3.Онтогенездегі даму кезеңдері

Адамның өмір сүру ерекшелігіне байланысты, психикалық даму ерекшеліктеріне сәйкес жас кезеңдерін былай топтастыруға болады: 1) нәрестелік кезең (туғаннан 1 жасқа дейін); 2) бөбек кезең (1 жастан 3 жасқа дейін); 3) мектепке дейінгі кезең (3 жастан 7 жасқа дейін); 4) бастауыш мектеп кезеңі (7 жастан 11 жасқа дейін); 5) жеткіншек кезеңі (11 жастан 15 жасқа дейін);  6) жоғары сырып кезеңі (16 жастан 17 жасқа дейін); 7) жасөспірімдік кезең (17 жастан 20 – 23 жасқа дейін); 8) жастық шақ (20 жастан 30 жасқа дейін); 9) кемелдік кезең (30 жастан 55 – 60 жасқа дейін); 10) қартаю кезеңі (60 – 70 жас аралығы); 11) кәрілік кезең (70 – тен жоғары).

№ 24 БИЛЕТ

1.Жеткіншек жас кезеңіндегі дағдарыс. Девиантты мінез-құлық туралы түсінік.

Жеткіншек шақ – балалық шақтағы ең қиын және ең күрделі кезең. Бұл кезеңді өтпелі кезең деп те атайды. Себебі, бұл кезде жеткіншектер балалық шақтан ересек шаққа өтеді. Бұл кезде бала бойында көптеген өзгерістер болады. Ол анатомиялық , физиологиялық , интелектуалдық , адамгершілік дамуында және оның әрекет түрлерінде өзгерістер болады . Өтпелі кезеңде балалар сабағы өзгереді, жақсы оқып жүрген балалар сабағы нашарлайды. Балаларда өзімдік “ мен ”сезімі пайда болады . Олар еркін жасауға құмар келеді .Тым еліктегіш болады .Жасөспірімдік шақта оларда өзін - өзі тануға күшті болады . Олардың өз көзқарастары мен пікірлері әрекеттері барысында айқын байқалады. Сонымен қатар бұл кезеңде балалар отбасымен , мектептен оқшауланып , өз құрбыларының ықпалында болады .Олар әсіресе өздерін еркін сезінетін ортаға орналасуға бейім болып келеді .Олар спорт секциялары , техникалық үйірмелер болуы мүмкін , тіпті ,темекі шегетін ,арақ ішетін орын ретінде үйлердің подвалдары болуы мүмкін. Бұл кезеңде балаларды ересектермен, әсіресе ата-аналармен көбірек ерегіске барып, ортақ тіл табыса алмайды. Балалар ата-аналарының тең құрдастай қарым - қатынас жасауын қалайды. Бұл кезде балалар көбірек өз бетінше өмір сүруге тырысады. Олар өзіне кумир (пір) сайлап алады да, соған еліктейді. Басқа балалардан ерекшеленуге тырысады. Қоғамда қалыптасқан “ мінез - құлықтан ауытқыған балаларды “қиын” немесе “ тәрбиесі қиын ” бала деп санау қабылданған тәрбиесі “қиын” балалардың әрекеті девиация деп аталады. Девиантты мінез-құлықтың пайда болуына көбінесе тұрмыс жағдайының қиын әрі төмен болуынан.

Девиантты іс-әрекеттің нақты құбылыстарда айқындалуы Ауытқудың пайда болыуына жеткіншектің дене құрылуының күрт өсуі, тәрбиенің шарттарына және әлеуметтік орта да әсер етуі мүмкін. Жеткіншектің физикалық тез дамуы немесе кеш дамуы арқылы ол өзінің әлеуметтік бағасын анықтайды. Қоршаған ортаның оның сырт көрінісіне, физикалық дамуына айтылған сын, жеткіншекті аффект жағдайына апаруы әбден мүмкін. Жеткіншектің тұлға болып қалыптасу мәселесі “ жеткіншектер психологиясында” ең күрделі проблемалардың бірі болып табылады. Бақылаудың нәтижесінде қарасақ балалық шақтан ересектік кезеңге өту қиындаған сайын , оның маңыздылығы арта түседі . Жеткіншек шақ эмоциялық тұрақсыздықпен, көңіл - күйдің тез ауыспалдығымен, қырсықтық , өзбеттілік, өз көзқарасын үлкендерге қарсы шыгу арқылы дәлелдеу тағы басқа іс әрекетпен көрініс береді . Жеткіншектердің денесінің күрт өзгеруі, жыныстық мүшенің дамуы, қаңқаның тез өзгеруі, жеткіншектің санасының өзгеруіне алып келеді. Жеткіншек физикалық еңбекке шаршаңқы келуі мүмкін, немесе өз кемшіліктерін басқа саламен толықтыруы мүмкін. Жүйке жүйесінің , бұлшық еттердің қалыптасуы кешуілдегенде қозғалу координациясы бұзылады. Бұл қопалдықпен көрінеді. Жеткіншектің сырт көрінісі немесе қопалдығы туралы қоршаған ортаның айтылган сыны жеткіншекті ашу - ыза, тіпті аффект жағдайына апарады

XX ғасырдың басында З. Фрейд суицидтің алғашқы психологиялық теориясының негізін салды. Онда ғалым адамның өзін-өзі өлтіруіне бағытталған агрессияның ролін атап көрсетті. Американдық психиатр К.Меннингер З. Фрейд идеяларын жалғастырды. Оның ойынша, барлық суицидтер үш өзара байланысты санасыз себептерден болады: кек-жек көрушілік (өлтіру тілегі), депрессия-үмітсіздік (өлу тілегі), өзін -өзі кінәлау сезімі (өліп қалу тілегі). Психологиялық тұжырымдамаларға сай суицидті тенденциялардың қалыптасуында негізгі фактор ретінде психологиялық фактор саналады.

Жасөспірімдік кезеңдегі суицид келесі факторлармен шартталады: 

• балалық шақтың толымсыз және аз қамтылған отбасында өтуі.

• Отбасындағы ауыр психологиялық ахуал,

• ата-анасының біреуінен айырылу,

• ата-ана арасындағы дау-жанжалдың көріністері,

• олардың алкогольды тұрақты қолдануы және т.б.

• шектен тыс талап қою,

• жасөспірімдердің өз беттілігін шектеу,

• ата-анасына тәуелділік,

• жазалау шараларын көп қолдану.