41. Қылмыстық құқықтық нормалардың бəсекелестігі.

Нормалар бәсекелесі Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің бірнеше баптарын бірдей қамтитын бір қылмыс арқылы көрніс табады.Нормалар бәсеклесінде сот қылмыстық кодекстің бірнеше баптарынан сол іс әрекетке тән бір баптын ғана бөліп алып,іс әрекетті сол бойынша саралайды.

Жалпы және Арнаулы нормалар бәсекелесі болғанда Арнаулы норма қолданылады.

Егер арнулы нормалар өзара бәсекеге түссе онда жазаны жеңілдететін мән жайларды көрсететін қылмыстық құқылық нормаға артықшылық беріледі.

Егер белгілі бір және нақ сол әрекет осы кодекстің тиісті баптарының Жалпы және Арнаулы нормаларының белгілеріне сәйкес келсе қылмыстардың жиынтығы болмайды және қылмыстық жауаптылыө осы кодекстің Ерекш бөлімінің Арнулы норманы қамтитын бабы бойынша туындайды.

Яғни басқаша айтқанда Егер бір қылмысты іс әрекет екініш бір қылмыстың міндетті белгісі ретінде көрінсе қылмыстың жиынтығы болмайды.Мысалы:Қызмет өкілітілігін пайдаланы қиянат жасау жеке қылмыс,ол сонымен бірге бөтенің мүлкін талан таражға салудын тәсілі ретінде көрінуіде мүмкін,Соңғы жағдайда барлық іс әрекет бір қылмыс болып табылады.

42. Қылмыстық іс-əрекетті жоққа шығаратын мəн-жайлардың түсінігі жəне түрлері.

Қылмыс қылмыстық заңмен тыйым салынған қоғам үшін қауіпті әрекет болып табылады. Қылмыстың қоғамдық қауіптілігінің ерекше белгісі азаматтардың құқықтары мен мүдделеріне, сондай-ақ қоғамдық және мемлекеттік мүдделерге айтарлықтай зиян келтіруден көрінеді. Бірақ қылмыстық заңмен қорғалатын мүдделерге объективті түрде зиян келтіретін әрекет белгілі бір жағдайларда қылмыстық немесе жазаланатын әрекет деп қарастырылмайтын оқиғалар да болады. Тұлға жасаған әрекеттің әсері нақты қылмыс секілді көрінетіндігіне қарамастан, өз мазмұны бойынша олар тек қоғамдық қауіпті төндірмей ғана қоймай (яғни қылмыстық –құқықтық қорғау объектісіне зиян келтірмей), керісінше, қоғам және оның мүшелері үшін пайдалы болып табылады.Әрекеттің қылмыстығын жоққа шығаратын жағдайлар – бұл тұлға тигізген зиян қылмыстық жауапкершілікке әкелетін қоғамдық қауіпті әрекет (қылмыс) ретінде қарастырылмайтын өзіндік жағдайлар (шарттар). Қазақстан Республикасының ҚК-де әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын келесі жағдайлар анықталған: қажетті қорғаныс , озбырлық жасаған адамды ұстау кезінде зиян келтіру ; аса қажеттілік , жедел іздестіру шараларын жүзеге асыру , негізделген қауіп-қатер ; физикалық немесе психикалық күштеу , бұйрықты немесе өкімді орындау . Сонымен бірге, қылмыстық құқықта әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын басқа бірқатар жағдайлар белгілі: жәбірленушінің келісімі, өз құқығын жүзеге асыру, кәсіби міндеттерін орындау.Жоғарыда аталған жағдайлардың кез келгенінің болуы жеке тұлғаның мүдделеріне, қоғамдық немесе мемлекеттік мүдделерге объективті түрде зиян келтірілетін жағдайларда істелген әрекетке берілетін бағаны өзгертеді және сырттай зиян келтіретін, жағымсыз әрекетті әлеуметтік пайдалы, құқық тәртібін қорғауға себін тигізетін немесе ең құрығанда рұқсат етілген мінез-құлық қатарына ауыстырады. Сол себепті олардың кез келгенінің болуы істелген әрекетте қылмыс құрамының жоқтығына куә болады.Сөз қозғалып отырған жағдайлар тұлғаның мысал үшін оның қылмыстық жауапкершілік басталатын жасқа жетпеуінің немесе есінің дұрыс еместігінің себебімен емес, өздігінен тұлға тигізген залалға қарамастан әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығарады. Оған қоса, әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын жағдайлар әрекеттің анық аз маңыздылығы , қылмысты жасаудан ерікті түрде бас тарту , қылмыстық қудалаудың мерзімінің өтуі , сондай-ақ қылмыстық-құқықтық тыйым салудың күшін жою (декриминализация) секілді тұлғаны қылмыстық жауапкершілікке тартуды мүмкін емес қылатын қылмыстық заңның ережелерінен айыра білу қажет. Әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын жағдайлардың табиғаты түбегейлі түрде мүлдем бөлек. Бұған дейін айтылғандай, олар сырттай зиян келтіретін және сол себеппен қылмыстық заңмен тыйым салынған әрекеттің жасалу процесі жүретін өзіндік объективті жағдайлар. Сол себепті әрекеттің қылмыстылығы орын алатын ерекше жағдайлардың қылмыстық құқықта ерекше аталуының мән-мағынасы осындай жағдайларда тұлғаның істеген әрекеті түбірінде қоғамға қарсы қылық деп саналмай, әу бастан әлеуметтік тұрғыдан пайдалы әрекет болып табылатындығына ерекше көңіл бөлуде жатыр. «Жағдай» түсінігі анықтан-анық белгіленген мағынаға ие, ал дәлірек айтсақ: бұл – белгілі бір құбылыспен (бұл жағдайда – зиян келтіретін әрекетпен) қатар жүретін шарт. Сол себепті, «әрекеттің қылмыстылығын жоққа шығаратын жағдайлардың» мәнін белгілі бір зиян келтіретін әрекетпен қатар жүретін өзіндік шарттар ретінде ашып көрсету дәлірек болады. Кейде жоғарыда аталған жағдайлардың біреулері әрекеттің нақты қоғамдық қауіптілігін, ал қалғандары – құқыққа қарсылығын жоққа шығаратындығы көрсетіледі.