5. Sərgi və yarmarkaların təşkili və tənzimlənmə fəaliyyəti

Sərgi və yarmarkaların fəaliyyətinin tənzimlənməsi ilə həm ərazisində sərgi və yarmarka keçirilən məmləkətin müvafiq idarələri, həm də beynəlxalq təşkilatlar məşğul olurlar.

Sərgi və yarmarkaların fəaliyyətini tənzimləyən yerli idarələrə- nazirliklər, ticarət palataları, sənayeçilər, ticarətçilər assosiyaları, beynəlxalq əlaqələrin inkişafına yardım edən ictimai təşkilatlar və şəhər bələdiyyələri daxildir. Onlar yarmarkaların idarə olunması üzrə işçi orqanlar və sərginin idarə edilməsi üzrə müvəqqəti sərgi komitəsi, yaxud hüquqi şəxs kimi çıxış edən sərgi idarəsi yaradırlar. Ərazisində sərgi və yarmarka keçirilən dövlətlərin hökumətləri sərginin maddi- texniki bazasının yaradılmasında və eksponentlər və onların yükləri üçün müxtəlif güzəştlərin müəyyənləşdirilməsində onlara kömək göstərirlər.

Beynəlxalq sərgilər və yarmarkaların fəaliyyətinin tənzimlənməsində iştirak edən beynəlxalq təşkilatlara aşağıdakılar aid edilir:

a) Beynəlxalq Sərgi Bürosu. Bu beynəlxalq sərgilər haqqında Paris Konvensiyasının (1928-ci il) qərarlarının yerinə yetirilməsini müşahidə etmək üçün 1931-ci ildə yaradılmışdır. Həmin konvensiya, kateqoriyalarını nəzərə almaqla sərgilərin təşkili müddətini müəyyən edir. O, sərgi iştirakçılarına bir sıra güzəştlər nəzərdə tutur, o cümlədən, eksponentlər üçün pulsuz sahə vermək, eksponatların sərgi göstərilən ölkəyə pulsuz gətirilməsi və geri aparılması, gömrük rüsumları tutlmadan kataloqların və digər reklam məmulatlarının, pavlionların və stendlərin quraşdırılması üçün tikinti materiallarının gətirilməsi və s.

b) Beynəlxalq Yarmarkalar İttifaqı. Bu ittifaq 1925-ci ildə təsis edilmişdir. Ittifaqın məqsədi beynəlxalq yarmarkaların daimi əmkdaşlığını təşkil etmək, onların hüquqlarını müdafiə etmək, fəaliyyət dairəsini genişləndirmək və dövlətlərarası mal dövriyyəsinin inkişafına təsir göstərməkdən ibarətdir. Ittifaqın tərkibi təsisçi-üzvlərdən, habelə həqiqi və fövqəladə üzvlərdən ibarət olur. Ittifaq fəaliyyəti müddətində beynəlxalq yarmarka ərazisində gömrük anbarları barədə müddəalar hazırlayıb yayır, gömrük formallığını sadələşdirir, yarmarkada göstərmək üçün qoyulmuş ixtiraların patentlərinin mühafizəsi qaydasını müəyyənləşdirir, yarmarka yüklərinin güzəştli tariflərlə daşınmasına nail olur.

v) Beynəlxalq Yarmarkalar Üzrə İşçi Qrupu. Bu 1955-ci ildə BMT-nin Avropa İqtisadi Komissiyasının nəzdində xarici ticarətin inkişafı komissiyasında yaradılmışdır. Onun tərkibində 20 ölkə, habelə Beynəlxalq Yarmarkalar İttifaqı, Beynəlxalq Ticarət Palatası daxil edilmişdir. Həmin qrup BMT ölkələrinin hökumətləri üçün beynəlxalq yarmarkalara və sərgilərə qoyulacaq mal nümunələri üzrə güzəştlərə dair tövsiyyələr hazırlayır.

Mövzu 10: Beynəlxalq texnologiya, elmi-texniki biliklər və lisenziya mübadiləsinin metodoloji əsasları Plan

1. Beynəlxalq texnoloji biliklər mübadiləsi. Elmi-texnoloji biliklər mübadiləsinin mahiyyəti, beynəlxalq texnoloji mübadilənin xarakterik cəhətləri

2. Elmi–texniki biliklər ticarətinin xüsusiyyətləri

3. Lisenziyalar və beynəlxalq lisenziyalaşdırma

4. Beynəlxalq lisenziya ticarətinin xüsusiyyətləri

5. Beynəlxalq lisenziya mübadiləsi sazişlərinin növləri və məzmunu

6. Beynəlxalq lisenziya ticarətinin təşkili

1.Beynəlxalq texnoloji biliklər mübadiləsi. Elmi-texnoloji biliklər mübadiləsinin mahiyyəti, beynəlxalq texnoloji mübadilənin xarakterik cəhətləri

Beynəlxalq ticarət təcrübəsində elmi-texniki biliklərin mübadiləsinə dair müxtəlif terminlər tətbiq edilir: “beynəlxalq texnoloji mübadilə”, “sənaye texnoloji mübadilə”, “elmi–texniki fəaliyyətin nəticələrinin beynəlxalq mübadiləsi”, “texnologiyanın verilməsi” (ötürülməsi, satılması) kimi terminlər geniş yayılmışdır. Bu terminlər ticarət fəaliyyəti zamanı müxtəlif ölkələrin kontragentləri arasında tətbiq edilir. Buraya transmilli şirkətlərin ana və qız şirkətləri arasında mübadilə, firmadaxili mübadilə də aid edilir.

