48 Халықаралық делдал-фирмалардың қызметтерін талдаңыз

Транспорттық операциялар әдетте келесідей жіктеледі: сыртқы сауда келісіміне дейінгі, жүзеге асып жатқан кезіндегі, келісім аяқталғаннан кейінгі операциялар.Шартты бекіту және оған қол қою мақсатымен келіссөздерді жүргізбес бұрын, транспорттық қызметтерге, тарифтерге, тауарларды тасымалдау шартына және фрахтілерге талдау жүргізу қажет сондайақ транспорттық шығындарды есептеп алдын ала болжап алу керек. Келісімге қол қойып, оны жүзеге асыру барысында келесідей әрекеттерді жүзеге асырамыз: тауарларды тасымалдау қажеттілігін болжау, тасымалдау келісіміне тұру, транспорттық құжаттарға сай рәсімдеу, тауарды тасымалдауға дайындау, жүк тасымалдаушымен есеп жүргізу, шығындарды төлеп, санитарлық, ветеринарлық, шекаралық, кедендік, рәсімдерді дайындау керек.Сатып сатып алу келісімдерін орындап болған соң, жүк қабылдаушы мен тасымалдаушы, сатушы мен сатып алушы арасындағы мәселелерді шешіп алу қажет.Тасымалданушы жүктің мүлтіксіз сақталынуы, жеткізу жылдамдығы, тұрақтылығы, ырғақтылығы, қоршаған орта қорғалынуы үшін транспорттық қызмет ету уақытысында ұйымдастырылуы міндетті.Транспорттық қызмет көрсету кезінде жүк иесіне қосымша жұмыс беріледі. Мысалы, қосымша табыс табу, жүкті сақтау, жөндеу жұмыстары, маркілеу,материалдарды дайындау және т.б. Кейде делдалдық операциялардың жұмыстары шығып қалуы мүмкін.Транспорттық операциялардың жүзеге асыру орындарына мыналар жатады: сапарға шығу пунктері, жүктің жүріп өту жолы, шекаралық пунктер, транспорттың бір түрінен екінші түріне ауысу пунктері. Ал бұларды жүзеге асырушы сатушы мен сатып алушы, өнім шығарушы, тауар қабылдаушы, тасымалдаушы, арадағы транспорттық операция делдалдары болуы мүмкін.Транспорттық операциялар елдің ішінен өткен сияқты сыртынан да өтеді.Транспорттық операциялардың әр түрлілігі мен арнайы ерекшеліктеріне байланысты жүк иелеріне транспорттық опреациялар кешенін орындау қиынға түсіп жатады. Сондықтан транспорттық қызмет көрсетудің өзі сауданың дербес объектісіне айналып, жүк иесі мен транспорттық-экспедиторлық және басқа да делдалдық кәсіпорындар арасындағы келісімшарттың дербес пәні бола бастады. Негізгі кең таралған халықаралық транспорттық операциялардағы делдалдық қызметке мыналар жатады: Халықаралық қатынастағы жүк тасымалының транспорттық-экспедиторлық қызмет көрсетуі Теңіз тоннажын фрахтілеу бойынша делдалдық қызмет Кемежайдағы теңіз кемелеріне агент қызметін көрсету Транзиттік тасымал Транспорттық құралдар лизингіСтивидорлық (жүкті тиеу-түсіру) операциялар Бұл делдалдық операциялар жүк иелері мен тасымалдаушылар, кемежайлар мен тасымалдаушылар, транспорттың түрлері арасындағы еңбек бөлінісі нәтижесінде пайда болады. Халықаралық транспорттық операцияларды делдал қызметін жеке тұлғалар, арнайы мамандандырылған кәсіпорындар, фирмалар мен бірлестіктер атқарады. Сонымен делдалдық қызметтің формалары мен түрлері үнемі кеңеюде және қызмет көрсету көлемі үлкеюде

49Транспорттық-экспедициялық құжаттар: жіберу тапсырмалары, транспорттық инструкция т.Б. Талдаңыз

Транспорттық экспедиция — тапсырысқа сәйкес қандай да бір көлік түрімен жүк жіберушіден жүк алушыға (немесе бәлгіленген нүктеден белгіленген нүктеге) жүк жеткізуді ұйымдастыру қызметін білдіреді. Көліктік экспедиция қызметтерін көрсетумен арнайы экспедиторлық ұйымдар —экспедиторлар айналысады.

Көліктік экспедиция атқаратын әрекеттерге келесілер жатады:

• Оңтайлы тасымалдау маршруты мен тәсілін таңдау

• Тасымалдаушыларды таңдау және көлік құралдарын жалдау

• Тиеу, әрі түсіру орнына көліктік құралды тартылуын қамтамасыз ету

• Кедендік және жөнелтпе құжаттаманың рәсімделуін қамтамасыз ету

• Тасымалдау барысын қадағалау

• т.б.

Тауар ілсепе құжат тауарлық құндылықты фиксациялау мақсатында құрылатын кедендік құжат, оның негізінде тасымалдаушы кеден баж салықтар мен басқа да ақпараттық қажеттіліктерді өтейді. Негізінде жүк жіберуші тарапынан жасалынады. Құжат екі негізден тұрады: Тауарлықжәне транспорттық. Тауарлық негіз – жүк жіберуші және жүк қабылдаушы арасындағықарым-қатынасты анықтайтын, таурлық құндылықты растайды.

Транспорттық негізі бұл жүкжіберуші мен транспорттықкомпания арасындағықарым қатынасты анықтайтын, яғни логистикалық жұмыстыңтиімділігін көрсететін 2-і негіз.

Тауар ілеспеқұжатыбірнеше экземпляр ретінде жасалады: 1-сі ол жүкжіберуші қолында қалады және тауар-материалды құндылықты көшіруге арналған, 2-і жүк қабылдаушықолында тауардықабылдау үшін жасалады, 3-сі тасымалдаушының логистикалық жұмысының нәтижесі ретінде жасалады, 4-і жол сапар құжатына сәйкес жүргізушінің жалақысын анықтайды.