55. Өлім жазасы.

Өлім жазасы ату жазасы адамдардың қаза болуына ұштасқан террористік қылмыстар үшін, сондай ақ соғыс уақытында жасаған аса уары қылмыстары үшін ең ауыр жаза ретінде белігленеді, ондай жазаға кесілген адамға кешірім жасау туралы өтінім ету құқығы беріледі..Өлім жазасы бағды заманан бері Оның негізінде қандық кектің салты жатыр – «Қанға қан, жанға жан» деп аталатын талион заңы.Өлім жазасын қолдану туралы сұрақ қылмыстық заңда әруақытта пікіпталас туғызатын. Бұл жазаны қоғамдық психологиялық деңгейіне пайдасына кіргізуге сақтап қалуға, немесе кеңейтуге шешуші дәлелдеме болған біріншіден, оның ескертулік рөлінің маңыздарға, және екіншіден ауыр қылмыс жасаған айыпталушыға әділ жазасын беру.Өз кезегінде жақтаушылар өлім жазасын алып тастау үшін гуманизмдік ойларын насихатпен және қылмыс жасаған қылмыскерлерді кешіруді ұсынады.Кәзіргі кезде көптеген елдер өлім жазасын қылмыстық жаза алып тастаған немесе оны фактілік қолданудан бас тартты. Осылай Европпалық кеңес елдерінде өлім жаза алынып тасталған. Қазақстанда басқа көптеген елдердегідей өлім жазасы қылмыстық жаза ретінде әлі қолданылады. Бірақ ҚР конституцияның 15 бабының 2 бөлігін сәйкес өлім жазасы аса ауыр қылмысқа арналған жазаның ерекше шарасы ретінде ғана сотталушыға кешірім сұрау құқығы бере отырып тағайынуы.ҚР жоғарығы соттының пленумымен 1993 ж. 24 маусымында шыққан №3 «Соттардың жаза тағайындан кезінде заңдылықты сақтауы туралы» қаулысында көрсетілген, «аталған жазаның шарасы аса ауыр қылмыс жасаған адамның ерекше қауіптілігі сонымен қатар жауапкершілігін ауырлататын ерекше мән-жайлардың болуы кезінде, тағайындалуы керек. Өлім жазасын қолдану барлық жағдайларда жасалған қылмыс жайы мәлім болған мән-жайлардың және сотталғанын толық сипаттайтын мәліметтердің негізінде соттың үкімі негізделуі керек». ҚК 48 бабының 1 бөлігіне сәйкес, өлім жазасы-ату жазасы адамның өміріне қол сұғатын ерекше ауыр қылмыстар үшін сондай-ақ соғыс кезінде немесе адамзаттың қауіпсізділігіне қарсы қылмыстар және ерекше ауыр әскери қылмыстар жасаған үшін ғаны ең ауыр жаза ретінде қолданылуы мүмкін. Осыған орай қылмыстық кодексте өлім жазасы тағайындалатын қылмыстардың нақты тызының белгіленген.Өлім жазасын тағайындау кезінде сот ҚК 52 б. белгіленген жазаның белгілеудің жалпы бастауларын қолғы алуы қажет. Қылмыс жасады деп танылған адамғы ҚК ерекше бөлімінің баптарында белгіленген және ҚК жалпы бөлімінің шектері ескеріле отырып, әділ жаза тағайындалады. ҚК 52 б 3 бөлігіне сәйкес , жаза тағайындау кезінде қылмыстың сипатымен қоғамдық қауіптілік дәрежесі, айыпталушың жеке басы сонымен бірге оның қылмыс жасағанға дейінгі және одаң кейінгі мінез-құлқы, жауаптылық пен жазаны жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар сондай-ақ тағайындалған жазаның сотталған адамға түзелуіне және оның отбасының немесе оның асырауындағы адамдардың тіршілік жағдайыны ықпалы ескерледі. ҚК 49 б мағынасынан соттын өлім жазасын қолдануға міндетті емес екенін және ҚК ерекше бөлімінің баптарының санкцияларында көрсетілген өлім жазасы мен басқа жазаларды таңдау құқығы барын көреміз қылмыстық заңымен өлім жазасы тағайындалған адамның нақты тізбесі көрсетілген (ҚК 49 б 2 бөлігі). Ол әйелдерге 18 жасқа толмай қылмыс жасаған адамға, сот үкім шығарған сәтте 65 жасқа толған еркектерге тағайындалады. Өлім жазасыны кешірін жасау өмір бойы бас бостандығынан айыруға немесе 25 жылға бас бостандығынан айыру жазасын ерекше режимді түзеу колониясында өтеуге ауыстырылуы. ҚК 49 бабының 4 бөлігіне сәйкес өлім жазасы туралы үкімді орныдау бір жылдан ерте болмайды. Бұл сотталушығы конституциялық құқығын пайдаланып кешірім туралы өтінішін білдіруге мүмкіндік береді.