5. Сыртқы саудадағы транспорт операцияларының түрлері мен рекшеліктерін талдаңыз

« Транспорттық операциялар » түсінігі « жүкті транспорттау » ұғымымен салыстырғанда кеңірек мазмұнға ие екенін атап өткеніміз жөн. Халықаралық саудада әр түрлі транспорттың түрін пайдаланған жүктің иесіне шартта көрсетілгендей, тауарды жеткізу мен транспорттық шарттар қатарын орындауы қажет. Транспорттық операциялар халықаралық тасымалдардың сипаты негізінде белгіленеді. Олар мына тәуелділікке байланысты бөлінеді:

Транспорттық операциялардың түріне ( жүк, жолаушы)

Транспорттың түрлеріне ( теңіздегі, құрлықтағы, әуедегі)

Транспорттық тауардың сипаттамасына (жаппай, жаппай құрғақ жүк, негізгі, бұқаралық, құйылмалы, газ тәрізді жүк)

Тасымал кезеңділігіне (ұдайы, реттелген, су және әуе тасымалдары, уақытылы әуедегі хабарлама, чартерлік)

Шекараны өтудегі тәртіпке ( шамадан артық жүк тиеу, транзиттік жүк)

Транспорттық-технологиялық жүйеге ( жүк тасуға арналған жабдық, жүкті немесе адамдарды судан өткізетін тасымал, пакетті, контейнерлі, паромды,баржалы, өзен-теңіз бойынша жүзу)

Хабарлаудың түрлеріне ( тікелей, жүйелі тасымалдау)

Тасымалданатын жүктердің ерекше шарттарына ( тез құртылатын, қауіпті, ауыр салмақты)

Транспорттық операциялар әдетте келесідей жіктеледі: сыртқы сауда мәмілесіне дейінгі операциялар, жүзеге асыру үдерісінде туындайтын операциялар, мәмілені жүзеге асырғаннан кейінгі операциялар. Келіссөз жүргізер алдында транспорттық қызметтерге, тарифтерге, тауарды тасымалдау шарттарына, тауардың құнына, транспорттық шығындардың алдын ала болжау мен есептеуге, транспорттық шарттарды анықтауға талдау жасау қажет.

Мәмілеге қол қойғаннан кейін және оны орындау үдерісі кезінде мына іс-әрекеттерді жүзеге асыру қажет: тауарды тасымалдау кезіндегі қажеттіліктерді ойластыру, келісім жасау, соған сәйкес құжат жасау, тауарды дайындау - тауарды буу, таңба қалдыру, қажетті транспорттық, техникалық құжатты дайындау, жүкті сақтандыру, сақтандыру полисін рәсімдеу, кедендік декларацияны дайындау, шығындарды төлеу.

Сатып алу-сату келісімшартын орындағаннан кейін тауарды қабылдаушы және тасымалдаушы, сатушылар мен сатып алушылар арасындағы мәселелерді шешу қажет.

Транспорттық қызмет көрсету ұйымдастырылуы тиіс, тіпті тасымалданатын жүктің түгелділігіне, жеткізу жылдамдылығына, жүйелілігіне дейін ұйымдастырылуы керек. Транспорттық қызмет көрсету кезінде жүктің иесіне қосымша қызметтер артылады: жүкті жинақтау, жүкті сақтау, жүкті таңбалау. Басқа да делдалдық қызметтер пайда болуы мүмкін: жүкті сақтандыру, лизинг, брокерлік,транспорттық-экспедиторлық қызметтер. Тауарды жіберу пункті, бір транспорттан екінші транспортқа аудару пункті транспорттық операциялардың жүзеге асыру орны болуы мүмкін. Транспорттық операциялар мемлекеттің ішінде ( тауарларды белгілі бір жерге жеткізілуі, сақтау, жүкті шет елге жіберу), сонымен қатар шет елде (жаңа тасымалдау шартын жасау, транспорттық-экспедиторлық, агенттік, брокерлік қызметтер, сақтандыру) жүзеге асырылуы мүмкін.

6.Транспорт операцияларының жіктелуін жасаңыз

Транспорттық операциялар түсінігі жүктерді тасымалдау түсінігіне қарағанда кеңірек мағына береді. Себебі, халықаралық саудада транспорттың әр түрін пайдалану кезінде жүк иесі бірқатар транспоттық операциялар атқарады. Ал бұл операциялар тауар жеткізу және транспорттық шарттарда айқындалады. Олар:

• Транспоттық операция заты (жүк жолаушы)

• Транспорт түрі (теңіз құрлық әуе)

• Транспорттың тауарлық сипаттамасы (жаппай, құйылмалы, газ тәріздес)

• Кезеңділігі (тікелей,белгілі уақыты бар тасымал, чартерлік тасымал)

• Шекарадан өту тәртібі (қайта жүктеу транзиттік жүктер)

• Транспорттық технологиялық жүйесі (пакетті, контейнерлі, буксирлі, өзен, теңіз)

• Хабарлама түрінде (тікелей, жүйелі тасымал)

Транспорттық операциялар әдетте келесідей жіктеледі: сыртқы сауда келісіміне дейінгі, жүзеге асып жатқан кезіндегі, келісім аяқталғаннан кейінгі операциялар.Шартты бекіту және оған қол қою мақсатымен келіссөздерді жүргізбес бұрын, транспорттық қызметтерге, тарифтерге, тауарларды тасымалдау шартына және фрахтілерге талдау жүргізу қажет сондайақ транспорттық шығындарды есептеп алдын ала болжап алу керек. Келісімге қол қойып, оны жүзеге асыру барысында келесідей әрекеттерді жүзеге асырамыз: тауарларды тасымалдау қажеттілігін болжау, тасымалдау келісіміне тұру, транспорттық құжаттарға сай рәсімдеу, тауарды тасымалдауға дайындау, жүк тасымалдаушымен есеп жүргізу, шығындарды төлеп, санитарлық, ветеринарлық, шекаралық, кедендік, рәсімдерді дайындау керек.

Сатып сатып алу келісімдерін орындап болған соң, жүк қабылдаушы мен тасымалдаушы, сатушы мен сатып алушы арасындағы мәселелерді шешіп алу қажет.

Тасымалданушы жүктің мүлтіксіз сақталынуы, жеткізу жылдамдығы, тұрақтылығы, ырғақтылығы, қоршаған орта қорғалынуы үшін транспорттық қызмет ету уақытысында ұйымдастырылуы міндетті.Транспорттық қызмет көрсету кезінде жүк иесіне қосымша жұмыс беріледі. Мысалы, қосымша табыс табу, жүкті сақтау, жөндеу жұмыстары, маркілеу,материалдарды дайындау және т.б. Кейде делдалдық операциялардың жұмыстары шығып қалуы мүмкін.

Транспорттық операциялардың жүзеге асыру орындарына мыналар жатады: сапарға шығу пунктері, жүктің жүріп өту жолы, шекаралық пунктер, транспорттың бір түрінен екінші түріне ауысу пунктері. Ал бұларды жүзеге асырушы сатушы мен сатып алушы, өнім шығарушы, тауар қабылдаушы, тасымалдаушы, арадағы транспорттық операция делдалдары болуы мүмкін.Транспорттық операциялар елдің ішінен өткен сияқты сыртынан да өтеді.