Симптоматикалық талу

Симптоматикалық талу соматикалық ауруларға байланысты болуы мүмкін. Өкпенің созылмалы ауруларында гипоксияға алып келуі мүмкін. Естен тану жөтелгенде пайда болуы мүмкін, себебі кеуде қуысында қысымның жоғарылауынан және ұзаққа созылған жөтелден (беттолепсия) бас сүйегінің венозды қан ағысы нашарлауына байланысты дамиды. Талудың генезін анықтау үшін тамыр соғысының жиілігін бақылау, ЭКГ талдау жасай керек.

Дроп шабуыл

Сирек кездесетін пароксизмальды жағдайға байланысты науқастың кенеттен құлауын айтамыз. Науқаста құлау шабуылы вертебробазилярлық жеткіліксіздік кезінде, кейде дені сау жүкті әйелдерде байқалады. Талудан айырмашылығы құлаған кезде естен тану болмайды. Дроп шабуыл кезінде шұғыл көмек қажет емес. Ауруханаға жатқызу негізгі ауруына байланысты анықталады.

Аритмиялық талу

Жүрек соғуының жиіленуі және артуы бірден жүректе минуттық қан айдау көлемін баяулатады, барлық ағзаларға қан жетпей қалады, сонымен бірге миға да сондықтан талуға алып келеді. Ырғақтың бұзылуы жүрекшелердің жыбырлауы пароксизмальды түрін қосқанда, көлденең блокадалар, сирек идиовентрикулярлы ритм естен тануға алып келеді. Басқа аритмиялар қарынша үстілік және қарыншалық тахикардия, тұрақты жыбырлы аритмия, синатриалды блокада кезінде талу сирек байқалады. Бірақ та белгілі бір дәрежеде миокардттың жиырылу қабілетінің төмендеуі қатерсіз аритмия естен тануға алып келеді. Бас миының ұзақ және ауыр гипоксия кезінде естен тану кезінде тырысулар (Моргани Адамс Стокс ұстамасы) байқалады. Науқастың анамнезінде жүрек қан тамыр жүйесінің ауруы болса, жасына қарап, пальпация кезінде тамыр соғысының өзгерісіне қарап, айқын тахикардия немесе брадикардия анықталса «Аритмиялық» талуға күдіктенуге болады. ЭКГ тіркемесіне түсіру.

Шұғыл көмек

Егерде ұзақ талу кезінде аритмиялық сипаттамасы белгісіз болса реанимациялық шаралар жүргіземіз, жүрек қызметі тоқтағанда жүрекке тікелей емес массаж, өкпені жасанды желдету керек. Тахиаритмия кезінде электроимпульсті терапия жүргізу керек. Пароксизмалық қарыншалық тахикардия кезінде дефибриляция жасауға болмағандықтан, жүрекше аймағына жұдырықпен бір рет соғу арқылы қайталауға болады. Брадиаритмия кезінде к/тамырға 0,1 % 0,75 мл атропин ерітіндісін және к/тамырға тамшылатып 100- 200 мл 0,9 % натрий хлорид ерітіндісін, 1 мл 0,02 % изуприн ерітіндісін енгіземіз. Соңынан антиаритмиялық терапия жүргіземіз.

Коллапс

Коллапс жедел тамырлық жеткіліксіздігі, тамыр тонусының төмендеуімен, бас ми гипоксия белгілерімен және организмнің өмірге маңызды қызметтерінің төмендеуімен сипатталатын ауру. Коллапс кез келген жағдайда әр түрлі инфекция (вирус, бактерия), улану (әсіресе сусызданумен байқалатын) гипер және гипогликемиялық комалар, бүйрек үсті безі қызметі жеткіліксіздігінен, пневмония, әртүрлі аурудың, уланудың терминальды сатысында пайда болады. Коллапс кезінде АҚҚ төмендейді.

