35. Операциондық тәуекелді бағалау әдістері

Операциондық тәуекел – қызметкерлер тарапынан болатын ішкі процестерді жүзеге асыру барысында жіберілген қателіктер мен кемшіліктер, ақпараттық жүйе мен техникалық жұмыс істеу, сондай – ақ сыртқы оқиға салдары нәтижесінде пайда болатын шығындар қатері болып табылады.Опрацияондық тәуекел көбіне банк қызметкерлері тарапынан болады.

Операциондық тәуекелді бағалау 2 әдіспен жүзеге асырылады:

• Сандық бағалау – болжамдық сипатқа ие. Тәуекел шамасы қабылданатын ықтималдық деңгейіне байланысты болады.

• Сапалық бағалау – операциондық тәуекел деңгейін анықтайды. Оған зерттеу, тәуекел салдарын есептеу жатады.

Операциондық тәуекел деңгейін анықтау үшін келесі әдіс қолданылады:

• Операциондық тәуекел көздері мен нақты зиян статистикалық талдау;

• Балдық талдау.

Операциондық тәуекел бағалау 5 балдық шкаламен анықталады:

1 балл – бұл операциондық тәуекел қауіпті деңгейіне;

2 балл – операциондық тәуекел қанағаттанарсыз деңгейіне;

3 балл – операциондық тәуекел орташа деңгейіне;

4 балл – операциондық тәуекел қанағаттанарлық деңгейіне;

5 балл – операциондық тәуекел қанағаттанарлық деңгейіне қойылады.

Жана Базель келісімінде от аударылган мөлшері есеб-ң 3әдісі карастырылган:

1) корсеткіш-ң базлык әдіс

2) стандарттык әдіс

3) олшеу-н, жетилдерген адиси.

Банк-р озинин колда бар әдісін бірін операц-қ т-ді өлшеу күрделігіне қарай таңдап алады. О.т. есептеуде косымша Базель келесімнің ұсынысына сәйкес, о.т. қатысты меншікті капиталды резервтеу саласын анықтауда базалық әдісті қолданғада болады.

Базалық әдістемені қолданылатын банк-р о.т.-ге қатысты соңғы 3 жыл жалпы табыстын орташа шамасынан туракты пайыз молшеринде белгили бир капиталдын колемин аударуы тиіс.

Базалык корстекиштерге есептелген женилдетилген есепеу б/ша о.т.-ге қажет резерв мөлшері банктің жылдық табысына ба/ты белгиленеди. Жанадан құрылған бантктер үшін о.т. шамасы каржылык жылдын сонына карай есептеледі.

О.т.-ге қатысты аударылған капитал сомасының формуласы:

мұнда - базалық көрсеткіш-р б/ша оп-қ т-ге қатысты аударылған капитал мөлшерлемесі

ЖТ-соңғы 3 жылдағы орташа жалпы табыс

Z- тұрақты пайыз мөлшері (өзгермелі) ҰБ белгіленген ішкі о.т. анықтау үшін берілген пайыз

36. Операциондық тәуекел деңгейін анықтау әдістері?

 Операциялық тәуекел – ішкі үрдістерді жүзеге асыру барысында қызметкерлер тарапынан жіберілген қателер немесе кемшіліктер, ақпараттық жүйелер мен технологиялардың қызмет етуі  нәтижесінде, сондай-ақ сыртқы оқиғалар салдарынан шығынның туындау тәуекелі.

         Операциялық тәуекел түрлері:

1. жауапкершілік бөлу, есеп беру және басқару құрылымы кіретін Банктің дүдәмал, дұрыс емес ұйымдастырушылық құрылымына байланысты тәуекелдер;

2. стратегиялық басқару, ақпараттық технологиялар саласындағы дұрыс емес стратегиялардан, саясаттардан және/немесе стандарттардан, бағдарламалық қамсыздандыруды қолданудағы кемшіліктерден, Банк мақсаттарын іске асыруды дұрыс емес ресурстық қамсыздандырудан болған тәуекел, сондай-ақ Банктің қойылған міндеттерін сапасыз іске асыруға байланысты тәуекел;

3. дұрыс емес ақпаратқа не оны тиісінше пайдаланбауға байланысты тәуекел;

4. Банктің біліксіз штатына және/немесе қызметкерлер құрамын тиісінше басқармауға байланысты тәуекел;

5. бизнес-үрдістерді дұрыс емес құруға не ішкі ережелерді әлсіз бақылауға байланысты тәуекел;

6. банк операцияларына сыртқы ықпал етудің тосын немесе бақыланбайтын факторларынан болған тәуекел;

7. заңнаманың өзгеруіне байланысті тәуекел не Банк қызметін жүргізуге регламент белгілейтін ішкі құжаттарда/ережелерде кемшіліктер немесе қателер болуына байланысты тәуекел;

8. клиенттік базаның тарылуына, клиенттердің және контрагенттердің банкті теріс қабылдап, сенімсіздік көрсетуіне апарып соқтырған Банк басшылығының және қызметкерлер құрамының қате әрекеттеріне байланысты тәуекел.

Операциондық тәуекел деңгейін анықтау үшін келесі әдістер қолданылады:

1. Операциондық тәуекелдің көздері мен нақты зяиндарын статистикалық талдау

2. Баллдық талдау