32. Кінəнің екі нысан бар қылмыс.

Көп жағдайларда қылмыс бір ғана қылмыс нысаны арқылы істеледі.Кейбір жағдайларда кінәнің екі нысаны (қасақаналық және абайсыздқ) кездесуі мүмкін.Қасақаналық және абайсыздық қабыстырылған ретте қылмысты іс әрекеттің істелу қасақанылқпен,ал қылмыстың нәтижесінен болар зардап абайсыздықпен сипатталады.Мұндай қылмыстарда кінәнің бір нысаны әрекет немесе әрекетсіздік жөнінде бөлек орын алса,ал екінші бір нысаны іс әрекетпен туындайтын қылмыстың зардабы жөнінде бөлек орын алады.Яғни,бір қылмыс құрамында кездесетін кінәнің осындай екі бірдей нысанының қабаттасуын кінәнің екі түрімен істелген қлмыс деп атаймыз.Қылмыстық құқық теориясында оны кейде «екі жақты», «күрделі», «аралас» кінә нысандары деп те атайды.Бұл аталған терминдердің түпкі мәні біреу,ол ол бір қылмыс құрамында кінәнің екі бірдей нысаны:қасақаналық және байсыздықтың қатар қабаттас болатындығын көрсету болып табылады.Қылмыстық Кодекстің 22 бабы кінәнің екі нысанымен жасалған қылмысқа мынадай анықтама береді:егер қасақана қылмыс жасаудың салдарынан заң бойынша неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтыратын және адамның ниетімен қамтылған ауыр зардаптар келтірілсе,мұндай зардаптар үшін қылмыстық жауаптылық,егер адам олардың пайда болатынын алдын ала білсе,бірақ болжауға тиіс және болжай алатын болған жағдайға ғана пайда болады.Тұтас алғанда мұндай қылмыс қасақана қылмыс деп танылады.Осы заңдылық анықтамаға сәйкес кінәнің екі бірдей нысаны объективті жағының міндетті белглері қоғамға қауіпті іс әрекет,себепті байланыс және қоғамға зиянды зардап боып табылатын материалдық қылмыс құрамдарында ғана орын алады.Кісіне әдейі ұрып,жәбірленушіге жарақат түсірген адамның бәрі ұрғаннан келетін зардаптан кісі өлетінің дәл болжай бермейді.Сол себепті де мұндай ретте басқа адамның денесіне ауыр дәрежеде қасақана жарақат келтіру қасақаналықпен,сол жарақаттың зардабы кісі өлімі жөнінде кінәнің абайсыздық нысаны орын алады.Сонымен кінәнің екі нысанымен жүзеге асырылатын осындай қылмыстарда іс әрекеттің нәтижесінен туындайтын зардап жөнінде кінәнің тек абайсыздық нысаны орын алатыны айқын.Сол себепті де кінәнің екі түрімен жүзеге асырылатын іс әрекет қылмысқа оқталу сатысында орын алуы мүмкін емес.Өйткені,қылмысқа оқталғанда одан туындайтын зардап болмайды.Зардап жоқ жерде кінәнің екі түрлі нысаны туралы сөз де болмайды.Жалпы алғанда,кінәнің екі түрімен істелетін қылмытардың мазмұнын терең зерттеу объективтік белгілері өзара ұқсас қылмыстарды бір бірінен дұрыс ажыратуға немесе ітелген іс әрекетті қасақана я болмаса абайсызда істелген қылмыс құрамына дәлме дәл жатқызуға толқ мүмкіндік береді.

33. Қылмыстың субъективтік жағының қосымша белгілері жəне олардың мəні.

Кінә кез келген қылмыс құрамының субьективті жағының міндетті белгісі б.т. Қылмыстық ниет және мақсат кінәға қарағанда кейбір құраммдар үшін заңда көрсетілген реттерде қажетті белгі болады. Ал олай болмаған жағдайларда ниет пен мақсат қылмыс құрамының қосымша белгісі ғана б.т. Қылмыстың суб.жағының қосымша белгілері болып табылатын ниет пен мақатта осы тәріздес мағыналарда заң мазұнында кездеседі.Ниет пен мақсат бір жағдайларда қылмысты әрекеттің қылмыстылығын көрсетіп,бұл әрекеттің қылмыс ретінде заңда өмір сүруі мүмкіндігін білдіріп тұрса,мысалы(206баптағы жалған ақша немесе бағалы қағаздар жасау немесе өткізу қылмысы үшін осы баптың диспозициясында «өткізу мақсатын» арнайы көрсетеді.Егер адам жалған ақша немесе бағалы қағаз жасағнамен бірақ өткізу мақстында жасамаса,онда қылмыс деп танылмайды),келесі бір жағдайда ақсат пен ниеттің баптың диспозициясында көрсетілуінде кінәні немесе жауаптылықты ауырлататын жағдай ретінде тан мағынасы жатады.Мақсат пен ниет суб.жақтың қосымша белгілері ретінде бағаланатындықтан,көпшілік баптарда бұл белгілер туралы айтылмайды.Мұндай қлмыстарда мақсат көбінесе іс әрекеттің түпкі бағытын білдіретіндіктен квалификацияға әсер етпейді,сондай аө өылмыстық ниеттерде іс әрекеттің қоғамға қауіптілік дәрежесін ауырлатунемесе жеңілдету негіздеріне әсер ете алмайды.

Қылмыстық ниет белгілі бір қажеттіліктер мен мүдделердің іштей түрткі болуына байлансысты адамның соларды басшылыққа ала отырып саналы түрде қылмыс істеуге бел бууын айтамыз. Қылмыстық мақсат деп адманың қылмыс істеуі арқылы болашақта белгілі бір нәтижеге жетуін айтамыз. Қылмыстың мақсаты қылмыстық ниетке негізделіп пайда болады. Ал қылмыстық ниет қылмыстық мақсатпен бірге белгілі бір іс әрекетті жүзеге асыру арқылы түпкілікті нәтижеге жетуге итермелейді.