Клиникалық көрінісі. Науқастың жалпы жағдайы ауырлайды, бозарады, суық тер басады, еріннің көгеруі, дене температурасы төмендейді, есі кейде сопорозды күйде, кей жағдайда естен тану байқалады, тынысы жиілейді, тахикардия, жүректе күшейген шапалақ тондарын, веналық қан қысымы төмендейді, АҚҚ төмендейді осыдан аурудың ауырлық дәрежесін анықтауға болады.

Шұғыл көмек.

Науқасты горизантальды қалыпта арқасымен жатқызу, басы дорсальды бағытқа бағыттау, қысып тұрған киімдерінен шешіп, таза ауамен қамтамасыз ету, жылы грелкалар қою. Іш аймағына массаж жасау. Аяқ қолдарын этил немесе камфора спиртімен сүрту. Тері астына 0,1% 1 мл адреналин енгізу. К/тамырға 0,1 % 1 мл норадреналин + 5% глюкоза 250 мл тамшылатып минутына 50- 60тамшы, АҚҚ бақылауымен енгізу.1% 0,5 мл – 1 мл мезатон дене салмағына байланысты тері астына енгізу. Айналымдағы қан көлемі азайғанда дәрігердің бақылауымен плазма алмастырғыш сұйықтық (стабизол, рефортан) 20 мл/кг 24 сағат аралығында, преднизолон1-2 мг/кг тәулігіне к/тамырға енгізу керек.

Алғашқы жәрдем көрсетілген соң ауруханаға реанимация немесе интенсивті терапия бөлімшесіне жатқызылуы тиіс.

Бүйрекке тас байлану ауруы, этиологиясы, өршітетін факторлар, клиникалық белгілері, бүйрек шаншу ұстамасында жедел жәрдем көрсету.

Бүйрек тас аурулары урологияда жиі кездесетін ауру. Амбулаториялық науқастарда 17% жағдайда, ал стационарда 23% кездеседі. Жиі 30-55 жастағы адамдарда кездеседі. Тас көбіне сол бүйрекке қарағанда, оң бүйректе жиі байқалады. Тас пайда болуына бірнеше теориялар қарастырылған, олар кристализация және матрица. Кристализациятеориясына сүйенсек бүйректе тас кристалға қаныққан зәр соңынан, ал матрица теориясы бойынша белоктық негізге тұз тұну нәтижесінен пайда болады. Эндогенді факторлар гиперпаратиреоидизм (фосфор кальций алмасуының бұзылуы), түтікше сүйектерінің жарақаты (қан құрамында кальций деңгейінің көбеюі), асқорыту ағзасының және бауыр қызметінің бұзылуы (зат алмасуының бұзылуы). Бүйректе тас пайда болуына әрекет етеді: зәр мүшесінің және бүйректің туа біткен аномалиялық өзгерістері, қабыну процестері, уродинамиканың бұзылуы, пиелонефрит, жұлынның зақымдануы, параплегия, полиомиелит, малярия, гиперпаратиреоз, түтікшелі сүйектердің сынықтары. Тағам құрамында А В Д витаминдерінің жеткіліксіздігі, несеппен щавельқышқылы, кальций көп мөлшерде шығуынан, ол соңынан тас пайда болуына әрекет етеді. Некроздалған тіндер тас пайда болуының негізін құрайды, сондықтан бүйректің некроздалған емізікшесінің ұшына тұз тұнуына жағдай жасалады. Ары қарай тостағанша және табақша, зәр каналдарына микролит жиналады. Тас пайда болуына зәрдегі инфекция үлкен үлес қосады.

Пиелонефрит кезінде уродинамика бұзылады, табақша және тостағанша қабырғаларында фибриннің түзілуі байқалады, шырыш көптеп бөлінеді, зәр азаюы байқалады.

Химиялық құрамына қарай тастар органикалық емес (ураттар, фосфаттар, оксалаттар, карбонаттар, ксантиндер, цистинді, индигалық) және органикалық (бактериалды, фибринді, амилоидтты). Оксалаттар қоңыр және сұр, фосфаттар ақ сұр, ксантиндер ақшыл сары, цистиндер сұр, ураттар қызыл қоңыр түсті болады.

