Беларуская нацыянальная мова і яе формы

Беларуская мова – гэта нацыянальная мова беларускага народа, якая з’яўляецца сродкам пісьмовых і вусных зносін нацыі. Як іншыя нацыянальныя мовы, сучасная беларуская мова выступае ў дзвюх разнавіднасцях: літаратурнай і народна-дыялектнай. Кожная з гэтых разнавіднасцей мае свае сферы ўжывання і свае формы бытавання. Мясцовыя гаворкі тэрытарыяльна і функцыянальна абмежаваны. Яны існуюць у вуснай форме і выкарыстоўваюцца пераважна як сродак зносін сярод сельскіх жыхароў.

Мясцовыя гаворкі, якія маюць агульныя асаблівасці ў фанетыцы, граматыцы, лексіцы, аб’ядноўваюцца ў дыялекты. Дыялект (гр.dialektos – гаворка ) – разнавіднасць нацыянальнай мовы, на якой гавораць людзі пэўнай мясцовасці, тэрыторыі. Беларускія гаворкі падзяляюцца на два дыялекты: паўночна-ўсходні і паўднёва-заходні. Паміж імі знаходзяцца пераходныя гаворкі, іх называюць сярэднебеларускімі (або цэнтральнабе- ларускімі).

Літаратурная мова абслугоўвае (паралельна з рускай) розныя сферы дзейнасці беларускага народа. Беларуская літаратурная мова – гэта ўнарма- ваная, агульнапрынятая і абавязковая для ўсіх членаў грамадства. Існуе ў вуснай і пісьмовай разнавіднасцях, мае разгалінаваную сістэму стыляў.

Гэта мова школы, друку, радыё, тэлебачання, мастацкай літаратуры, гуманітарнай навукі і г.д. Літаратурная мова мае складаную і разнастай- ную сістэму моўных сродкаў, рэгламентаваныя і пісьмова замацаваныя нормы.

Сістэму норм сучаснай беларускай літаратурнай мовы складаюць:

• арфаэпічныя – правільнае вымаўленне гукаў і іх спалучэнняў;

• акцэнталагічныя – правільная пастаноўка націску;

• арфаграфічныя – правільнае напісанне слоў;

• лексічныя і фразеалагічныя – правільны выбар слова (фразеалагіз- ма) і дарэчнасць яго прымянення ў агульнавядомым значэнні і агульна- прынятых спалучэннях;

• словаўтваральныя – правільнае ўтварэнне новых слоў у адпавед- насці з законамі мовы;

• марфалагічныя – правільнае выкарастанне форм слоў;

• сінтаксічныя – правільная пабудова словазлучэнняў, сказаў, тэкс- таў;

• пунктуацыйныя – правільная пастаноўка знакаў прыпынку;

• стылістычныя – выкарастанне моўных сродкаў у адпаведнасці з пэўным стылем.

Мова выступае ў вуснай і пісьмовай формах, якія разлічаны на роз- ныя віды ўспрыняцця (слыхавое і зрокавае) і, адпаведна, адрозніваюцца лексічным і граматычным афармленнем. Сучасны стан беларускай літа- ратурнай мовы – вынік працяглага і складанага працэсу яе развіцця, які непарыўна звязаны з лёсам беларускага народа. Таму звернемся да гісторыі, высветлім, калі ўзнікла наша мова, дзе яна развівалася, якое яе месца сярод іншых моў свету, як яна выкарыстоўвалася ў пісьменстве, у грамадскім і культурным жыцці грамадства.

2.2. Функцыі мовы ў грамадстве

Мова ў жыцці чалавека і грамадства выконвае наступныя функцыі:

• камунікатыўную (мова як сродак чалавечых зносін);

• кагнітыўную (інструмент мыслення і пазнання свету);

• акумулятыўную (сродак пазнавання і захавання ведаў, сацыяль- нага вопыту народа);

• пазнавальную (папаўненне чалавекам сваіх ведаў);

• эмацыянальна-эстэтычную (сродак выказвання думак і пачуццяў, сродак уздзеяння на чалавека, сродак эстэтычнага і маральна-этычнага развіцця чалавека);

• намінатыўную (сувязь чалавека з навакольным асяроддзем);

• рэгулятыўную (мова рэгулюе адносіны ў разных сферах жыцця – гаспадарчай, культурнай, навуковай, палітычнай, бытавой);

• этнічную (мова рэгулюе адносіны на дзяржаўным узроўні зносін паміж этнічнымі групамі і карэнным насельніцтвам).