35. Халықаралық транспорт операцияларындағы делдалдықтың негізгі формаларын көрсетіңіз

Транспорттық операциялардың әр түрлілігі мен арнайы ерекшеліктеріне байланысты жүк иелеріне транспорттық опреациялар кешенін орындау қиынға түсіп жатады. Сондықтан транспорттық қызмет көрсетудің өзі сауданың дербес объектісіне айналып, жүк иесі мен транспорттық-экспедиторлық және басқа да делдалдық кәсіпорындар арасындағы келісімшарттың дербес пәні бола бастады. Негізгі кең таралған халықаралық транспорттық операциялардағы делдалдық қызметке мыналар жатады:

Халықаралыққатынастағы жүктасымалыныңтранспорттық-экспедиторлыққызмет көрсетуі

• Теңізтоннажынфрахтілеубойыншаделдалдыққызмет

• Кемежайдағытеңізкемелеріне агент қызметінкөрсету

• Транзиттіктасымал

• Транспорттыққұралдарлизингі

• Стивидорлық (жүктітиеу-түсіру) операциялар

Бұлделдалдықоперацияларжүкиелері мен тасымалдаушылар, кемежайлар мен тасымалдаушылар, транспорттың түрлері арасындағы еңбек бөлінісі нәтижесінде пайда болады. Халықаралықтранспорттықоперациялардыделдалқызметінжекетұлғалар, арнайымамандандырылғанкәсіпорындар, фирмалар мен бірлестіктератқарады. Соныменделдалдыққызметтіңформалары мен түрлеріүнемікеңеюдежәнеқызметкөрсетукөлеміүлкеюде.

36. Фрахт рыногындағы брокерлік қызмет ерекшеліктерін сипаттаңыз

Тоннажды фрахтілеу кеме иелерінің мүдделері теңізбен тасымалданушы жүктердің иелерімен – кеме жалдаушылардың мүдделеріне сәйкес келетін қызмет аясы болып табылады. Фрахтілеу - пәні теңіз тасымалы келісімшартын жасау болып табылатын ерекше қызмет саласы. Қазіргі уақытта ең қолайлы болып фрахтілік келісімдерді қызметін мамандандырылған брокерлік фирмалар атқаратын делдал-брокерлер арқылы жасау табылады. Брокерлік фирмалардың негізгі қызметі кеме иелері мен жүк иелеріне клиент іздеу және теңіз тасымалы келісімшартын рәсімдеумен қоса, теңіз кемелерін фрахтілеуге келісімдер жасау түріндегі делдалдық қызмет көрсетуден тұрады. Делдал ретінде бола отырып, брокер, көптеген жағдайда, тараптарға бір реттік қызмет көрсетеді. Алайда ол өзінің атынан да келісімге отыра алады, бірақ сенім беруші есебінен, мұнда ол комиссионер ретінде қатысады. Кейде фрахтілік келісімді жасау барысында делдалдар ретінде екі брокер қатысады: біреуі кеме иесінің тапсырмасы бойынша, басқасы кемені жалға алушының тапсырмасы бойынша. Әдетте брокерлердің сыйақысы демередж мен зая кірепұлды қоса алғанда, фрахтінің 1,5-5% көлемінде орнатылады. Көптеген елдерде брокерлік қызмет ұлттық немесе аралас компаниялардың жеке кәсіпкерлігі болып табылады. Брокерлік фирма, негізінен, бірнеше бөлімнен тұрады, олардың әрқайсысын жоғары біліктілік пен үлкен тәжірибеге ие маман басқарады. Мысалы, Ұлыбританияда теңіз кемесі қатынасында делдалдық қызметпен тек фрахтілік брокерлер институтының мүшелері ғана айналаса алады, олардың біліктілігі патшалық дипломмен расталады. АҚШ-та (Нью-Йорк) білікті орган – Кеме брокерлері мен агенттерінің ассоциациясы қызмет көрсетеді, ол брокерлік қызмет бойынша сәйкес ережелер мен ұсыныстарды, кәсіби этика кодексін, мүшелердің тізімін, брокерлер қызметінің төлем тарифтерін және т.б. дайындайды және жариялайды. Осыған ұқсас ұйымдар (ассоциациялар, одақтар) Дания, ГФР, Италия, Швеция, Жапония және т.б. мемлекеттерде бар. Жоғарыда аталған ұйымдардан басқа, батыс елдерінде құрылу мақсаты брокерлерге халықаралық деңгейде өкілдік ету болып табылатын әр түрлі ұлттық ассоциациялар федерациялары қызмет етеді. Осындай ұйымның мысалы ретінде Лондонда негізі құрылған Брокерлер мен кемелік агенттердің ұлттық ассоциацияларының федерациясын келтіруге болады. федерация халықаралық коммерциялық емес ұйым болып табылады, олардың құрылтайшы мүшелері болып 10 елдің ұлттық ассоциациялары табылады (Бельгия, Дания, Финляндия, Нидерланды, Италия, Норвегия, Швеция, Ұлыбритания және ГФР). Брокерлік қызметтегі маңызды рольді атқаратын ең ірі халықаралық ұйым болып Балтық Халықаралық теңіз кеңесі (БХТК) табылады, оның атауы 1985 жылға дейін Балтық және Халықаралық теңіз конференциясы болды. Қазіргі уақытта БХТК құрамында 2700-ден астам мүше бар (103 әлем елінен), олардың арасында кеме иелері, брокерлер, өзара сақтандыру клубтары, фрахтілік ассоциациялар және т.б. бар. БХТК мүшелерінің жалпы флот тоннажы теңіз сауда флотының барлық тоннажының шамамен 50% құрайды. Ресейде теңіз көлігінің нарықтық қызметі мамандандырылған сыртқы сауда қауымдастықтары – «Совфрахт» Акционерлік Коммерциялық Кәсіпорны (АКК), «Совкомфлот» АКК, «Совбункер» Сыртқыэкономикалық Акционерлік Қоғамы (САҚ) арқылы жүзеге асырылады. Бұл қауымдастықтардың негізгі құрылымдық бөлімдері – заңды тұлға болып табылмайтын және келісімдерді тек қауымдастықтың тапсырмасы бойынша және оның атынан ғана жасай алатын мамандандырылған фирмалар.

