60. Транспорттық қызмет көрсету рыноктарын тарифтік реттеу механизмін сипаттаңыз

Көліктік қызметтердің әлемдік нарықтары, ең алдымен, көлік түрлері бойынша бөлінеді, алайда барлық көліктік нарықтардың екі үлкен топқа бөлінуі жүк ағындарының тұрақтылығы, тасымалданушы жүктердің кезеңділігі мен көлемдері белгісі бойынша жүзеге асырылады. Осы белгі бойынша әлемдік тауар қозғалысының бүкіл жүйесін салмақты жүктердің немесе жолаушылардың қалыптасқан тұрақты (сызықтық) тасымалдар нарықтарына және тұрақты емес бір реттік (чартерлік) тасымалдар нарықтарына бөлуге болады. Және де контейнерлендіруді енгізумен бір контейнерге қосылған бір реттік жүктердің көпшілік саны реттік жүк ағындарына жатады.

Пайдаланылатын көлік түрлеріне қарамастан, белгілі бір нарық топтары өзіндік даму үрдістеріне, реттеу ерекшеліктеріне және, ең бастысы, баға түзілі тәртібіне ие. Тұрақты жүк ағындарының нарығы, әдетте, мемлекеттермен немесе мемлекетаралық органдармен бақыланады, және көлік өнімінің бағалары ең аз және ең жоғары шектері бар алдын ала жарияланған тарифтер түрінде орнатылады. Тұрақсыз жүк ағындары нарығында көлік қызметтерінің бағасы тасымалдау келісімшартын жасау үрдісінде еркін саудаланады және тасымалдаушының пайдаланушылық шығындарына ғана емес, нарық жағдаятына да тәуелді.

Жоғарыда айтылғандай, мемлекеттер арасындағы сауда-экономикалық ынтымақтастығын негізгі реттеушілер болып мемлекетаралық сауда келісімшарттары табылады, олардың қатарына көліктік байланыстар саласындағы келісімшарттар жатады. Бұл келісімдерде мемлекеттер арасындағы байланыстарды ұйымдастыру мәселелері, жүктер мен жолаушыларды тасымалдау шарттары, тасымалдау тарифтері, құқыққорғау мәселелері, мүліктік мүдделерді қорғау және т.б. қарастырылады. Осылайша, тұрақты үлкен көлемдегі жүк ағындары үшін халықаралық тасымалдарды жалпы тарифтік реттеу мәселелері халықаралық (мемлекетаралық) конвенциялар мен келісімдер деңгейінде шешіледі. Мұнда әрбір мемлекет тариф түзудің өзіндік ерекшеліктеріне ие.

КОТИФ конвенциясына қатысушы мемлекеттер үшін халықаралық байланыстағы теміржол тасымалдарына есептесудің құқықтық негізі болып Халықаралық теміржол транзиттік тарифі (ХТТ) табылады, бұл құжатта ұсақ, вагондық жөнелтулер мен контейнерлік тасымалдар үшін есептеу кестелері келтірілген. Және әрбір мемлекетте жүк тиелген және бос контейнерлерді тасымалдауға өзінің жеке тарифі әрекет етеді. Сонымен қатар, мысалы, үлкен көлемдегі жүктерді тасымалдау барысында тарифтерден жеңілдіктер қарастырылады. СМГС шартына қатысушы мемлекеттер үшін (соның ішінде Ресей) сыртқы экономикалық жүктерді тасымалдауға тарифтік саясат ТМД елдерінің Теміржол тасымалдаушыларының тарифтік конференциясының отырыстарында жасалып, бекітіледі. Транзиттік және экспорттық-импорттық жүктерді тасымалдаудың мөлшерлемелері ХТТ тарифтерінің негізінде анықталады, сонымен қоса, экспедиторлық және сандық жеңілдіктердің ортақ жүйесі, швецариялық франкпен төленетін жүктерді тасымалдау үшін есептесулердің ортақ тәртібі қарастырылады.

Автомобильдік тарифтер жүк түрі мен тасымал қашықтығына байланысты жүктің бір тоннасының тасымалдауын есептеп, орнатылады. Белгілі бір үстемелер мен жеңілдіктер, және де тасымалдау шартын бұзғандығы үшін айыппұлдар жүйесі қарастырылған. Ресей аумағы бойынша жүктерді тасымалдау кезінде контракт бағасына мемлекетпен орнатылған жүк тасымалдары тарифтерінің өсуінің шектік индекстерін есепке ала отырып, халықаралық тасымалдардың ішкі тарифтері салынады. Шетелдік аумақпен жүктерді тасымалдау барысында әлемдік тарифтік мөлшерлемелер салынады.

Сызықтық әуе тасымалдарының тарифтері халықаралық келісімдер негізінде тасымалдар арақашықтығына, жүктің салмағына байланысты орнатылады. Егер де жүк көлемі мен салмағының арақатынасы 6 реттен асса, онда төлем жүк көлеміне орай алынады.

