz (rząd jakiegoś państwa, organizacja międzynarodowa) - decydują o tym państwa

Funkcja depozytariusza:

o Trzyma oryginał

o Sprawdza podpisy

o Informuje o stanie prawnym

o Przyjmuje nowe państwa

o Przyjmuje zastrzeżenia i sprzeciwy

Najwięcej umów jest w ONZ.

Zobowiązania pomiędzy państwami powstają nie tylko na podstawie umów międzynarodowych.