13. Конустық картографиялық проекцияға және оның түрлеріне баяндама беріңіз.

Конустық проекцияда картографиялық торды жасау үшін жанама және қалыпты конустар қолданылады. Барлық қалыпты конустық проекцияларда сыртқы көрінісі ерекше болып келеді: меридиандар, конустың жоғарғы нүктесінде жиналатын тік сызықтар, ал параллельдер – ортасы меридиандар жиналатын нүктесінде орналасқан шеңберлерінің доғалары түрінде болады. Жанама конуста жасалынған проекцияда нөльдік бұрмаланау сызығы біреу болады. Изоколалар параллельдерге сәйкес келетін шеңберлердің доғалары болып келеді. Қима конустағы проекцияда сыртқы көрінісі жанама конустық проекциямен бірдей, бірақ нөльдік бұрмаланудың екі сызығы болады. Бұл проекцияда нөльдік бұрмалану сызықтары арасындағы учаскелері қысылады, ал сыртқа қарай созылады. Конустық проекциялардың түрлері. Птоломейдің қалыпты тең аралық (равнопромежуточная) конустық проекциясы (ІІ ғасыр). Қалыпты жанама конуста жасалынған. Меридиандар бойынша бас масштабының көрсеткішін сақтау бұл картографиялық тордың шарты болып келеді. (рисунок 162 Построение и внешний вид нормальной конической равнопромежуточной проекции Птоломея). Бұл тордың параллельдері ортасы S нүктесінде орналасқан шеңберлердің доғалары болып табылады. Параллельдер арасындағы қашықтықтар шамасын мынадай формуламен анықтайды:а = Бұл проекцияның меридиандары S нүктесінде тең бұрыштармен жиналатын тік сызықтары түрінде болады. Мұндай картада конустың жанасқан параллельдің 15º оңтүстікке және солтүстікке қарай белдеуде бұрмалану өте аз болады. Сондықтан, батыстан шығысқа қарай созылған мемлекеттердің территорияларын бейнелеуге қолайлы, мысалы Қазақстанның, Ресейдің, Канаданың. Красовскийдің қалыпты конустық проекциясы (1921 ж.). Бұл проекцияда картографиялық тор қима конуста орындалған. Проекцияға қойылған негізгі талаптар – ҚСРО-ның территориясын бұрамаланудың төменгі көрсеткіші болу керек. Қима параллельдері 50º және 68º солтүстік ендіктерге сәйкес келеді, яғни осы параллельдер бойынша нөльдік бұрмалану сызықтары өтеді. Бұл картада бұрмалану көрсеткіштері аз, нөльдік бұрмалану сызықтары арасында бұрмалану көрсеткіші 0,997 тең, ал сыртқы учаскелерінде, мысалы Жаңа Жер араладары, Таймыр түбегінің солтүстік жағалауына дейін, бұрмалану көрсеткіші 1,05 тең. Негізгі қойылған шарт орындалды, ҚСРО территориясының негізгі бөлігінде қашықтықтарды өлшеуде бұрмалану төмендеді, сонымен қатар бұл карта үшін арнайы номограмма жасалынған (Номограмма поправочных коэффициентов для вычисления расстояний на карте СССР, составленной в конической нормальной проекции Красовского), яғни карта бойынша қашықтықты өлшенген шамасына түзетуші коэффициент көбейтіледі. Каврайскийдің қалыпты тең аралық конустық проекциясы (1931 ж.). Бұл проекцияда мектеп мұғалімдеріне арналған дүние жүзінің Атласында келтірілген ҚСРО-ның карталары жасалынған. Проекция ұима конуста орындалған, қима параллельдері 47º және 62º солтүстік ендіктері бойынша өтеді. Ұзындықтың бас масштабы қима параллельдерді кесіп өтетін барлық меридиандарда сақталады.

Красовскийдің теңаралық қалыпты конусты проекциясы. Красовскийдің проекциясындағы картографиялық тор қиып өтетін қалыпты конуста құрылған. Оны есептеу барысында қойылған негізгі талаптар басым бөлігі 40°-70° с.е. аралығында КСРО-ның орналасқан аумақта іс жүзінде ауданның бұрмалануының болмауы, бұл ендіктердің шетіндегі параллельдерге ұзындық масштабтың тең болуы ескерілген. Торының пішіні қалыпты конусты проекцияға тән қасиетке сәйкес келеді. Бұл проекцияда нөлдік бұрмалану сызығы глобус пен қосалқы геометриялық жазықтық жанасатын 50°-68° ендіктердегі параллельдерде орналасқан. Пішін доға тәрізді.