2.Жасөспірімдік және жастық кезеңдердің психо-физиологиялық сипаттамасы.

Ерте жастыққа  тән сипат – өмірлік жоспарды  құру. Өмірде жоспар бір жағынан,  тұлғаның алдына қойған мақсаттарның  жалпы көрінісі. Яғни, үшбұрышты  «пирамиданың» құрылымы,мотивтері,  құндылықтардың негізінде өзінің жеке тұлғалық көзқарас қалыптасуы мүмкін. Екінші жағынан – нақты мақсат пен мотивтердің нәтижесі.

     Өмірде жоспар  – бір уақытта әлеуметтік және  этикалық нормалардың көрініс  беруі.

     Ерте жастық  шақтықтың даму кезеңінде «  Кім боламын?» , « Қандай боламын?»  деген сұрақтар әлі айқындалмайды.  Өмірлік жоспар нақты мағынасында  алғанда соңғы нәтижені ғана  емес, оған  жетудің жолын, жетістіктерін,  қажетті объективті және субъетивті  ресурстар жайлы да терең ойлану  қажет. Армандардан өмірлік жоспар  құрудың айырмашылығы, өмірлік жоспар  – бұл іс-әрекет жоспары болып  табылады. Оған жету үшін жас  өспірім кем  дегенде өз  алдына мынадай сұрақтар қоюы  тиіс:

1. Жетістікке жету үшін өмірдің қай саласын таңдап, соған күш жұмсау керек?

2. Өмірдің нақты қай кезеңінде белгілі бір іс-әрекет орындалуы тиіс.

3. Алға қойылған мақсаттар қандай уақыт ішінде, қандай долмен орындалады.

    Көптеген балалардың  көп нәрсені қалауы қиындыққа,  еңбекке деген психологиялық   дайындықтың болмауынан туындайды.  Жоғары сынып өмірлік жоспарларының  орындалу мүскіндігіне қарай  белсендірек болады. Ал қыздар  ұлдарға қарағанда ерте жастан-ақ  өмірдің барлық саласында жетістікке  жетуді ойлайды, бірақ та олар  нақты қиындықтарға қарсы тұруға  әлі дайын емес.

3.Кемелдену және қарттық шақ ерекшеліктерінің мазмұны

Есею, яғни кемелдену – онтогенездің ұзақ даму кезеңі. Ол жеке тұлғаның рухани, интеллектуалды, дене қабілеттілігінің ең жоғарғы дамуымен ерекшеленеді.

Кемелдену кезеңі

Төменгі шекарасы – бозбаланың аяқталуы 20 -21 жас

Жоғарғы шекарасы – қарттық шақ 60-65 жас

Зерттеушілер бұл кезеңдегі дамудың қозғаушы күшін әр түрлі түсіндіреді:

Ш. Бюллер

• Есеюдің фазаларын “ өзін – өзі анықтау” кезеңі деп қарастырды.

Д. Кольберг

• Есеюді адамгершілік даму теориясымен біріктіре қарастырды.

Л.С. Выготский

• кемелденуді (18-25 жас) бала дамуының заңдылығына бағынбайды дейді. Барлық ересек адамның даму деңгейі бірдей болмайды. Әлеуметтік және эмоционалды даму есею кезеңінде дене дамуының өзгеруіне, білім, тәжірибенің өсуіне тәуелді болады.

В. Джеймс

• 25 Жастан кейін ересек адам жаңа идеяны қабылдай алмайды, ізденімпаздық өтеді, ақыл-ой байланыстары қалыптасады.

Э. Клапаред

• Есеюді - психикалық “қатаю” қалпы, яғни даму үрдісі тоқтайды деп айтқан.

Жеке тұлға есеюінің қорытындылаған мінездемесі:

• Жауапкершілік сезімінің дамуы;

• Басқа адамдарға қамқорлық жасауға қажеттілік;

• Белсенді әрекетке қабілеттілік;

• Қоғамдық жұмыстарға қатысу;

• Өзінің білімі мен қабілеттерін тиімді пайдалану

Әдетте адам өмірінің соңғы  кезеңін кәрілік деп атайды. Көптеген  ғалымдар 60 жастан жоғары кезеңді  геронтогенез деп атайды. Ал бұл  жасты зерттеумен геронтология  ғылымы айналысады. Геронтология  – адамның қартаю үрдісін зерттейтін  ғылым. Кәрілік психологиясына  тән нышандарға мыналар жатады:

• уайымшылдық,

•  мақтаншақтық,

• өткен  өмірінің мәнсіз сәттеріне өкіну, 

• жастарды, шуды жақтырмау, 

• тыныштық  іздеу, 

• ұйқының азаюынан мазасыз  болу,

• сөздері мен істерін қайталай  беру,

• белгілі бір деңгейде писсимизм,  түңілу.

Кәрілік әр адамда әр  түрлі өтеді. Шығармашылықпен  айналысатын адам өзінің белгілі  идеяларын іске асырып немесе  жазып қалдыру үшін барын салуы  мүмкін. Өмір бойы белсенді қызмет  атқарған адам зейнетке шығуды  ауыр қабылдайды, жанталасып мамандығы  бойынша жұмыс істей бергісі  келеді. Ал көп азап көріп, бейнеті  мол еңбек еткендер зейнетке  шығуды қанағатпен қабылдап, күнделікті  тіршілікпен өмір сүре береді. Кәрілік адам өмірінің ең соңғы  кезеңі болып табылады. Осы жасқа  жеткен адамдар үш топқа бөлінеді:

• Кемел жастағы адамдар.

• Қартайған адамдар.

• Ұзақ өмір сүретіндер.

Қарттық кезеңді Ф. Гизе былай  деп көрсеткен:

• Қарт – негативист. Өз бойында байқалатын қандайда қарттық белгілерін мойындамайды.

• Қарт – экстравер. Сыртқы ықпалдар және айналысындағы шындықты бақылау жолымен, әсіресе зейнеткерлік демалысқа шығу (жастардың өсуі, көзқарастары мен қызығушылықтарындағы айырмашылықтар, дос және жақын адамдарының қайтыс болуы, техникалық және әлеуметтік өмірдегі жаңалықтар, отбасындағы жаңа орны) арқылы қарттық кезеңді мойындайды.

• Қарт – интраверт. Қартаю үрдісін қатты уайыммен қарсы алады. Жаңңаға қызығушылық танытпайды, өткенін көп ойлайды, есіне түсіреді, эмоциясы әлсірейді, тыныштыққа ұмтылады.

№ 16 БИЛЕТ