Mövzu 3: İdxalat–ixracat əməliyyatları və beynəlxalq ticarət sövdələşmələrinə hazırlıq Plan

1. Beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi metodları

2. İdxal-ixrac əməliyyatları sistemində gömrük tarif tənzimi

3. İdxal-ixrac əməliyyatlarının lisenziyalaşdırılması. Gömrük vergi və rüsumları

4. İdxalat-ixracat əməliyyatlarının uçotu və onun unifikasiyası

5. Birbaşa əlaqələr şəraitində beynəlxalq ticarət sövdələşmələrinə hazırlıq məsələləri

1. Beynəlxalq ticarət əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi metodları

Beynəlxalq ticarətdə ticarət əməliyyatlarının yerinə yetirilməsində əsas 2 metoddan istifadə edilir: bilavasitə və bilvasitə (dolayı) metodlar.

Bilavasitə metod – istehsalçı (malgöndərən) ilə son istehlakçı arasında birbaşa əlaqələri nəzərdə tutur. Bilvasitə metod isə malların ticarət-vasitəçi həlqəsi vasitəsilə alqı- satqısı kimi başa düşülür.

Firmalar bilavasitə metoddan daha geniş istifadə edir ki, buraya aşağıdakı ticarət əməliyyatları aid edilir:

- xarici bazarlarda uzunmüddətli kontraktlar əsasında sənaye xammalının alqı- satqısı;

- iriqabaritli və bahalı avadanlığın ixracı;

- özünün pərakəndə satış şəbəkəsi olan xarici və qız şirkətləri vasitəsilə standart çoxseriyalı avadanlığın ixracı;

- inkişafda olan ölkələrin fermer–istehsalçılarından kənd təsərrüfatı məhsullarının satın alınması.

Bilavasitə ixracat və idxalat həm sənaye cəhətdən inkişaf etmiş, həm də inkişafda olan dövlət müəssisələrinin və idarələrin yerinə yetirdikləri ticarət əməliyyatlarının əsas hissəsini təşkil edir. Bilavasitə əlaqələrin inkişafında və genişlənməsində - transmilli korporasiyaların (TMK) özünün yaratdığı və kontragentlər sifətində çıxış edən xarici qız şirkətlərinin xüsusi rolu vardır. Bu şirkətlər son istehlakçılarla əlaqəyə girməklə həm özünün mənsub olduğu ölkədə, həm də digər ölkələrdə satış və istehsalçılarla bilavasitə ticarət əalqələrini genişləndirməyə səy göstərirlər.

Bilvasitə (dolayı yolla) beynəlxalq ticarət əməliyyatları metodu bilavasitə beynəlxalq ticarət əlaqələrin güclü inkişafı ilə bağlı xeyli səngimiş (zəifləmişdir). Buna baxmayaraq bilvasitə idxal- ixrac əməliyyatları öz əhəmiyyətini tamamilə itirməmişdir. Beynəlxalq mal dövriyyəsinə cəlb olunan malların yarıdan çoxu və az öyrənilmiş bazarlarda realizə etmək üçün bu metoddan istifadə edirlər. Xüsusən malların satışından sonra xüsusi texniki xidmətlərin göstərilməsini tələb edən standart növlü maşın və avadanlığın realizə edilməsi prosesində . belə ki, ticarət-vasitəçi həlqə (firmalar) yerli bazarı yaxşı bilir, daim işgüzar əlaqələri olur. Onlar satışla bağlı bütün ticarət fəaliyyətlərini, o cümlədən, sənədlərin rəsmiyyətə salınmasını, reklamın təşkilini, yarmarka və sərgilərdə iştirakçı kimi çıxış etməyi və s. əməliyyatları bacarıqla həyata keçirirlər.

2. İdxal-ixrac əməliyyatları sistemində gömrük tarif tənzimi

Gömrük tarifindən dünyanın bütün ölkələrində istifadə olunur. Milli tariflərlə yanaşı, regional (məhəlli) ticarət-iqtisadi ölkələr birliyi deyilən gömrük ittifaqları çərçivəsində vahid gömrük tarif sistemi vardır. Bu ittifaqın iştirakçı dövlətləri qarşılıqlı ticarətdə öz milli gömrük tarifini ləğv edib, üçüncü dövlətlə (ölkə ilə) ticarətdə ümumi gömrük tarifi müəyyən edirlər. Həmin birliklərdən biri Qərbi Avropa birliklərinin Avropa İttifaqı (Aİ) adı altında yaratdıqları birlikdir. Həmin birlik 15 ölkəni, o cümlədən, Almaniyanı, Fransanı, İngiltərəni, İspaniyanı, Finlandiyanı və s. ölkələri əhatə edir. Bu gömrük ittifaqı (Aİ) milli gömrük qanunçuluğu əvəzinə ittifaqa daxil olan ölkələr üçün vahid tarif normaları və qaydaları işləyib hazırlamışlar. Ittifaqın qəbul etdiyi vahid gömrük tarifinin çox hissəsi qeyri- ərzaq mallarına şamil edilir və gətirilən malın dəyərinə nisbətən faizlə müəyyən olunur. Digər az hissəsi isə malın çəkisinə, həcminə nisbətən dəyər ifadəsində müəyyənləşdirilir. Avropa İttifaqı ölkələrinə gətirilən və sonradan təkrar ixrac, yaxud həmin ölkələrin sənaye müəssisələrində yenidən işlənilməsi üçün nəzərdə tutulan mallar gömrük vergilərindən, rüsumlarından azad olurlar.

Gömrük- tarif sistemi tənziminin mühüm vasitələrindən biri də antidempiq rüsumlarının tətbiqidir. Bu cür gömrük rüsumları ixracat malları aşağı qiymətlərlə satıldıqda tətbiq olunur. Avropa İttifaqı daxilində ümumiyyətlə dempinqə yol verilmir. Belə ki, ucuzlaşdırılmış mallar həmin aşağı qiymətlə öz ölkəsinə qaytarılır. Aİ- nin xüsusi komisiyası antidempinq siyasətini həyata keçirmək üçün aşağıdakı iki cəhəti əsas tutur:

• “ normal dəyər” və “mala normal qiymət” qoyulmasını;

• Aİ ölkələrində analoji malın istehsalına dəyən faktiki zərərin müəyyənləşdirilməsini.

Aİ-nin əsasnaməsinə uyğun olaraq antidempinqin tətbiqi işinə baxılması, onun yoxlanması, başlandığı vaxtdan etibarən bir il ərzində tamamlanmalıdır. Əgər fakt təsdiq olunarsa, məsələ aşağıdakı qaydada yoluna qoyulur:

1. ya ixracatçı öhdəçilik götürəcək ki, qiymətləri qaldırsın;

2. yaxud göndərilən malın miqdarını azaltsın;

3. yaxud da antidempinq vergisi rüsumu müəyyən edilsin.