Бүйрек тас ауруында патоморфологиялық өзгерісі аурудың ұзақтығына, тастың орналасуына немесе инфекцияға тікелей байланысты. Қозғалмайтын тастарға қарағанда, қозғалыстағы тастар бүйрек қызметін, уродинамикасын бұзады. Бүйректегі тас инфекциямен асқынуы мүмкін. Бактериялогиялық зерттеу кезінде ішек таяқшалары және көк ірің таяқшалары, протей, гемолитикалық стрептококк, ақ стафилакокк, клебсиелла анықталады. Инфицирленген зәрдің тұрып қалуы пиелонефритті асқындырып, инфекцияның гематогенді, лимфогенді, уриногенді жол арқылы таратып (апостематозды нефрит, бүйрек абцессі және карбункул, пионефроз, педункулит, паранефрит дамуына) ауруды одан сайын асқындырады.

Бүйрек тас аурының негізгі симптомдары: бел аймағындағы ауырсыну несепағар арқылы таралып, гематурия, тұз және тастардың жылжуы, дене температурасының көтерілуі, дірілдеу, лоқсу, құсу, метеоризм, дизуриялық бұзылыстарға алып келеді . Бүйрек тас ауруында бел аймағының ауырсынуы тұйық және жедел болады. Тұйық ауырсыну аз қозғалатын тастарға тән. Ол көп қимылдағанда, суықтағанда, көп мөлшерде сұйықтық қабылдағанда ауырсыну күшейеді. Жедел шаншып ауырсынубірден басталады, ол қуыққа ауырсыну берілуімен, дизуриялық бұзылыстармен, интестинальды синдроммен, кейде дене қызуының жоғарылауымен жүреді. Бүйрек шаншуының ұзақтығы әртүрлі болады. Тас және тұз жылжығанда ауырсыну басылады. Тас несепағарға төмен жылжыған сайын дизуриялық бұзылыс күшейеді. Гематурия несепағардың немесе тостағаншаның, табақшаның кілегей қабаты зақымдану нәтижесінде, пиелонефритта немесе бүйректе веноздық стазда байқалады. Бүйрек шаншуы кезінде несеп толығымен тоқтаса гематурия байқалмайды, ол тек несеп жолдары қалпына келгенде қайтадан басталады. Лейкоцитурия несеп жолдарының инфицирленген белгісі. Бүйрек шаншу ауруында лейкоцитурия жоқ болып кетеді, бірақ науқастарды қалтырау және жоғары дене температурасы мазалайды. Түссіз зәрдің пайда болуы несеп ағар жолының қалпына келуі. Бүйрек тас ауруы бүйректің жедел іріңді асқынуына алып келуі мүмкін, сондықтан мұндай жағдайда антибиотик көмектеспейді тек қана хирургиялық араласулар ғана тура көрсеткіш болып табылады.

Бүйрек тас ауруы кезінде анурия постреналдық жағдай несеп жолдарының екі жақты бітелуі. Анурия кезінде несеп шығару каналдарында бірден ауырсыну сезімі, дизуриялық бұзылыс, несеп қаптың (мочевой пузырь) зәрге толуы және кіші дәретке шыға алмау жағдайы байқалады.

Олигоурия екі жақты калькулезді пиелонефритте асқынады, несепағар саңылауының жартылай және толығымен бітелуіне болады.

Асқынулар: пиелонефрит, гидронефроз, пионефроз, апостематозды нефрит, карбункул, бүйрек абцессі, анурия, олигоурия, бүйрек жетіспеушілік.

Эндовезикальды тексеріс: (цистоскопия, хромоцистоскопия, катетеризация, ретоградтты пиелография) бүйректің жедел іріңді ауруын шақыруы мүмкін.

Дифференциалды диагностика жүргіземіз: жедел аппендицит, холецистит, панкреатит, асқазан және он екі елі ішек ойық жарасының перфорациясы, ішек бітелуі, жатырдан түс жүктілік, аднексит, радикулит.

