2. Биотоптың әртүрлілік , жағдайлардың ауытқу,ортаның жайлап өзгеру принциптері

Жалпылай біртекті жағдайларымен сипатталатын биоценоз биотоп деп аталады. Биоцеиоз бен биотоп бір-бірінен ажырамас ұғымдар.

Принцйптері:

6. Әртүрлік принципі Биотоптың жағдайы шарттары алуан түрлі болған сайын биоценозда да түрлер кеп болады.

Мысалы, тропикалық орман - онда бір жерде бірдей өсімдікті де табу қиын, олардың түрлері де өте көп. |

7. Щағдайлардыңауытқу принципі. Биотоп жағдайы қалыптыдан ауытқуы артқан сайын түрлер алуандығы азая береді, бірақ кейбір түрлер кебеюі мүмкІн. Мысалы ластанған жерлерде ағзалардың алуандығы болмайды, бірақ бір түр көп болады және олар шектен тыс кебеюі мумкін.

Ортаныц жайлап өзгеру принцші Орта жайлап өзгерсе және тұрақтылығы үзақ уақыттык болса, соншалық биотоп бай және алуан түрлі.

3. Табиғи қорларды пайдаланудың мәселелері

Табиги корларды пайдапаиудын .иәселелері

А) Су жалпы планерлық масгщшбта таусьілмайгын қорга жатады, ^:себсбі оның жалпы келемі мүхит, атмосфера мен қ\рлық арасывда жүретіи г|рақгк айналыммек толықтырылып отырады.

Қазіргі кезде негізгі мәселе таза судың әртурлі зиянды. заттармен ластануы, олар; пестицидтер мен улы химикаттар, мүнай мен оның өнімдері және т.б. бұл мәселе барлық өндірісі дамыған елдерге тәя қүбылыс.

Су ңорларып тиімді пайдаланудыц негізгі багыттары:,

4. Қайта пайдалаяу;

5. Жаца тазартцыш технологііяларды цолдану;

6. Үйымдык шаралар.

Б) Пайдалы қаібалар. Минералды шикізаттарды кешенді пайдаланудын калып қалуы өндірістік қалдыктардан көптеген минералдзр түрлерін технологиялардың жетілгсн гүрлерінің жоқтыгынан әлі күнге деиін

алынбауынан болып отыр. Жерден казба қорлар толығымея де альшбай отыр._г Факелдерде миллиардтаған кубометр мұнай газы жагылуда.

В) Жерді пайдалану. Жерді барлык түрде лайдалану оньгң деградацяясына альнт келеді. Бұл мэселені «тогіыракты қорғау V н тяімді пайдалану» бөлімінде жете карастыратын боламыз.

Г) Өсшдіктер мен жануарлар ғлемі. Өсімдіктер әлемін тиімді пайдапэну орман қорларын тиімді лайдалану мен оның өсімділігін арпъірудан тұраділ. Осы мәселені жүзеге асыру үшін арнайы табиғат аймақтары мен қорлар қүрылған, олар: заповедниктер, мемлеке'П’ік табиги ларктер, үлпық корлар; ормандар мен азайып бара жатқан өсімліктер аймагы.

10-билет.1)Биосфераның жалпы құрылымы.

Биосфера (гр. биос—тіршілік, өмір, гр. сфера — шар) — бұл ұғым биология ғылымына XIX ғасырда ене бастады. Ол кездерде бұл сөзбен тек жер жүзіндегі жануарлар дүниесі ғана аталатын. Кейінгі кездерде биосфера геологиялық мағынада да қолданылады.^[1]

Биосфера — тірі азғалар өмір сүретін жер қабаты. Жер бетінен 10—15 км биікке көтерілгенге дейінгі және 2— 3 км құрғақтан немесе мұхиттардың 10 км түбіне дейінгі жерде азғалар тіршілік етеді. Бұл терминді 1875 жылы бірінші рет Аустрияның атақты геологы Э. Зюсс ғылымға енгізді. Бірақ биосфера және оның жер бетінде жүріп жатқан процестері туралы ілімнің негізін салған академик В.И. Вернадский болды. Осы ілім бойынша, биосфера +50 %-дан – 50% -ға дейін температурасы болатын термодинамикалық қабат болып саналады.

Биосфера негізінен үш қабаттан құрылады. Олар: атмосфера (газ күйіндегі), гидросфера (су), литосфера (қатты) қабаттар.

