20. Транспорт операцияларын реттейтін келісім қатынастарының жалпы схемасын жасаңыз

Ғылыми-техникалық прогрестің үдеуі және қоғамдық өндіргіш күштерінің дамуы халықаралық еңбек бөлінісінің алдағы тереңдеуіне алып келеді, ал бұл, өз кезегінде мемлекетаралық саудалық және басқа экономикалық байланыстарды күшейтуге алып келеді. Нәтижесінде сыртқыэкономикалық транспорттық қызметтерге сұраныс артады. Сондықтан әлемдік шаруашылықтың интернационалдандырудағы халықаралық транспорттық операциялардың өскелең рөлі әбден айқын.

Кез келген сыртқыэкономикалық мәміледе транспорттың бір түрімен ол екі не одан көп елдер арасында тасымалданатын сатылған тауар халықаралық айналым аясына тап болады. Бұл үдерісте жүк жөнелтуші мен қабылдап алушы, сонымен қатар жеткізуші, халықаралық сипаттамаға ие құқықтық қатынастар қатысады. Бұл ретте тасымалдау келісімі бойынша өзіне орындауға және жүкті тасымалдауды қамтамасыз етуге міндет алатын кез келген жеке тұлға немесе ұйым жеткізуші болып табылады.

Халықаралық транспорттық операцияларды іске асыра отырып жеткізушілер транспорттық қызмет көрсетеді, өздері халықаралық сауданың өзгеше тауары болып табылады және халықаралық транспорттық нарықта сату-сатып алу пәніне қызмет көрсетеді.

халықаралық саудада тауар жеткізу процесінде ең алдымен оның ішкі өндірілген А пунктінен сатушы елдің шекара Б пунктіне (портына) жеткізу орын алады; одан әрі халықаралық транзиттік немесе теңіздік Б пунктінен сатып алушы елдің шекара В пунктіне (портына) тасымалдау (егер серіктес елдердің ортақ құрлық шекарасы болмаса) және В пунктінен ішкі қолданыс Г пунктіне дейін тасымалдау.

Шекара Шекара

А Б В Г

сатушы ел халықаралық транзиттік сатып алушы

территориясы немесе теңіз учаскесі ел торриториясы

Халықаралық саудада тауар жеткізу процесінің сұлбасы.

Транспорттық операциялардың тікелей мағынасында А – Б, Б – В, В – Г бөліктерінде жүк тасымалын қамтамасыз етуді түсінуге болады. Бұл операциялар жүк йесі мен транспорттың лайықты түрінің тасымалдаушысы арасындағы келісімшарт арқылы жүзеге асырылады. Транспорттық операциялар халықаралық болып саналады, егер олар сыртқысаудалық жүктің Б – В бөлігінде тасымалданумен байланысты болса. Осындай транспорттық операциялар нәтижесінде жіберуші мен алушының және тасымалдаушының арасында құралатын құқықтық қатынас халықаралық сипатқа ие.

Халықаралық транспорттық операцияларды жүзеге асыруда тасымалдаушылар жүк иелеріне халықаралық саудада ерекше тауар болып саналатын транспорттық қызмет көрсетеді. Халықаралық транспорттық қызметтер халықаралық транспорттық нарықта сатылады және сатып алынады. Транспорттық қызметтің бағасы және олырды ұсынудың басқа да шарттары, бір жағдайларда, екі қызығушы жақтың келіссөз тақырыбы болып табылатын болса, кей жағдайларда тасымалдаушылардың өздерімен тағайындалады. Халықаралық транспорттық операцияларға тағы дажолаушы тасымалын екі мемлекет арасыдағы тасымалын жатқызуға болады. Халықаралық қатынастарда жолаушыларды жеткізудегі қызмет лайықты транспорттық нарықтарда сатылады. Басты рөльді теңіз, әуе, автомобильді және теміржол кәсіпорындарымен тығыз байланыстағы туристтік агентстволар және сол сияқты мекемелер атқарады.

Сонымен, жүк және жолаушы тасымалдауда қызмет көрсету әр алуан халықаралық транспорттық нарықтарда сауда-саттықтың негізі болып табылады. Халықаралық экономикалық байланыстарға қатысатын елдер өздерінің жүк иелік, транспорттық, туристтік және басқа да мекемелер арқылы транспорттық қызметтерін сатып алу, сату арқылы олардың экспорты мен импортын жүзеге асырады.