75.Қылмысқа оқталғандығы үшін жауаптылықтың түрлері жəне ерекшеліктері.

Қылмысқа оқталу кезінде қорғалатын қоғамдық қатынастарға тікелей қол сұғушылық орын алады, яғни зиян келтіру қаупі туады.Тұлғамен жоспарланған зардаптар нақты болады, бірақ оқталушы тұлғаның еркінен тыс туындаған мән жайларға байланысты қылмыс аяқталмай қалады. Қылмыстық жауаптылық ауырлығы орташа, ауыр және ерекше ауыр қылмыс жасауға оқталғаны үшін ғана басталады. Қылмысты істеуге оқталғандықтың да қылмысты ниетті жүзеге асыру дәрежесі әр түрлі болуы мүмкін. Осыған байланысты қылмысты оқталудың өзі аяқталған және аяқталмаған деп екіге бөлінеді. Аяқталған оқталу деп, кінәлінің қылмысты аяқтауға қажетті деп санаған барлық іс әрекеттерін толық істеуі, бірақ осыған қарамастан , адамның ырқынан тыс жағдайда қылмыс аяқталмайды. Аяқталмаған оқталу деп, кінәлінің қылмысты аяқтауға қажетті деп санаған барлық іс әрекеттерін толық емес, жарым жартылай орындау б.т. Аяқталмаған қылмысты іс-әрекеттер үшін қылмыстық жауаптылықтың негізі болып, аяқталмаған қылмыс құрамының белгілері бар іс-әрекеттер жатады. Яғни, нақты қылмысқа оқталғандық әрекеттері орын алған жағдайда қылмыстық жауаптылық ҚК-ң қылмысқа оқталғандық бабына сілтеме жасалына отырып, істелген әрекет ҚК Ерекше бөлімнің тиісті баптары бойынша сараланады. Сонымен бірге, ҚК-те қылмысқа оқталғандық үшін жаза тағайындаудың арнаулы ерекшеліктері көрсетілген. Олар:

а) қылмысқа оқталғандық үшін жаза тағайындау кезінде соның себебінен қылмыс ақырына дейін жетпеген мән-жайлар ескеріледі;

б) қылмысқа оқталғандығы үшін жазаның мерзімі мен мөлшері ҚК-ң Ерекше бөліміндегі тиісті бапта ерекше қылмыс үшін көзделген жазаның неғұрлым қатаң түрінің ең жоғары мерзімінің немесе мөлшерінің төрттен үшінен аспауы керек;

в) қылмысқа оқталғандығы үшін өлім жазасы мен өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалмайды;

г) қылмысқа даярланғандыққа қарағанда қылмысқа оқталғандық үшін жаза қатағырақ болуы шарт;

д) Аяқталған оқталғандық үшін жаза аяқталмаған оқталғандық үшін жазадан көбірек болуы тиіс.

76.Аяқталмаған қылмыстық іс-əрекеттердің түрлерін ажырату.

аяқталмаған қылмысқа қылмыстық əрекеттiң 2 түрiн жатқызамыз:

а) қылмыс істеуге дайындалу

б) қылмыс істеуге оқталу

Тікелей ниетпен қылмыс құралдарын не қаруларын іздестіру, әзірлеу, бейімдеп жасау, қылмысқа қатысушыларды іздестіру, қылмысты жасауға сөз байласу не қылмыс жасау үшін өзге де қасақана жағдайлар жасау, егер бұл орайда қылмыс адамның еркіне байланысты емес мән жайлар бойынша ақырына дейін жеткізілмесе, қылмысқа дайындалу деп танылады.Ал қылмысқа оқталукезінде қорғалатын қоғамдық қатынастарға тікелей қол сұғушылық орын алады, яғни зиян келтіру қаупі туады.Тұлғамен жоспарланған зардаптар нақты болады, бірақ оқталушы тұлғаның еркінен тыс туындаған мән жайларға байланысты қылмыс аяқталмай қалады. Осы аяқталмаған қылмыстық іс әрекет түрлерін бір бірінен қалай ажыратамыз деген сұрақ туады. Қылмыс істеуге дайындықтың қылмысқа оқталудан айырмашылықтары мынадай:

– қылмысқа дайындықта белгілі бір нақты қылмыс құрамын жасауға мүмкіндік жағдайлар жасалады, ал қылмысқа оқталуда ол мүмкіндіктер жүзеге асырылады. Яғни, қылмысқа оқталуда кінәлә тұлғаның іс-әрекеті қылмыс жасауға жағдай жасаумен шектелмейді, қылмыстық актіні жүзеге асыруға тікелей бағытталған.

– қылмысқа дайындықта жауаптылық ауыр немесе аса ауыр қылмыстарға дайындалған кезден бастап, жүзеге асырылады; ал оқталғанда жауаптылық орташа ауыр немесе ерекше ауыр қылмыстарды істеугетікелей кіріскен уақыттан бастап есепке алындаы.

– қылмысқа даярланғандыққа қарағанда қылмысқа оқталғандық үшін жаза қатаңырақ болады.