Биосфераның бөлімдері: Тропосфера Гидросфера Литосфера Ноосфера

Атмосфера — жердің ауа қабығы. Атмосфераның төменгі шекарасы жер беті болып табылады. Оның төменгі қабаты азот, оттегі мен сирек кездесетін көміртегінен, аргоннан, сутегіден, гелийден тағы басқа газдардан тұрады. Бұған су буы да араласады. Атмосфера түсінің көк болып келуі газ молекулаларының жарық сәуле шашуына байланысты. Жоғарылаған сайын атмосфера бірте-бірте сирей береді, қысымы төмендеп, оның құрылысы да өзгереді. 12 км биіктікке дейінгі атмосфераның төменгі қабатын тропосфера деп атайды. Тропосферада бұлт, жауын-шашын, жел және тағы басқа құбылыстар орын алып отырады. Тропосферадан жоғары 75 км биіктікке дейінгі қабат стратосфера деп аталады. Бұдан жоғары ионосфера қабаты орналасады.

Гидросфера (гр. һуdor — су, spһаіrа — шар) — 1) жер ғаламшарының су қабығы немесе құрлықтағы (тереңдегі, топырақтағы, жер бетіндегі), мұхиттағы және атмосферадағы, яғни жер шарындағы барлық сулардың жиынтығы. Оны мұхиттар мен теңіздердің суы, құрлық сулары — өзендер, көлдер, бөгендер, мұздықтар, сондай-ақ литосфераның жоғарғы бөлігіне сіңетін жер асты суы, атмосферадағы ылғал құрайды. Гидросфера жер бетінің шамамен 71%-ын алып жатыр. Гидросфераның шамамен 94%-ын мұхиттар мен теңіздер құраса, 4%-ы жер асты суларының, шамамен 2%-мұздықтар мен қарлардың (негізінен Арктика, Антарктида мен Гренландия), 0,4%-құрлықтардағы жер үсті суларының (өзен, көл, батпақ) үлесіне тиеді. Оның жалпы көлемі 1370,3 млн км³, бұл планета көлемінің 1/800 бөлігін ғана құрайды. Шөгінді (тұнба) таужыныстардың басым көпшілігі Гидросфера мен литосфераның жапсарында қалыптасады. ^[1] Аздаған мөлшердегі су атмосфера мен тірі ағзаларда шоғырланған. Су массаларының барлық нысандары су айналымы барысында бір түрден екінші түрге өтеді; 2) жердің теңіз, мұхит, көл, өзен, мұздықтар мен жер асты суларынан тұратын қабығы, солардың жиынтығы. Гидросфераның орташа қалындығы 3,8 км-ге жетеді. Мұхиттың ең терең тұсы 11 км-ден асады (Тұнық мұхиттағы Мариан ойысы — 11022 м).

• Литосфера — жер қабығы (грек. lithos- тас, sphaira — шар) — жердің сыртқы қатты қабаты жоғарғы гидросфера және атмосферамен шектеседі. Жер қабығының жоғарғы бөлімі — шөгінді қабық; ол шөгінді тау жыныстарынан тұрады, кейде бұған эффузивтер жамылғысын да енгізеді. Жер қабығының тербеліс тарихы қозғалысына байланысты, оның кқалыңдығы әр орында әр түрлі болып келеді. Шөгінді қабықтың астында граниттік қабат орналасады; бұл қабат мұхит ойыстарында ұшырамайды. Граниттік қабаттың астында аралық немесе «базальттық» аса тығыз жыныстар қабаты жатады.^[2]

• Литосфера - Жер планетасының біршама берік тау жыныстары кешендерінен тұратын, төменгі жапсары ішінара балқымалы яки онша берік емес атмосфера қабатымен шектелетін ең сыртқы қабаты. Литосфера жер қыртысын (Жердің ең сыртқы қатты қабыршағын) және осы қыртыс пен атмосфера аралығын қамтитын қатты заттардан тұратын, литосфералық мантия деп аталатын жоғарғы мантияның ең жоғарғы қабатын біріктіреді. Литосфералық мантия қабаты жер қыртысынан Мохоровичич шегі арқылы дараланады, бұл қабатты құрайтын тау жыныстарының құрамы негізінен оливин мен пироксеннен тұратын аса негізді жыныстарға сәйкес келетін болса керек. Литосфераның беткі жазықтығы атмосферамен немесе гидросферамен шектеледі. Литосфера қалыңдығы 50-200 шақырым аралығында деп есептелінеді.

• Литосфера - жердің қатты қабығы.