25. Ағылшын феодалдық құқығының ерекшеліктері. Жалпы құқық жəне əділеттілік құқығы.

Рим рецепциясы ағ.құқығына әсер етпеді. Ағылшын құқығының қайнар көздері-әдет-ғұрыптар болды:Этлберт шындығы(600ж.),Иэн шындығы(690ж.),Алфред шындығы(871-901ж.),Кнут заңы(1017ж.).Ағ.құқығы дамуына норман шапқыншылғы әсер етті.

ХІҮғ.ағ.құқығында басқа мемл-де кездеспейтін «сенімді жеке меншік» п.б.Бұл құқықты әділ.сот қорғайтын.Мына істер:жердің жеке меншігі өз жерін басқа адамға иеленуге берсе,мұны алған адам зат иесінің мүддесін қорғап,істі дұрыс жүргізуі керек.Ағ.құқығында жерді кепілге беру жиі кездеседі.Қарыздар адам қарыз берушіге ақшасын төлей алмаған жағдайда,жерін кепілге берді.Ал қарызын төлесе,жерді қайтарып алды.ХІІғ. «фелония» деген п.б.Ол лордқа опасыздық істеу д.б.Осыны істеген өзінің лен деген жерін жоғалтты. Одан кейін ауыр қылмыстыфелония д.а:адам өлтіру, тонау,ұрлық, әйелді зорлау.Ағ.құқығы б-ша қылмыстың жасырын н(се абайсыз ісетігеннің айырмасы бар.

«Жалпы құқық» — Вестминстерлік патша соттарының сот тəжірибесінен туындаған құқық.

«Əділдік құқығы» — канцлерлік сот қызметінің нəтижесінде туындаған сот.

Жалпы құқық соты консервативті формалбдық нормалард жиі қолд.«Жалпы құқықтың»нормалары көбіне үрдісуалдық қатынасты реттеді.Олар сот шешім тур.есеп арқ.п.б.ХІІІғ.жыл сайын соттар есеп беру тапсырды.1535ж.бастап есеп беру жылдық қағаз д.а.Енді соттар шешімін шығарғанда жылдықтағы шешімге сүйенді.Осылай сот прецендеті п.б.

Жалпы құқықтың бірінші белгісі-оның толықтығы.Яғни,қорғау бар жерде құқық бар.Іс бұрынығ тәжірбиеде кездеспесе,соған ұқсас істі тауып, шешті.

Талапкер құқығын қорғай алмаған жағд-да әділеттілік іздеп,корольге келді.Әділеттілік соттың жеңілдігі, формализмі жалпы сотпен салыстырғанда аз еді.Лорд-канцлер ант берушілерсіз істі қарайтын,оның рәсімдері жеңіл болды.Лорд-канцлер,жоғ.діни қызметкер талапкерді өзіне шақырып,ант бергізіп, оны тергейтін.Оның 1-ші мақсаты—әділеттілікке қол жеткізу.Сосын істі қарау,қарамау керек деп бұйрық берді.Үрдіс бітіп,шерифтер осы бұйрықты жүзеге асырды.Әд.құқықтың жаңа институттары,тәуелді жер ұстаушылар,жалпы құқық тек ерікті адам-ң ісін қарайтын.Лорд-канцлердің шешімі әд.сот үшін прецедент болды.Әд.құқық алғашында жалпы құқытың қосымша бөлімі болып саналды.Жалпы құқықта бос қалған жерді,кемістікті толтыру құқығы ғана бар еді.ХҮғ.екі сот арасында қайшылық п.б,әд.сот жалпы құқық сотына араласа бастады.ХҮІ-ХҮІІғ.ашық шиелініс п.б.Бірінші Яков оны әділ.сот пайдасына шешті.Әділ.сотты король жақтады, «жалпы құқықты» парламент жақтады.

Құқықтың негізгі сипаттары. Англия аумағындағы құқықтың негізгі қайнар көздері болып мыналар табылды:

1. əдет-ғұрып;

2. нормативтік актілер (мысалы, Британияны жаулап алған дат патшасы Кнут 1017 жылы мемлекет үшін міндетті заң-

дарды — Кнут заңдарын шығарды);

3. жүріп-тұрушы соттар институтының пайда болуымен «жалпы құқық» қалыптасты, оның мəні мынада болды —

жүріп-тұрушы судьялар үйлеріне қайту жолында сот

тəжірибесін жалпылаумен айналысты жəне патша судьяларыістерді қарауда басшылыққа алатын жалпы құқық нормаларын

қалыптастырды;

4. ХІІ ғасырдан бастап патша соттарында сот отырысының барысын жəне сот шешімін көрсететін хаттамалар жазыла бас-тады. Содан соң аса маңызды сот істері туралы есептер «əр-жылдықтарда» жазыла бастады. Мұнда «жалпы құқықтың» негізгі қағидасы пайда болды: жоғары тұрған соттың шешімі осыған ұқсас істі осы сот немесе төмен тұрған сот қарау кезінде міндетті болып табылатын, яғни, сот прецеденті; 5. құқықтың жалпы қағидалары немесе сот бостандығы — егер ұқсас шешім болмаса; 6. «əділдік құқығы» — тұлға «жалпы құқық» соттарында өзінің мүддесін қорғауға қол жеткізе алмаса, ол патшаға «ар- ұяты бойынша» істі шешуге шағымдана алатын; 7. статуттар — жоғарғы биліктің, яғни, патша мен парламент қабылдаған заң шығару актілері. Патшаның заң шығару актілері мен патша жəне парламент бірлесе қабылдаған актілерінің жиынтығы статуттық құқық деп аталды. Ағылшын-саксондық құқық жүйесіне тəн сипат болып сот прецеденттеріне негізделген «жалпы құқық» пен «əділдік құқығының» болуы табылды.

«Жалпы құқық» тек жерді еркін, яғни, феодалдық ұстаумен байланысты сұрақтарды реттеген. «Əділдік құқығының»

негізінде копигольдерлер (бірқатар міндеттері бар шаруалар) мен лордтардың арасындағы азаматтық даулар қарастырылған. ХІІ-ХІІІ ғ.ғ. ағылшын құқығында бірде-бір құқықтық жүйеде болмаған институт — сенімгерлік меншік институты — траст пайда болды, оның мəні мынада еді: бір тұлға (сенімгерлік меншіктің құрылтайшысы) басқа тұлғаға өз мүлкін меншікке, бір немесе бірнеше тұлғалардың — бенецифианттардың мүддесі үшін осы мүлікті басқаруға

беретін. Міндеттемелердің негізгі қайнар көзі болып шарттар мен құқықбұзушылықтар — деликтілер табылды. Ағылшын-саксондық құқығына барлық шарт түрлері тəн болатын, алайда шарттардың жарамдылығына ерекше мəн берілген болатын: белгілі бір нысанда бекітілген жəне сотта хаттамаға тіркелген шарттар ғана жарамды болып табылатын. Неке бекітумен жəне оны бұзумен, ерлі-зайыптылардың