3. Beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının subyekti olan kontragentlərin təsnifatı

Beynəlxalq ticarətdə kontragent malların alqı-satqısı və müxtəlif xidmətlər üzrə müqavilə münasibətlərində iştirak edən tərəflərə deyilir. Dünya bazarında çıxış edən kontragentlərin fəaliyyətlərinin məqsəd və xarakterindən asılı olaraq dörd kateqoriyaya ayırmaq olar:

I kateqoriya – firmalar;

II kateqoriya – sahibkarlıq ittifaqı;

III kateqoriya – dövlət orqanları (nazirliklər və idarələr);

IV kateqoriya – BMT sisteminin beynəlxalq iqtisadi təşkilatları.

Hər bir kateqoriyaya aid kontragentlərin özünə xas olan xarakterik cəhətləri vardır.

Firmalar.

Beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının çox hissəsi firmalar tərəfindən həyata keçirilir. Dünya təcrübəsində “ firma” termini ticarət məqsədi daşıyan kontragentlərə şamil edilir. Firma dedikdə sənaye, ticarət, tikinti, mənfəət əldə etmək məqsədilə kənd təsərrüfatı subyektləri xidmət və s. sahələr üzrə ticarət fəaliyyətində bulunan müəssisələr başa düşülür. Hər bir firma özünə müəyyən bir ad qoyur. Bu halda o, öz bölgəsinin xüsusi siyasında qeydə alınır. Adətən, firmanın adı onun bir və yaxud bir neçə sahibinin adı və soyadı ilə ( məsələn, “Kupp”, “Ford”, “Dadaşov qardaşları”), yaxud da firmanın fəaliyyət xarakterini əks etdirən ifadələrlə ( “Ceneral motors”, “Koka- kola” və s. ) adlarla ifadə olunur. Firmanın adı məktubların xüsusi blankında, hesablarda, mətbuat mal nişanələrində, reklamda və s. göstərilir. Dünya bazarında çıxış edən firmalar aşağıdakı xarakterik cəhətlərinə görə fərqləndirilir:

1. təsərrüfat fəaliyyətinə və yerinə yetirdiyi əməliyyatlar üzrə;

2. hüquqi vəziyyətinə görə;

3. mülkiyyətni xarakterinə görə;

4. kapitalın və nəzarətin mənsubiyyətinə görə;

5. fəaliyyət dairəsinə görə.

Ümumiyyətlə, firmalar konkret olaraq aşağıdakı kimi təsnifləndirilir.

1. Təsərrüfat fəaliyyətinin növünə və iş xarakterinə görə onlar aşağıdakı kimi fərqləndirilir.

a) Sənaye firmaları.

Bu növ firmaların dövriyyəsinin 50 %- dən çoxu sənaye istehsalının payına düşməlidir; onların nəhəng təmərküzləşməsi və beynəlmillələşdirilməsi nəticəsində transmilli korporasiyalar, şirkətlər yaranır. Məsələn, “ Koka–kola”, “ Françayzinq” və s. bunlara dair ABŞ, Almaniya, İngiltərə, Yaponiya və bir neçə digər inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı ölkələrinin nəhəng firmalarını da misal göstərmək olar.

b) Ticarət firmaları (ticarət evi).

Əsasən alqı-satqı ilə məşğul olurlar. Bundan əlavə başqa xidmətlər də onların funksiyalarına daxildir. Ticarət firması ya iri sənaye şirkətləri sisteminə (tərkibinə) daxil olur, ya da müstəqil fəaliyyət göstərir. Ticarət firmaları ticarət-vasitəçi funksiyalarını da yerinə yetirə bilərlər.

v) Nəqliyyat firmaları.

Bu firmalar beynəlxalq yükdaşıma funksiyasını yerinə yetirir. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir:

- dəniz (su nəqliyyatı). Beynəlxalq ticarətdə onun təmərküzləşmiş iri xətti-gəmiçilik şirkəti də olur. Məsələn, Yaponiyada bu cür 6 şirkət vardır.İngiltərədə dəniz–yük daşımasının işlərinin 80%-i bu növ gəmiçiliyin payına düşür. Fransada 8 şirkət dəniz yükdaşımasının 45%-ni, Almaniyada 3 şirkət 20%-ni əhatə edir:

- Hava yükdaşımaları;

- Dəmir yolu;

- Avtonəqliyyat;

- Nəqliyyat-ekspeditor firmaları.

Bu növ firma iri sənaye , ticarət firmalarının tapşırığı ilə malı satıcıya çatdırır. Firma yükdaşıma ilə bağlı bütün əməliyyatlara, hətta yükün dəyərinin ödənilməsinə də cavabdehlik daşıyır;

- Sığorta firmaları.