9. Файлдық жүйе түсінігі. Файлдар мен каталогтар атаулары, ұйымдастырылуы. Файл типтері. Файл атрибуттары.

Linux файлдық жүйесі Windows операциялық жүйесі тобына қарағанда томдар (дискілер, құрылғылар) бойынша бөлінбеген, бірақ негізінде түбірлі каталогы бар жалғыз

көне түрлі құрылым бар. Операциялық жүйелер файлдық жүйелердің көмегімен мәліметтерді дискте сақтайды.

Түбірлі каталог - бұл файлдық жүйенің деңгейі, одан жоғары каталог ағашы бойынша көтерілу мүмкін емес. Linux-та түбірлі каталог / (соның ішінде/ - слэш, бірақ\ - кері слэш) деп белгіленеді. Жүйе көптеген түбірлі каталогты орнатуға мүмкіндік береді. Мысалы кейбір ftp қолданушысы үшін /home түбірлі каталогы болады жəне ftp клиентіне жүгінген кезде каталог орнына түбірлі қолданушы болғанда, /home алынып отырады. Кез-келген құрылғыны файлдық жүйеге қосу үшін атап айтқанда, монтерлеу нүктесі– орнатылған деңгейлері тасымалдаушы құралдағы файлдық жүйе болатын каталог

қолданылады.

Файлдар типі

Линукстегі 7 файлдар типін идентификациялау:

$ ls -ld

ls командасы кіру құқығын көрсететін кодталған түрдегі файлдар типін көрсетеді. Берілген жағдайда бұл "-".

Мәліметтердің 7 типі:

- : қарапайым файл d : директория c : символдық құрылғы файлы b : блоктық құрылғы файлы s : локалды сокет файлы p : атаулы канал l : символдық сілтеме

Файл атрибутарды басқаратын 2 команды бар: lsattr(1) және chattr(1).

lsattr  командасы атрибуттар тізімін шығарады (LiSt), ал команда chattr командасы оларды өзгертеді(CHange) . Бұл атрибуттар тек каталогтар мен қарапайым файлдар үшін орнатылуы мүмкін. Келесі атрибуттар бар болып табылады:

A («no Access time»): егер файл мен каталог үшін осы атрибут орнатылатын болса, онда әр кез осы атрибутқа оқу және жазу үшін жүгінетін болсақ онда соңғы қолжетімділік уақыты жаңарып отырмайды.

a («append only»): егер файл үшін осы атрибут орнатылатын болса, онда операцияға жалғыз қолжетімділік болып алдыңғы жазбаға мәліметтерді қосу болып табылады. Каталогқа тек файлдар қоса аласыз, бірақ ондағы ешбір файлдың атын өзгертіп немесе өшіре алмайсыз.Тек root ғана осы атрибутты орнатып немесе алып тастай алады.

d («no dump»): dump (8) – бұл резервті көшіруге арналған UNIX^®  - тің стандартты утилитасы.

i («immutable»): осы артибут орнатылған файл немесе каталог ешқашан өзгертіле алмайды: бірақ оның атауын өзгертуге болады, оған сілтеме жіберуге және өшіруге болмайды. Тек root ғана осы атрибутты орнатып немесе алып тастай алады.

s («secure deletion»): осы атрибуты бар файл немесе каталог өшірілгенде, ол дискте алған блоктар нөлдік болып жазылады.

S («Synchronous mode»): егер файл мен каталог үшін осы атрибут орнатылса, оның барлық өзгертулері синхрондалады және тез арада дискке жазылады.

10. Сhmod командасымен кіру құқығының өзгеруі. Chown командасымен иесінің және топтың ауысуы.

Комманда chmod. chmod файлға немесе папкаға қол жеткізу құқығын өзгерту үшін қолданды. Үш топ бар: “Иелік етуші”, “Топ” және “Жалпы”. Сол секілді үш қол жеткізу деңгейі бар. “оқу” - read(r), “жазу” - write (w) және “орныдау” - execute(e). Мысалы бізде home/test папкасы бар делік, оның келесі орнатылған құқықтары: иелік етуші үшін -оқу, жазу,орныдау, топ үшін – оқу мн жазу, ал орындау жоқ, жалпыға - оқу,ал жазу мен орыдау жоқ.Онда Linux –та келесі түрде жазылады: rwxrw-r— немесе 11101100100 алғашқы үш сан иелік етуші үшін,соысын 0 айырып тұр және соңғы үш сан жалпы үшін қол жеткізу құқығын береді. . Егер 11101100100 екіліктен сегіздік ауыстырсақ, онда 764 санын аламыз. 6 - rw- - оқу, жазу 5 - r-x – оқу ,орындау 4 - r-- - оқу 3 - -wx – жазу, орындау 2 - -w- -жазу 1 - --x - орындау 0 - --- - ештеңе жасауға болмайды.

Осылайша cmod командасы home/test папкасына қол жеткізу құқығын беретін форматы келесідей:

chmod 764 /home/test

егер test папкасында басқа да папка және файлдар болса, онда қол жеткізу құқығын өзгертеміз.

chmod -R 764 /home/test

Команда chown. chown иелік етуші және топ өзгерту үшін қолданылады.

chown -R zloykolobok:bloger /home/test

test папка командасын орындап болғаннан соң ішкі бөлімінде иедік етуші zloykolobok –ға өзгертіледі , топ- blogger.

chown (change owner) — UNIX‐утилита, көрссетілген файлда иелік етуші және/немесе топты өзгерту.

Жазылу үлгілері

chown [-cfhvR] [--dereference] [--reference=rfile] қолданушы[:группа] файл…

-c, --changes

-f, --silent, --quiet

Қате туралы мәлімет шығару

-h, --no-dereference

Сілтеме символдарымен жұмыс жасау үішін

-R, --recursive

Иелік еті каталогын рекурсивті өзгерту үшін

-v, --verbose

Әрбір файл үшін толық мәлімет алу үшін

--dereference

/var/run/httpd.pid үшін   'root' – қа иелік ету файлын өзгерту үшін мына командалар орындалады

# chown root /var/run/httpd.pid