Elmi tədqiqatları və təcrübi–konstruktor işlərinin həyata keçirilməsinin nəzərdə tutan elmi–texniki fəaliyyətin nəticəsində əldə edilən elmi–texniki biliklər sahibindən (fiziki yaxud hüquqi şəxslərdən) ticarət alqı-satqı sazişi bağlamaqla təcrid də oluna bilər, yaxud da müəyyən bir dövr (ay, il) üçün sazişlər əsasında tərəf-müqabilinin istifadəsinə xidmətlər kimi təqdim edilə bilər.

Elmi-texnoloji biliklər mübadiləsinin mahiyyəti

Elmi-texniki biliklər üzrə ticarətin mahiyyəti elmi və praktiki dəyərləri olan elmi–texniki fəaliyyətin nəticəsini alış- veriş əsasında xarici kontragentə (firmaya, şirkətə) satmaqdan ibarətdir. Təcrübədə bu əməliyyat “beynəlxalq texnologiya mübadiləsi” adını almışdır. Əslində isə texnologiya dedikdə elmi-texniki biliklərin nəticələrinin təzahürü başa düşülməlidir. Bu baxımdan beynəlxalq ticarət təcrübəsində “elmi texniki əlaqələr” termini də diqqəti cəlb edir.

Texnologiyanın başqasına satılmasının aşağıdakı növləri vardır:

1) İxtirada, faydalı modellərdə, sənaye nümunələrində, mal nişanlarında təcəssüm olunmuş biliklər və sınaqlar. Burada faydalı model əslində kiçik ixtiraya bərabər götürülür.

2) Elmi–texniki, istehsal, idarəetmə , ticarət, maliyyə və bu kimi sair xarakterli biliklər və sınaqlar. Bunlar elmi-texniki tədqiqatların aparılmasında rəqabətətablı məhsulların hazırlanmasında, realizasiyasında və istismarında tətbiq edilir və beynəlxalq ticarət sazişlərində (razılaşmalarında) alqı-satqı obyekti kimi çıxış edir. Bunlar eyni zamanda “nou–hau” anlayışında ümumiləşdirilir. “Nou-hau” isə hərfən “bilirəm necə” deməkdir.

“Nou-hau” nun xarakterik cəhəti onun elmi-texniki və iqtisadi dəyərlərinin olmasından, praktiki tətbiqinin mümkünlüyündən, tam yaxud qismən məxfi olmasından ibarətdir. O, yəni “nou-hau” sənəd (cizgi, sxem, təlimat) formasında, yaxud mütəssislərin istehsal sınaqları, yəni mütəssislərin göndərilməsi formasında verilir.

Beynəlxalq texnoloji mübadilənin xarakterik cəhətləri.

Yəni üçüncü minillik ərəfəsi dövründən beynəlxalq texnoloji biliklər mübadiləsi daha da inkişaf etməkdədir. Hazırki şəraitdə biliklərin beynəlxalq mübadiləsinin dövrün tələblərin irəli gələn xarakterik cəhətləri vardır. Bu cəhətlər aşağıdakılardır:

- beynəlxalq elmi-texniki biliklər mübadiləsi inkişafının obyektiv xarakteri ;

- texnoloji biliklərin inhisara götürülməsi prosesinin davamı;

- texnologiyanın verilməsi (satılması) sahəsində firmaların məqsədyönlü siyasətinin dərinləşməsi;

- xarici iqtisadi ekspansiya (yəni bazar əldə etmək, bazar iqtisadi siyasətinin daha da genişləndirmək məqsədilə öz iqtisadi, hətta siyasi nüfuzunu başqa ölkələrə yaymaq) vasitələrindən biri kimi korporasiyadaxili texnologiya mübadiləsindən firmaların səmərəli istifadəsi;

- kiçik və orta firmaların texnologiya mübadiləsində iştirakı;

- beynəlxalq texnologiya mübadiləsində inhisarçılararası ziddiyyətlərin güclənməsi. Bu dünya bazarında korporasiyalararası rəqabətin daha da dərinləşməsinə gətirib çıxarır;

- inkişaf etməkdə olan ölkələrin iqtisadi asılılığının yeni formalarının yaradılmasına doğru transmilli korporasiyaların cəhd göstərilməsi;

- texnologiyanın verilməsi (satılması) sahəsində müəyyən qayda qanunların qoyulması uğrunda inkişaf etmiş ölkələrin mübarizəsi.