Жүктерді контейнерлермен тасымалдауды тарификациялау жүйесі өзіндік ерекшелікке ие. Әдетте, тарифтер контейнерлердегі жүктерді есепке алумен жасалынады, бірақ барлық жүктерге ортақ тарифтік мөлшерлеме, яғни контейнер үшін жеке мөлшерлеме кеңінен қолданылуда. Мұнда негізгі тасымалдаушының интермодальдік тасымалдауға қатысу деңгейі есепке алынады, сондықтан да мөлшерлемелер «есіктен есікке», «порттан (станциядан) есікке дейін), «есіктен портқа (станцияға) дейін» және «порттан портқа дейін» тасымалдау шарттары барысында әр түрлі болады. Мысалы, Иокогама – Мәскеу бағдары бойынша интермодальдік тасымалдаудағы (теңізбен және теміржолмен) бір контейнерді жеткізу құны шамамен 4000 долларды, Иокогама – Хабаровск (теңізбен және теміржолмен) – 2900 долларды, Иокогама – Владивосток (теңізбен және автокөлікпен) – 2500 долларды құрайды.

Барлық көліктік нарықтардың ішінде ең күрделі және динамикалық болып «теңіз тоннажы» нарығы, немесе фрахтілік нарық табылады. Оның көпжоспарлығы және бір мезгілдегі өзіндік құрылымының тұрақсыздығы төменде келтірілетін осы нарықтың егжей-тегжейлі сипаттамасын талап етеді.

Жүкті жөнелтуші мен тасымалдаушылар арасындағы есептесулер кез келген көліктік нарықта келесі сызба бойынша жүзеге асырылады: жүк жөнелтуші – жүк жөнелтуші банкі – тасымалдаушы банкі – тасымалдаушы. Қолданыстағы халықаралық есептесулер нысанының көп түрлілігіне орай, келесі нысандар кеңінен таралған: аккредитивтік, инкассо, шұғыл төлемді инкассо, банктік аударылымдар. Осы немесе басқа есептесу формаларын қолдану көптеген жағдайларға байланысты: Бұл – серіктес сенімділігі, қалыптасқан тәжірибе, келісімшарт мінезі және т.б. Есептесу формасы белгіленген екі жақ арасында үйлестіріп және келісімшарт пен келісімді бекітеді.

ААА

31 Автожол ілеспе құжаты, оның маңыздылығы және функцияларын атап көрсетіңіз

57 Автотранспорт тасымалының ерекшеліктерін талдаңыз

ӘӘӘ

2 Әлемдік біртұтас транспорт жүйесі және транспорттық қызмет көрсетулер рыногын сипаттаңыз

53 Әлемдік ірі брокерлік фирмалардың (Нью-Йорк, Лондон, т.б.) қызметтерін талдаңыз

55 Әлемдік сауда флотының сипаттамасы және құрамын талдаңыз

58 Әуе тасымалының дамуын талдап, экономикалық шолу жасаңыз

БББ

32 Бірқатар елдердің кедендік шекарасынан өту негізі бар кітапшалардың орнын көрсетіңіз

41 Бонд операцияларының түрлерін сипаттаңыз

50 Бонд қоймалары және олардың функцияларын талдаңыз

52 Брокерлік фирмалар және олардың функцияларын талдаңыз

ЖЖЖ

13 Жүк тасымалдары бойынша Брюссель конвенциясының мағынасын, рөлі мен орнын көрсетіңіз

14 Жолаушылар тасымалы туралы Афины конвенциясының мағынасын сипаттаңыз

34 Жүк тасымалдаудың техникалық және тауар ілеспе құжаттарының мәні мен қажеттілігін түсіндіріңіз

38 Жүктерге транспорттық-экспедиторлық қызмет көрсету ерекшеліктерін сипаттаңыз

59 Жүктерді контейнерлік тасымалдау мақсаты мен міндеттерін атап көрсетіңіз

ИИИ

19 Инкотермс-2000. Тауар жеткізудің базистік шарттарын көрсетіңіз

ККК

22 Коносамент түсінігі, атқаратын қызметтерін талдаңыз

23 Коносаментті – бағалы қағаз түрі ретінде талдаңыз

54 Кемелерді агенттеу –агенттік қызметтің сипаттамасын талдаңыз

39 Кемелерді агенттеу үдерісін талдаңыз

ҚҚҚ

21 ҚРэкспорттық жүктерді теміржолмен тасымалдаудың тәртібін сызба түрінде көрсетіңіз

29 Құрлық және әуетасымалдары туралы келісімдердің құқықтық және экономикалық мағынасын түсіндіріңіз

ӨӨӨ

15 Өзен тасымалдары туралы Братислава келісімінің рөлі мен орнын көрсетіңіз

ССС

5 Сыртқы саудадағы транспорт операцияларының түрлері мен ерекшеліктерін талдаңыз

42 Стивидорлық операцияларды сипаттаңыз

47 Сауда экспорттық компаниялар, олардың негізгі қызметтеріне сипаттама беріңіз

ТТТ