4. Beynəlxalq lisenziyalar ticarətinin xüsusiyyətləri

Beynəlxalq lisenziya əməliyyatlarının az da olsa malların alqı-satqısı əməliyyatlarından fərqi vardır. Bu fərqlər aşağıdakılarla şərtlənir:

a) lisenziya əməliyyatlarının obyektləri. Bir qayda olaraq ixtiralar, qabaqcıl texnologiya təcrübələri və s. bazarlara birbaşa yəni bazarı öyrənmədən çıxarılır;

b) alqı-satqı sazişlərindən fərqli olaraq lisenziyanın satılmasında (verilməsində) lisenyiarın (satanın) marağı çox vaxt xalis alış-veriş məqsədi deyil, xarici bazarda möhkəm mövqe tutması cəhtindən irəli gəlir. Bu öz tərəf müqabili ilə uzunmüddətli əlaqələr saxlamaq məqsədinə əsaslanır;

v) əgər alqı-satqı prosesində mal tamamilə öz sahibindən təcrid edilərsə, lisenziya əməliyyatlarında tam təcridolunma halları adətən baş vermir. Çünki lisenziarın ixtiyarında olan mülkiyyətçiliyini özündə saxlayır;

q) lisenziya əməliyyatlarında lisenziata ancaq “istehsal üsulu” hüququ keçir. Lisenziyanı satarkən iqtisadi nəticə elmi-texniki həllin təsərrüfat məqsədilə istifadəsi üçün ödənc (istifadə haqqı) kimi “texnoloji renta “çıxış edir. Bu ödənc lisenziya qiymətinin tərkib hissəsidir.

Müasir şəraitdə beynəlxalq lisenziyalaşdırma

Beynəlxalq lisenziya ticarəti ölkələr arasında elmi- texniki mübadilənin başlıca formasıdır. Dünya bazarında patent ticarəti bit o qədər də çox əhəmiyyətli rol oynamır, çünki elmi tədqiqatların mürəkkəbləşməsi və istehsalda onların nəticələrinin tətbiqinə olan tələbatın artması təkcə patentin əldə edilməsi, onda təcəssüm olunan elmi texniki biliklərin effektli istifadəsini təmin edə bilməz. Lazımdır ki, patentləşdirmə məhsulun istehsalı zamanı praktiki olaraq ancaq patent sahibinin bildiyi istehsal sirləri hüququ da verilsin. Bu hal ona gətirib çıxarır ki, müasir şəraitdə beynəlxalq patent ticarəti öz yerini lisenziya ticarətinə verəsi olur.

Beynəlxalq lisenziya ticarətinin fövqəltəbii artımı bir sıra amillərə, o cümlədən müasir şəraitsə elmin, elmi-texniki tərəqqinin inkişafı, yeni məhsulun tezliklə bazar çıxarılmasına cəhd göstərilməsi, dünya bazarında rəqabət mübarizəsinin güclənməsi və sairlə bağlıdır. Ölkələr arasında azad mal mübadiləsinə mane olan protoksionizmin (himayəçiliyin) artaması ilə bağlı mübarizə aparmaq üçün beynəlxalq lisenziyalaşdırma prespektivli və təsirli transmilli korporasiyaların ən çətin və mürəkkəb bazarlara çıxmağa və onları əldə etməyə əsas oldu.

Bu siyasətin mühüm metodu lisenziyaların öz filiallarına və qız şirkətlərinə satmaqdır. Məsələn, ABŞ firmaları bütün lisenziyalarının 80 %-ni özlərinin xarici firmalarına və qız şirkətlərinə satırlar. Bu onların transmilli korporasiyalara yeni malların istehsalının tez səhmana salınmasına imkan verir.

Daxil olma çətinliyi ilə səciyyələnən bazarlara girişdə mühüm vasitələrdən biri lisenziya satmaqdır. Məqsəd investisiya qoyuluşunu genişləndirmək və xaricdə fəaliyyətdə olan müəssisələrdə payçı kimi iştirak etməkdir.

Beynəlxalq lisenziyalaşdırma eyni zamanda xarici ölkələrdə olan, yaxud baş verə biləcək ticarət-siyasi sədləri keçmək vasitəsidir.

Beynəlxalq lisenziyalaşdırma həm də firmanın mal ixracatının birbaşa genişləndirilməsi məqsədilə tətbiq edilir. Beynəlxalq lisenziya ticarətinin genişləməsinin mühüm amillərindən biri də bu əməliyyatların həyata keçirilməsində həm lisenziyaların, həm də lisenziatın alqı-satqı maraqlarıdır. Lisenziya ticarətinin inkişafında əhəmiyyətli rol oynayan cəhətlərdən biri də siyasi amillərdir, xüsusən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bilavasitə kapital qoyuluşunun milliləşdirilməsi amilidir.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq lisenziya ticarətinin geniş inkişaf etdirilməsində mənfi cəhətlər də ola bilər. məsələn, lisenziar öz elmi tədqiqatlarını azaltmaq məcburiyyətində qaldıqda xarici texnikadan və texnologiyadan tam asılı vəziyyətə düşür. Beynəlxalq lisenziya ticarətinin və işləmələrin inkişafı dərəcəsilə müəyyən edilir.