Несепағар тасы бүйректе тастың түсуі. Олар бір жақты немесе екі жақты болады. Бүйрек тастарымен қосарлануы мүмкін. Несепағарда тастар физиологиялық тарылған жерінде: несепағардың интрамуральды және жамбас тамырларының юкставезикальды қиылысқан жерлерінде орналасады. Бұл сопақша жылтыр формалы. Олар уродинамиканы бұзады, гидронефроз, уретрогидронефроз, пионефроздф, жедел іріңді ауруларын дамытады. Бүйрек шаншуы тастың мөлшеріне, диаметріне, орналасу деңгейіне тікелей байланысты. Тас тар жерден өткен соң ауырсыну басылады. Рентгенологиялық, цистоскопия т.с.с әдістер арқылы анықталады.

Зәр қапшығы (мочевой пузырь) біріншілік олар бүйректен түседі. Зәр қапшығында тастар үлкен көлемді болады. Несеп қапшығындағы біріншілік тастар зәр шығару бұзылғанда байқалады: аталық без ауруларында (рак, склероз, аденома), тұз тұну нәтижесінде және бөгде заттар тұрып қалғанда, дренаж немесе жібек лигатуралар салғанда байқалады. Химиялық құрамы оксалат, урат, фосфаттар жиналады. Ауырсыну және дизуриялық бұзылыстармен жүреді. Науқас зәрге бара алмайды. Терминальды гематурия байқалады. Кешке жақын несеп қапшығының аймағында сыздап ауырсыну байқалады. Дизуриялық бұзылыс күні бойы жалғасуы мүмкін. Таспен бітелген жағдайда зәрге бара алмау және зәрді ұстай алмау мазалауы мүмкін.

Шұғыл көмек

Баралгин (брал, спазган) к/т баяу немесе 5 мл б/етке (қажет жағдайда қайталау керек) енгізу керек, баралгин 1-2 таблеткасын басқа топтың дәрілерімен қосып беруге болады, мысалы но шпа 0,04 (1 таблеткадан) 3-4 рет күніне тағайындауға болады.

Глюкоза + новокаинмен бірге араластырып берілетін спазмолитиктер: 5% 100 мл глюкоза + 0, 25% 100 мл новокаин (платифиллин 0,2 % 2,0 мл немесе но – шпа 2% 2,0 мл) немесе 5 мл баралгин к/тамырға тамшылатып.

50% 1 мл анальгин (немесе 5 мл баралгин) + пипольфен (дипразин 2,5 % 2 мл)+платифиллин 0.2% 1,0 мл. б/етке.

0,04 – 0,08 но –шпа (1-2 таблетка) х күніне 3 рет немесе 2% 2,0 мл ерітіндісін б/етке, к/тамырға + 50 мг трамадол 1 капсуласын ішке.

Кең түрде қолданатын «литикалық коктейл» қосындыларын б/етке енгізу:

Платифиллин ерітіндісі 0.2% 1 мл– 1% 1,0 мл промедол ерітіндісі, 2% 1,0 мл димедрол ерітіндісі.

1% 1,0 мл промедол ерітіндісі - 2% 1,0 мл димедрол ерітіндісі – 2% 2,0 мл но – шпа ерітіндісі.

50% 1 мл анальгин ерітіндісі, 2,5% 2,0 мл дипразин (пипольфен)ерітіндісі,платифиллин ерітіндісі 0.2% 1 мл.

Егерде 15- 30 минутта ауырсыну басылмасажылы ванна қолданылады. Бастапқы температура (38-40⁰ С), ақырындап температураны 40 ⁰ С дейін жоғарылатуға болады. Науқас жылы ваннада 15-20 минуттар артық отырмау керек. Егде жастағы адамдармен және жүрек қан тамыр жүйесі аурулары бар науқастарға жылы ваннаны аса сақтықпен қолдану қажет.