18. Антикалық кезеңіндегі картография ғылымы дамуына баяндама беріңіз.

Географиялық карта, алғашқы қауым адамдардың қарапайым картографиялық суреттерінен қазіргі заман географиялық картаға дейін ұзақ уақыт даму жолын өтті. Қарапайым картографиялық сурет жазудан алдын пайда болған. Оның дәлелін жазуды білмейтін алғашқы қауым жағдайында жасайтын халықтардың картографиялық суреттерінен байқаймыз (Солтүстік Американың эскимостары, Мұхит аралдарының микронезийліктер т.б.). Бұл суреттер ағашта, ағаштың қабығында т.с.с. жасалынған. Бұл суреттер қолданбалы мәселелерді шешу үшін арналған, балық аулау аудандарды, жолдарды, мал бағатын жерлерді т.с.с. көрсететін болған. Сонымен қатар кейбір ежелгі халықтардың картографиялық суреттері тастарда бейнеленіп қазіргі заманға дейін сақталған, мысалы, Солтүстік Италияда б.з.д. ІІ мың жыл бұрын жасалынған картографиялық суреттер сақталған. Бұл суретте сол жердің пайдалану деңгейі көрсетілген, егістіктер, жайылымдар, өзендер т.с.с. объектілер бейнеленген. Солтүстік Кавказда, қазіргі Майкоп қаласының жанында табылған күміс вазада ойып салынған картографиялық сурет ең ежелгі суреттердің бірі болып табылады, онда тау жотасы, одан ағып түсетін екі өзен және бұл өзендер құятын көл, сонымен бірге осы ауданда таралған өсімдіктер мен жануарлар көрсетілген. Егін шаруашылығы, қол өнер мен теңіз жүзушіліктің дамуы, айналадағы территория туралы мәлімет жиналуына алып келді. Ол мәліметтермен танысу үшін адам бірінші карталарды жасап шықты. Яғни шаруашылықта қажеттілік картографиялық бейне дамуының негізгі себебі болып келеді. Ең ежелгі карталар сазды плиткалар бетіне түсірілген, Вавилондағы археологиялық қазба жұмыстары барысында табылған, олардың жасы шама мен б.з.д. 2200 жыл. Бұл картада таумен қоршалған теңізге құятын өзен және өзен аңғары бейнеленген. Ежелгі Мысрда, карталар үшін папирус қағазын қолданған, сондықтан олар бізің уақытқа дейін жетпеген, ал сақталған папирустар арасында алтын кендері орналасқан план бар, оның жасы шамамен б.з.д. 1400 жыл. Картография мен географияның ғылыми негіздері Ежелгі Грекиядан басталады. Ежелгі Грекиядағы географиялық ой өрісі кеңеюі және астрономияның дамуы Жердің шар тәрізді екендігі ілімнің пайда болуына алып келді. Бұл ілімнің пайда болуында Аристотельдің (б.з.д. IV ғасыр) үлесі өте маңызды. Осы ілімге негізденіп астроном және географ Эратосфен (б.з.д. IІІ ғасыр) Жердің диаметрі мен меридианның ұзындығын анықтады. Ол өзінің «География» деген еңбегінде сол кездегі белгілі территорияны картаға түсірген. Б.з.д. ІI ғасырда Гиппарх меридиандар мен параллельдер бойынша карта жасауды ұсынды. І – ІІ ғасырларды Клавдий Птоломей «География бойынша колданба» еңбегінде сол кездегі барлық картографиялық проекцияларға сипаттама берді және конустық пен жалған конустық проекцияларды ұсынды. Птоломей осы еңбегінде сол уақыттағы белгілі территория туралы жүйеленген мәліметтерді келтірген (шамамен 8000 географиялық объектілердің координаттары берілген), сонымен қатар 27 карта келтірілген, оның 26 құрылықтың аймақтары келтірілген, ал бір картасы дүние жүзінің картасы болып келеді. Ежелгі Римге, территориясы бойынша үлкен империя болуына байланысты жол карталары өте қажет болды. Әдеби деректерден империяда карта жасау мақсатында арнайы түсіріс жұмыстары мен маршруттардың баяндамасы жүргізілген. Бізің заманға дейін бір көшірмесе сақталған, ол XVI ғасырда Аугусбург қаласында неміс тарихшысы Пейтингер тапқан, әдебиетте ол карта «Пейтингер кестесі» деп аталып кеткен. Бұл карта пергаментте жасалынған, оның ұзындығы 7 метр, ал ені 30 см, бұл картада сол кездегі адамға белгілі территория бейнеленген.