Коммерциялық ұйымдар тәріздес қауымдастықтар екі нарықта қызмет етеді: ішкі және сыртқы. Қауымдастықтың комитенттермен (кеме иелері, жүк иелері және т.б.) өзара қатынастары арнайы комиссия келісімшарттары немесе тапсырма шарттары негізінде құрылады. Комиссионер ретінде қауымдастық сыртқы нарықта өз атынан өкілдік етеді, бірақ комитент есебінен және делдалдық қызметі үшін келісімшартпен анықталған комиссиялық сыйақыға алады. Тапсырма шарты бойынша келісімдер шетелдік фирмамен кәсіпорын (кеме шаруашылғы, жүк иесі) атынан және оның есебінен жасалады, қауымдастық келісімнің (контрактінің) дұрыс емес орыналғанына жауапты болмайды, және оның делдал ретіндегі қызметі тапсырмаға сәйкес сыйақы түрінде төленеді. Негізі, фрахтілік қызметке байланысты жұмысты «Совфрахт» кеме шаруашылықтарынан, сыртқысауда ұйымдарынан, акционерлік компаниялардан және т.б. алынатын өкілеттер негізінде жүзеге асырады. Делдалдық операциялары үшін қауымдастық брокерлік сыйақы алады. 1987 жылға дейін «Совфрахт» осы қызмет түрінде монополист болып келді, алайда кеме жалдау бойынша операциялардың айтарлықтай ұлғаюы тағы да бір қауымдастықтың – «Совкомфлот» АКК пайда болуына алып келді. Қазіргі уақытта «Совфрахт» ТМД елдерінің кеме иелері үшін монопольдік брокер болып табылмайтындығына және олардың өзара қатынастары келісімшарттық негізде құрылатындығына қарамастан, ол әлі де бұрынғы КСРО аумағындағы негізгі брокерлік компаниялардың бірі болып қалып отыр. Кеме шаруашылықтарымен нарықтағы бункерлік жанармайды алудағы координатор болып «Совбункер» САҚ табылады. Шетелдік порттарда ресейлік кемелерді жанармаймен қамтамасыз етумен қатар, «Совбункер» САҚ «Инфлот» агенттігі арқылы шетелдік кемелерге отандық порттарда бункерлік жанармайды сатуды ұйымдастырады. Отандық кемелерді шетелде жанармаймен «Боминфлот» брокерлік компаниясы (Гамбург) қамтамасыз етеді.